Zarządzanie

Zarządzanie jest nieodłącznym elementem każdej organizacji, niezależnie od jej wielkości czy rodzaju działalności. Definiuje się je jako proces planowania, organizowania, koordynowania i kontroli zasobów i działań w celu osiągnięcia zamierzonych celów.

Przegląd definicji

• Zestaw działań (obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi, i kontrolowanie), skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny. (Griffin R. W., Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 6)
• Działanie polegające na dysponowaniu zasobami; ponieważ do zasobów najważniejszych należą ludzie, zasobami są pieniądze, a przez nie oddziałuje się na ludzi. Zarządzanie wiąże się z kierowaniem i bardzo często używa się łącznie terminów "organizacja i zarządzanie", "kierowanie i zarządzanie" (Pszczołowski T., Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1978, s. 288)
• Jest to działanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległych, zgodnie z celami zarządzającego (Gliński B., Mała encyklopedia ekonomiczna, Warszawa 1974, s. 929; za T. Pszczołowskim)
• Istotą funkcji zarządzania jako specyficznego rodzaju funkcji regulujących wykonywanego zbiorowo przez "regulujące" jednostki organizacyjne, jest w szczególności formułowanie celu działania, planowanie, czyli organizowanie struktur oraz kontrolowanie realizacji celów (Zieleniewski J., Organizacja i zarządzanie, PWN 1960, s. 477)
• Sztuka łączenie różnych środków, którymi dysponuje przedsiębiorstwo, tak aby osiągnęło ono swoje cele z maksymalną skutecznością. Zarządzanie nie powinno być mylone z kierowaniem, które stanowi istotę decydowania. Jest to zespół czynności zmierzających do osiągnięcia pozytywnych rezultatów finansowych przy końcu określonych okresów, wybór, podział i zastosowanie środków przedsiębiorstwa, jak również stosunki wszelkiego rodzaju, jakie może ono utrzymywać z innymi osobami prawnymi (Caude R., Moles A., Methodologie vers une science de l'action, Paryż 1964, s. 450; za T. Pszczołowskim)
• Zarządzanie do sprawne posługiwanie się rożnymi metodami w obszarach: operacyjnym (planowanie produkcji, budżetowanie, itp.), taktycznym (benchmarking, analiza finansowa, itp.) oraz strategicznym (Analiza portfelowa, Analiza SWOT, Analiza strategiczna itp.), które prowadzą o osiągnięcia ustalonych celów organizacji.
• Zarządzanie polega na zapewnieniu (świadomym stworzeniu) warunków, by organizacja działała zgodnie ze swymi założeniami, czyli realizowała swoją misję, osiągała zgodne z nią cele i zachowywała niezbędny poziom spójności umożliwiający przetrwanie, czyli wyodrębnienie z otoczenia, i rozwój, czyli realizację misji i celów w przyszłości. (Koźmiński A.K., Jemielniak D. , Zarządzanie od postaw, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 18)

Funkcje zarządzania

• Planowanie. Polega ono na ustaleniu celów organizacji oraz opracowaniu strategii, które pozwolą na ich osiągnięcie. Planowanie obejmuje również określenie zadań, alokację zasobów, ustalanie terminów oraz identyfikację potencjalnych zagrożeń i szans.
• Organizowanie. Polega ono na skutecznym wykorzystaniu zasobów organizacji w celu realizacji wcześniej ustalonych celów. W ramach tego procesu należy odpowiednio podzielić pracę, wyznaczyć odpowiednie stanowiska i określić strukturę organizacyjną. Organizowanie ma na celu zapewnienie efektywnego wykorzystania dostępnych zasobów, takich jak ludzie, pieniądze, materiały i technologie.
• Koordynowanie. Obejmuje ono harmonizację działań i współpracę pomiędzy różnymi jednostkami organizacji. Koordynowanie jest niezbędne do zapewnienia spójności i efektywności działań, a także do minimalizacji konfliktów i redundancji.
• Kontrola. Polega ona na monitorowaniu postępów w realizacji celów oraz na podejmowaniu działań korygujących w przypadku odchylenia od zakładanych wyników. Kontrola ma na celu zapewnienie, że organizacja działa w sposób zgodny z planem oraz identyfikowanie obszarów, które wymagają poprawy.

Zarządzanie jest procesem dynamicznym, który wymaga ciągłego doskonalenia i adaptacji. W erze postępujących zmian technologicznych i globalizacji, organizacje muszą być elastyczne i otwarte na innowacje. Zarządzanie efektywne wymaga również umiejętności komunikacji, negocjacji i motywowania pracowników.

