Rynek niedoskonały

Rynek niedoskonały to pojęcie z zakresu ekonomii, które odnosi się do sytuacji, w której warunki konkurencji nie spełniają założeń idealnej konkurencji. W przypadku rynku niedoskonałego występują różnego rodzaju zakłócenia, które mogą wpływać na efektywność alokacji zasobów oraz na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw.

W idealnej konkurencji zakłada się, że na rynku działają wielu sprzedawców i nabywców, którzy są informowani o wszystkich istotnych aspektach rynkowych. Ponadto, nie ma żadnych barier wejścia na rynek, a wszystkie produkty są doskonaie zastępowalne. W takiej sytuacji rynek osiąga równowagę, w której cena i ilość dostaw są ustalane na poziomie, który maksymalizuje korzyści dla konsumentów i producentów.

Jednak na rynkach rzeczywistych często występują różne rodzaje niedoskonałości, które prowadzą do zakłóceń w konkurencji i mogą mieć negatywny wpływ na efektywność alokacji zasobów. Przykłady takich niedoskonałości to monopol, oligopol, konkurencja monopolistyczna oraz konkurencja ograniczona informacją.

Rodzaje konkurencji niedoskonałej

Wyróżniamy następujące rodzaje konkurencji niedoskonałej:

• monopol - jest to radykalny przypadek rynku wadliwego. Kontrolę nad rynkiem sprawuje jeden sprzedający nazywany "monopolistą". Charakteryzuje go to, że jest jedynym wytwórcą i nie ma żadnej konkurencji (nie ma przedsiębiorstw produkujących zamiennik produktu sprzedawanego przez monopolistę).
• oligopol - jest to rynek, który charakteryzuje niewielka liczba wytwórców. Fundamentem działań podejmowanych na takim rynku jest obserwowanie poczynań konkurentów. Decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwo powinny brać pod uwagę to jakie owa decyzja wywoła skutki w działniach rywali. Koronnym przykładem oligopolu jest przemysł samochodowy.
• konkurencja monopolistyczna - jest to sytuacja na rynku, w której występuje wielu wytwórców produkujących podobne produkty. W strukturze bardzo przypomina konkurencje doskonałą (brak bariery wejścia i wyjścia z rynku, duża liczba wytwórców i konsumentów). Różnica między tymi dwoma typami konkurencji polega na tym, że produkty są niejednorodne.

Monopol

Monopol jest jednym z najbardziej znanych przykładów rynków niedoskonałych. Charakteryzuje się tym, że na danym rynku istnieje tylko jeden dostawca danego dobra lub usługi. Monopolista posiada pełną kontrolę nad produkcją i cenami, co daje mu dużą władzę na rynku.

Przykładem monopolu może być firma Microsoft, która posiadał jeszcze 10 lat temu praktycznie monopol na rynku systemów operacyjnych dla komputerów osobistych (90% w 2013 r., 70% w 2023 r.). Innym przykładem jest firma De Beers, która kontroluje większość światowego rynku diamentów.

Monopol ma wiele negatywnych skutków dla rynku i konsumentów. Przede wszystkim, monopolista ma możliwość ustalania wysokich cen, które często są nieadekwatne do kosztów produkcji. W rezultacie, konsumenci muszą płacić wyższe ceny za produkty, co ogranicza ich wybór i zdolność do zaspokojenia swoich potrzeb. Dodatkowo, monopolista może osiągać nadmierne zyski, które wynikają z braku konkurencji na rynku. Nie mając konkurentów, monopolista może ustalać ceny na wysokim poziomie, co prowadzi do nadmiernych zysków dla firmy.

Istnieje kilka metod, które mogą pomóc w redukcji niedoskonałości rynku monopolistycznego:

• Regulacje rządowe: Rząd może wprowadzić regulacje, które ograniczą możliwość monopolisty do nadużywania swojej pozycji. Na przykład, mogą być ustalone maksymalne ceny, jakie monopolista może pobierać od konsumentów.
• Polityka antymonopolowa: Rządy mogą także prowadzić politykę antymonopolową, która ma na celu ograniczenie monopolistycznej władzy na rynku. Mogą to obejmować działania prawne, takie jak rozbiórki monopolistycznych firm.
• Subsydia dla konkurentów: Rząd może udzielać subsydiów konkurentom monopolisty, aby pomóc im w konkurowaniu na rynku. Subsydia mogą pomóc w zrównoważeniu sił pomiędzy monopolistą a konkurentami.
• Podatki regulujące działalność monopolisty: Rząd może również wprowadzić podatki, które regulują działalność monopolisty. Na przykład, mogą być wprowadzone wysokie podatki od nadmiernych zysków monopolisty, co zmniejszyłoby motywację do nadużywania pozycji monopolistycznej.
• Organizacje non-profit promujące konkurencję: Istnieją również organizacje non-profit, które promują konkurencję na rynku. Mogą one działać poprzez edukację konsumentów na temat korzyści konkurencji oraz poprzez wspieranie konkurencyjnych firm.
• Działania stron transakcji w celu zwiększenia konkurencji: Konsumentowie i inne firmy mogą podejmować działania w celu zwiększenia konkurencji na rynku. Na przykład, mogą promować alternatywne produkty i usługi, które mogą konkurować z monopolistą.

Oligopol

Oligopol jest jednym z rodzajów niedoskonałych rynków, charakteryzujący się tym, że na rynku działa tylko kilku dużych producentów, zwanych oligopolistami. Oligopol to forma struktury rynkowej, w której występuje duże zagęszczenie konkurencji, a rynek jest kontrolowany przez kilku dominujących graczy.

Oligopol charakteryzuje się kilkoma głównymi cechami, które odróżniają go od innych struktur rynkowych. Po pierwsze, na rynku oligopolistycznym istnieje niewielka liczba dużych producentów, którzy kontrolują większość podaży. Po drugie, istnieje wysoki poziom wzajemnej zależności między tymi producentami, ponieważ decyzje jednego z nich mają wpływ na pozostałych. Po trzecie, istnieją bariery wejścia, które utrudniają nowym firmom wchodzenie na rynek i konkurowanie z oligopolistami.

Przykładem oligopolu mogą być rynki telekomunikacyjne, gdzie działają tylko kilka dużych operatorów, takich jak Orange, Play i T-Mobile. Inne przykłady to rynek producentów samochodów, rynek producentów żywności czy rynek producentów sprzętu elektronicznego. W tych branżach dominują kilku głównych graczy, którzy kontrolują większość rynku i wpływają na kształtowanie cen oraz konkurencję.

Oligopol ma wiele skutków dla rynku i konsumentów. Dwa główne skutki to wzrost cen i ograniczenie wyboru dla konsumentów oraz rywalizacja cenowa między oligopolistami. Ponieważ oligopolistyczni producenci kontrolują większość rynku, mają dużą siłę rynkową i mogą kontrolować ceny swoich produktów. W rezultacie ceny często są wyższe niż w przypadku konkurencyjnych rynków. Dodatkowo, ograniczona liczba producentów oznacza mniejszy wybór dla konsumentów, którzy muszą wybierać spośród ograniczonej liczby dostępnych opcji.

Oligopolistyczni producenci często prowadzą rywalizację cenową między sobą. Chociaż oligopolistom zależy na maksymalizacji zysków, często stosują taktykę przyciągania klientów poprzez obniżanie cen. W rezultacie, konkurencja między oligopolistami może prowadzić do krótkotrwałego obniżenia cen, co jest korzystne dla konsumentów. Jednak taka rywalizacja cenowa może również prowadzić do wojny cenowej, która może negatywnie wpływać na zyski wszystkich oligopolistów.

Należy pamiętać, że każdy rynek oligopolistyczny jest inny i wymaga indywidualnego podejścia do redukcji niedoskonałości rynku. Różne metody i strategie mogą być stosowane w zależności od specyfiki danego rynku i celów polityki rządowej.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna jest jednym z rodzajów rynków niedoskonałych, które charakteryzują się wieloma firmami działającymi na tym samym rynku, ale oferującymi produkty, które są nieco różne od siebie. Każda firma ma pewną kontrolę nad ceną, ale nie jest w stanie całkowicie kontrolować rynku, jak ma to miejsce w przypadku monopolu. Produkty oferowane na rynku konkurencji monopolistycznej są zazwyczaj podobne, ale istnieją różnice w aspektach takich jak jakość, design, marka czy cechy dodatkowe.

Przykładem rynków z konkurencją monopolistyczną są rynki kosmetyczne, gdzie wiele firm oferuje podobne produkty, ale różniące się między sobą składem, zapachem, opakowaniem itp. Inne przykłady to branże odzieżowe, elektroniczne czy samochodowe, gdzie istnieje wiele firm, które oferują podobne produkty, ale każda z nich ma swoje unikalne cechy.

Konkurencja monopolistyczna ma kilka istotnych skutków na rynek:

• Zróżnicowanie produktów i ograniczenie wyboru dla konsumentów: Istnienie wielu firm oferujących podobne produkty daje konsumentom większy wybór, ale jednocześnie może prowadzić do trudności w dokonaniu ostatecznego wyboru. Konsumenci mogą być zdezorientowani różnymi opcjami i trudno jest porównać produkty, co może wpływać na ich zdolność do dokonania racjonalnego wyboru.
• Cena rynkowa ustalana przez producentów: W konkurencji monopolistycznej to producenci mają kontrolę nad ceną swoich produktów. Każda firma stara się ustalić cenę, która przyniesie jej maksymalny zysk. Jednakże, ze względu na różnice w produktach i preferencjach konsumentów, ceny mogą się różnić między konkurencyjnymi firmami.