Obszary zarządzania

Zarządzanie zasobami ludzkimi (HRM) jest jednym z kluczowych obszarów zarządzania, które skupia się na efektywnym zarządzaniu pracownikami w organizacji. Rekrutacja, selekcja i szkolenie pracowników są kluczowymi elementami HRM, które mają na celu znalezienie i zatrudnienie odpowiednich osób, które będą w stanie wnieść wartość do organizacji.

Proces rekrutacji obejmuje identyfikację potrzeb organizacji dotyczących nowych pracowników i opracowanie strategii pozyskiwania kandydatów. Selekcja polega na ocenie i wyborze najlepszych kandydatów spośród zgłoszonych. Szkolenie jest istotne dla rozwijania umiejętności i kompetencji pracowników, aby byli w stanie sprostać wymaganiom pracy.

Motywowanie i wynagradzanie pracowników są kluczowymi elementami HRM, które mają na celu zapewnienie zadowolenia i zaangażowania pracowników. Motywowanie jest procesem, który stymuluje pracowników do osiągania wysokich wyników poprzez zapewnienie odpowiednich bodźców i nagród. Wynagradzanie obejmuje określenie odpowiedniej struktury płac i benefitów, które są adekwatne do wkładu i osiągnięć pracowników.

Zarządzanie jakością koncentruje się na ciągłym doskonaleniu procesów i usług w organizacji. Celem zarządzania jakością jest zapewnienie, że produkty i usługi są zgodne z oczekiwaniami klientów i spełniają wysokie standardy jakościowe. Proces ciągłego doskonalenia obejmuje identyfikację obszarów wymagających poprawy, opracowanie strategii doskonalenia oraz monitorowanie i ocenę wprowadzanych zmian.

Zarządzanie jakością opiera się na określonych zasadach i narzędziach. Zasady obejmują zaangażowanie kierownictwa w doskonalenie jakości, ciągłe szkolenie pracowników, zapewnienie jasnych procedur i standardów oraz skoncentrowanie na potrzebach klienta. Narzędzia zarządzania jakością obejmują metody pomiaru i monitorowania jakości, takie jak analiza statystyczna, diagramy przyczynowo-skutkowe i diagramy kontrolne.

Zarządzanie zmianą jest kluczowym aspektem zarządzania, ponieważ organizacje muszą być gotowe do adaptacji i reagowania na zmieniające się warunki rynkowe. Efektywne zarządzanie procesem zmiany obejmuje identyfikację potrzeby zmiany, opracowanie strategii zmiany, komunikację i zaangażowanie pracowników oraz monitorowanie i ocenę wprowadzanych zmian.

Metody i narzędzia zarządzania zmianą obejmują różne techniki i podejścia, które pomagają w skutecznym wdrażaniu zmian. Przykładowe metody to model Lewina, który zakłada etapy zamrażania, przeprowadzania zmiany i odblokowywania, oraz metoda Kottera, która składa się z ośmiu etapów, takich jak tworzenie sensu i wizji zmiany, zaangażowanie pracowników i utrwalanie zmiany.

Zarządzanie projektami jest kluczowym obszarem zarządzania, który obejmuje planowanie, organizowanie i kontrolowanie projektów w celu osiągnięcia określonych celów. Projekt jest tymczasowym przedsięwzięciem, które ma określony zakres, cele, harmonogram i zasoby. Zarządzanie projektami obejmuje identyfikację zadań, alokację zasobów, monitorowanie postępu projektu oraz zarządzanie ryzykiem i zmianami.

Metody i narzędzia zarządzania projektami obejmują różne podejścia i techniki, które pomagają w skutecznym prowadzeniu projektów. Przykładowe metody to metoda kaskadowa, metoda zwinna i metoda krytycznej ścieżki. Narzędzia zarządzania projektami obejmują oprogramowanie do zarządzania projektami, diagramy Gantta, sieci PERT i metodykę Scrum.

Zarządzanie strategiczne koncentruje się na formułowaniu i realizacji długoterminowych celów organizacji. Proces zarządzania strategicznego obejmuje analizę otoczenia, określenie wizji i misji organizacji, opracowanie strategii i planów działania oraz monitorowanie i ocenę wyników. Zarządzanie strategiczne pozwala organizacji dostosowywać się do zmieniających się warunków rynkowych i osiągać konkurencyjną przewagę.

Metody i narzędzia zarządzania strategicznego obejmują różne techniki i modele, które pomagają w formułowaniu i realizacji strategii. Przykładowe metody to analiza SWOT, analiza pięciu sił Portera i analiza PESTEL. Narzędzia zarządzania strategicznego obejmują mapy strategii, tablice wyników i systemy informacyjne do monitorowania wyników.