Konkurencja monopolistyczna, mimo swoich niedoskonałości, może przynieść korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom. Jednakże, odpowiednie regulacje i działania mogą być konieczne, aby zmniejszyć negatywne skutki tej formy konkurencji i zapewnić uczciwą i efektywną konkurencję na rynku.

Asymetria informacji

Opis asymetrii informacji na rynku

Asymetria informacji na rynku występuje, gdy jedna strona transakcji posiada więcej informacji niż druga. Oznacza to, że sprzedawca lub kupujący mają przewagę informacyjną, co może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji dla drugiej strony.

Przykłady asymetrii informacji na rynku można znaleźć w różnych sektorach gospodarki. Na przykład, gdy kupujemy używany samochód, sprzedawca może ukrywać informacje o ukrytych wadach pojazdu, które mamy prawo znać przed zakupem. Innym przykładem jest sektor usług finansowych, gdzie banki i instytucje finansowe posiadają więcej informacji na temat ryzyka inwestycji niż ich klienci.

Skutki asymetrii informacji na rynek

Asymetria informacji umożliwia sprzedawcom wykorzystywanie konsumentów, szczególnie w przypadku produktów lub usług, których jakość jest trudna do oceny przed zakupem. Sprzedawcy mogą celowo ukrywać wady produktów lub przedstawiać je w bardziej korzystnym świetle, aby zwiększyć swoje zyski kosztem konsumentów.

Asymetria informacji na rynku prowadzi również do braku zaufania konsumentów do sprzedawców. Kiedy konsument wie, że sprzedawca posiada więcej informacji, może czuć się niepewny co do jakości produktu lub usługi. To z kolei może wpływać na decyzję konsumenta o zakupie lub skłonić go do poszukiwania alternatywnych dostawców.

Metody redukcji niedoskonałości rynku związane z asymetrią informacji

Jednym ze sposobów redukcji niedoskonałości rynku związanych z asymetrią informacji jest edukacja konsumentów. Poprawa świadomości konsumentów na temat ich praw i obowiązków może pomóc im w podejmowaniu bardziej świadomych decyzji zakupowych. Organizacje konsumenckie oraz agencje rządowe mogą prowadzić kampanie informacyjne, szkolenia i udostępniać materiały edukacyjne, aby zwiększyć wiedzę konsumentów na temat produktów i usług.

Technologia informacyjna, takie jak internet i media społecznościowe, stwarza nowe możliwości w zakresie dostępu do informacji. Dzięki temu konsumentom łatwiej jest znaleźć opinie innych użytkowników, porównać ceny i ocenić jakość produktów lub usług. Przez zwiększenie dostępności informacji, technologia może pomóc w wyrównaniu przewagi informacyjnej pomiędzy sprzedawcami a konsumentami.

Strony transakcji, zarówno sprzedawcy, jak i kupujący, mogą podjąć działania mające na celu zwiększenie przejrzystości rynku. Na przykład, sprzedawcy mogą dostarczać pełne i jasne informacje na temat produktów lub usług, aby uniknąć oskarżeń o ukrywanie informacji. Kupujący mogą z kolei prowadzić własne badania, czy to poprzez czytanie recenzji, czy uzyskiwanie informacji od niezależnych źródeł, aby zdobyć większą wiedzę na temat oferowanych produktów lub usług.

Przezwyciężenie asymetrii informacji na rynku może przyczynić się do wzrostu zaufania konsumentów, zwiększenia konkurencji i poprawy efektywności rynku. Dlatego istotne jest podejmowanie działań mających na celu redukcję niedoskonałości rynkowych związanych z asymetrią informacji.

Bariera wejścia

Bariera wejścia na rynek to przeszkoda, która utrudnia nowym konkurentom wejście na dany rynek. Istnieje wiele rodzajów barier wejścia, które mogą występować w różnych branżach i sektorach gospodarki. Jednym z rodzajów barier wejścia jest bariera finansowa. Wymaga ona od nowych firm posiadania dużych kapitałów początkowych, aby móc konkurować z istniejącymi graczami na rynku. Koszty inwestycji, zakupu sprzętu, budowy infrastruktury czy finansowanie reklam są często zbyt wysokie dla nowych przedsiębiorstw. Innym rodzajem bariery wejścia jest bariera technologiczna. W niektórych branżach istnieje potrzeba posiadania specjalistycznej wiedzy technologicznej, której nabycie może być trudne lub kosztowne dla nowych konkurentów. Firmy, które posiadają już rozwinięte technologie, mogą mieć przewagę nad nowymi firmami, które muszą nadrabiać zaległości.