Zarządzanie finansami jest istotnym obszarem zarządzania, który koncentruje się na planowaniu budżetu, zarządzaniu płynnością finansową i optymalizacji wykorzystania zasobów finansowych. Planowanie budżetu obejmuje określenie celów finansowych, prognozowanie przychodów i kosztów oraz alokację zasobów. Zarządzanie płynnością finansową polega na monitorowaniu przepływu gotówki w organizacji i podejmowaniu działań mających na celu utrzymanie stabilności finansowej.

Analiza finansowa i kontrola kosztów są kluczowymi elementami zarządzania finansami. Analiza finansowa polega na ocenie i interpretacji informacji finansowych, takich jak bilans, rachunek zysków i strat oraz wskaźniki finansowe. Kontrola kosztów obejmuje monitorowanie i ograniczanie wydatków organizacji, aby zapewnić efektywne wykorzystanie zasobów.

Zarządzanie ryzykiem ma na celu identyfikację, ocenę i zarządzanie ryzykiem w organizacji. Ryzyko może występować w różnych obszarach, takich jak operacje, finanse, technologia i rynek. Identyfikacja ryzyka polega na identyfikacji potencjalnych zagrożeń i szans. Ocenia się ryzyko pod względem prawdopodobieństwa wystąpienia i wpływu na organizację. Zarządzanie ryzykiem obejmuje opracowanie strategii zarządzania ryzykiem, implementację działań zaradczych i monitorowanie skuteczności działań.

Metody i narzędzia zarządzania ryzykiem obejmują różne techniki i podejścia, które pomagają w identyfikacji, ocenie i zarządzaniu ryzykiem. Przykładowe metody to analiza SWOT, analiza ryzyka, analiza wrażliwości i strategie zarządzania ryzykiem. Narzędzia zarządzania ryzykiem obejmują oprogramowanie do zarządzania ryzykiem, mapy ryzyka i wykresy ryzyka.

Zarządzanie międzynarodowe koncentruje się na zarządzaniu różnicami kulturowymi i regulacjami w kontekście globalnym. Zarządzanie różnicami kulturowymi obejmuje zrozumienie i szanowanie różnic kulturowych oraz dostosowanie strategii i praktyk zarządzania do różnych kultur. Zarządzanie regulacjami polega na zapewnieniu zgodności z przepisami prawnymi i regulacjami obowiązującymi w różnych krajach.

Strategie i narzędzia zarządzania międzynarodowego obejmują różne podejścia i techniki, które pomagają w efektywnym zarządzaniu w kontekście globalnym. Przykładowe strategie to standaryzacja, adaptacja i lokalizacja. Narzędzia zarządzania międzynarodowego obejmują oprogramowanie do zarządzania międzynarodowego, analizę międzynarodową i raportowanie międzynarodowe.

Zarządzanie wiedzą ma na celu gromadzenie, organizowanie i wykorzystywanie wiedzy w organizacji. Wiedza jest jednym z najważniejszych zasobów organizacji, który może przynieść konkurencyjną przewagę. Zarządzanie wiedzą obejmuje tworzenie systemów do gromadzenia i udostępniania wiedzy, rozwijanie kultury uczenia się i współpracy oraz wykorzystywanie wiedzy do podejmowania decyzji i innowacji.

Systemy zarządzania wiedzą i narzędzia wspierające zarządzanie wiedzą są kluczowymi elementami zarządzania wiedzą. Systemy zarządzania wiedzą umożliwiają gromadzenie, organizowanie, udostępnianie i wyszukiwanie wiedzy w organizacji. Przykładowe narzędzia to bazy danych, systemy zarządzania dokumentami, platformy współpracy i sieci społecznościowe.

Zarządzanie relacjami z klientami (CRM) koncentruje się na budowaniu i utrzymywaniu korzystnych relacji z klientami. Współpraca z klientami jest kluczowym elementem sukcesu organizacji. Zarządzanie relacjami z klientami obejmuje identyfikację i zrozumienie potrzeb klientów, dostarczanie wartościowych produktów i usług oraz utrzymanie długoterminowych relacji.

Systemy CRM i narzędzia wspierające zarządzanie relacjami z klientami są istotnymi narzędziami w zarządzaniu relacjami z klientami. Systemy CRM umożliwiają gromadzenie, analizę i zarządzanie danymi klientów, historią interakcji i preferencjami. Przykładowe narzędzia to oprogramowanie CRM, systemy automatyzacji marketingu, analizy danych i narzędzia do zarządzania kontaktami.

Zarządzanie operacjami koncentruje się na planowaniu, organizowaniu i kontrolowaniu procesów produkcyjnych i usługowych w organizacji. Efektywne zarządzanie operacjami jest kluczowe dla zapewnienia wysokiej jakości produktów i usług, optymalizacji wykorzystania zasobów i zwiększenia efektywności operacyjnej. Zarządzanie operacjami obejmuje identyfikację celów, projektowanie procesów, alokację zasobów, kontrolę jakości i ciągłe doskonalenie.

Metody i narzędzia zarządzania operacjami obejmują różne techniki i podejścia, które pomagają w efektywnym zarządzaniu operacjami. Przykładowe metody to Lean Manufacturing, Six Sigma i Just-in-Time. Narzędzia zarządzania operacjami obejmują diagramy przepływu procesów, analizę wartości i metodykę 5S.

Zarządzanie logistyczne koncentruje się na planowaniu, organizowaniu i kontrolowaniu przepływu materiałów i informacji w organizacji. Skuteczne zarządzanie logistyczne jest kluczowe dla zapewnienia efektywnego działania łańcucha dostaw i satysfakcji klienta. Zarządzanie logistyczne obejmuje zarządzanie zapasami, transportem, magazynowaniem i koordynację działań między różnymi jednostkami organizacji.

Techniki i narzędzia zarządzania logistycznego obejmują różne metody i narzędzia, które pomagają w efektywnym zarządzaniu logistyką. Przykładowe techniki to optymalizacja łańcucha dostaw, metodyka kanban i logistyka odwrócona. Narzędzia zarządzania logistycznego obejmują oprogramowanie do zarządzania logistycznego, systemy monitorowania i śledzenia przesyłek oraz analizę danych logistycznych.

Geneza nauk o zarządzaniu

Zarządzanie jako działanie praktyczne istnieje od dawien dawna, jednak nauka rozwiązująca problemy występujące w tej dziedzinie ukształtowała się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Pierwsze przejawy powstawania tej dyscypliny wiedzy można dostrzec np. w wielkich przedsięwzięciach historycznych (budowa piramid egipskich) jak również w porzekadłach i przysłowiach a także w dziełach N. Machiavellego czy C. von Clausevitza. Za prekursorów nauki o zarządzaniu można też uznać: przemysłowca R. Owena oraz ekonomistę A. Smitha. Jednak największy wkład w rozwój tej dziedziny miała rewolucja przemysłowa, gdyż powstało wtedy mnóstwo zakładów przemysłowych, które musiały zarządzać i organizować pracę, a sposoby wcześniej wykorzystywane okazały się niewystarczające. Tym samym trzeba było stworzyć nowe metody, techniki i narzędzia zarządzania co przyczyniło się do fundamentalnego rozwoju metod organizowania pracy i narzędzi.

Prekursorzy teorii organizacji i zarządzania

Na początku XX wieku powstały zatem trzy główne ośrodki rozwoju nauki o zarządzaniu i organizacji: amerykańska, francuska i polska. W amerykańskim największy sukces odniósł F.W. Taylor, H.L. Gantt, F.B Gilbreth(przedstawiciele nurtu inżynierskiego), M.P. Follett (przedstawicielka nurtu humanistycznego). We francuskim nieocenionymi twórcami byli H. Fayol (przedstawiciel nurtu uniwersalistycznego) i H. Le Chatelier (przedstawiciel nurtu inżynierskiego). Natomiast w ośrodku polskim największe poszanowanie zdobyli K. Adamiecki (przedstawiciel nurtu inżynierskiego), Z. Rytel (przedstawiciel nurtu uniwersalistycznego) i S. Bieńkowski (przedstawiciel nurtu humanistycznego).

Zarządzanie — artykuły polecane

Prakseologia — Teoria zarządzania — Klasyczna szkoła zarządzania — Nurt uniwersalistyczny — Orientacja na projekty, programy, portfele — Karol Adamiecki — Zasady zarządzania — Zarządzanie marketingowe — Hyacinte Dubreuil

Bibliografia

• Drucker P. (1995), People and performance: The best of Peter Drucker on management, Routledge
• Hersey P., Blanchard K. (1993), Management of organizational behavior, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall
• Koźmiński A., Piotrowski W. (red.) (2010), Zarządzanie teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Likert R. (1967), The human organization: its management and values
• Sopińska A., Wachowiak P. (2006), Modele zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie, E-mentor Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, nr 1 (14)
• Stabryła A. (red.) (2012), Podstawy organizacji i zarządzania. Podejście i koncepcje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Szczepańska K. (2011), Zarządzanie jakością. W dążeniu do doskonałości, CH Beck, Warszawa
• Taylor F. (1914), The principles of scientific management, Harper
• ŻŻXXXX Cole, G. A. (2004), Management theory and practice. Cengage Learning EMEA

Autor: Sławomir Wawak, Patrycja Babiarz