Przykładem barier wejścia może być branża farmaceutyczna. Aby wprowadzić nowy lek na rynek, firma musi przejść przez długotrwałe procesy badań klinicznych i uzyskać zatwierdzenie regulacyjne. To wymaga znacznych inwestycji finansowych i czasowych, co może zniechęcać nowych konkurentów. Innym przykładem jest branża telekomunikacyjna. W niektórych krajach istnieje duopol lub oligopol, gdzie tylko kilka dużych firm kontroluje rynek. Nowe firmy napotykają na duże trudności w wejściu na ten rynek ze względu na wysokie koszty infrastruktury telekomunikacyjnej i konieczność negocjacji umów z istniejącymi graczami.

Bariery wejścia na rynek ograniczają konkurencję, ponieważ utrudniają nowym firmom konkurowanie z już istniejącymi. Istnienie tych barier może prowadzić do wyższych cen dla konsumentów i zmniejszenia wyboru produktów lub usług. Bariery wejścia na rynek utrudniają również nowym konkurentom osiągnięcie sukcesu. Firmy, które już działają na rynku, mogą mieć korzyści związane z ekonomią skali, lojalnością klientów, rozpoznawalnością marki itp. Nowe firmy muszą przezwyciężyć te przewagi, aby odnieść sukces.

Skutki niedoskonałego rynku

• Niska jakość produktów/usług na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może prowadzić do niskiej jakości produktów i usług. Konkurencja może być ograniczona, co pozwala firmom na obniżanie standardów jakościowych w celu oszczędności kosztów. Brak presji konkurencyjnej może prowadzić do produkcji produktów o niższej trwałości, bezpieczeństwa lub funkcjonalności. Klienci na niedoskonałym rynku często mają mniejszy wybór i muszą akceptować niższą jakość produktów i usług.
• Nierówności społeczne wynikające z niedoskonałego rynku. Niedoskonały rynek może prowadzić do wzrostu nierówności społecznych. Firmy na rynku niedoskonałym mogą mieć większą zdolność do kontrolowania i manipulowania cenami, co prowadzi do nieproporcjonalnego wzrostu dochodów dla właścicieli i inwestorów. Klienci o niższych dochodach mogą być zmuszeni płacić wyższe ceny za produkty i usługi, co powoduje dalsze pogłębianie nierówności społecznych.
• Ograniczenie innowacji na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może hamować innowacje. Firmy na rynku niedoskonałym mogą mieć mniejszą motywację do inwestowania w badania i rozwój, ponieważ nie muszą konkurować w zakresie innowacyjności. Brak konkurencji może prowadzić do stagnacji i braku postępu technologicznego. Innowacyjne firmy, które próbują wejść na ten rynek, mogą napotykać trudności związane z dostępem do rynku lub napotykać na opór ze strony dominujących graczy.
• Nieefektywna alokacja zasobów na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może prowadzić do nieefektywnej alokacji zasobów. Firmy na rynku niedoskonałym mogą dążyć do maksymalizacji zysków kosztem efektywności. Mogą inwestować w projekty i działania, które generują większe zyski, ale niekoniecznie przynoszą korzyści społeczeństwu jako całości. Może dochodzić do nadprodukcji niepotrzebnych produktów lub niedoinwestowania w potrzebne sektory, co prowadzi do marnowania zasobów.
• Zniekształcenia w alokacji zasobów na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może prowadzić do zniekształceń w alokacji zasobów. Firmy mogą mieć większą zdolność do manipulowania cenami i ograniczania dostępu konkurencji do rynku. To może prowadzić do nieproporcjonalnego rozdziału zasobów między różnymi sektorami gospodarki. Nieefektywna alokacja zasobów może prowadzić do braku równowagi między sektorem publicznym a prywatnym, a także między sektorem przemysłowym a usługowym.
• Negatywne skutki dla inwestycji na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może odstraszać inwestorów. Firmy mogą obawiać się wejścia na rynek niedoskonały ze względu na niepewność prawno-instytucjonalną, brak przejrzystości czy ograniczony dostęp do zasobów. To może prowadzić do mniejszych inwestycji i ograniczonego rozwoju gospodarczego. Negatywne skutki dla inwestycji mogą mieć długoterminowe konsekwencje dla rozwoju kraju.
• Ograniczenie wyboru dla konsumentów na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może ograniczać wybór dla konsumentów. Firmy na rynku niedoskonałym mogą mieć większą zdolność do kontrolowania rynku i eliminowania konkurencji. Klienci mogą mieć mniejszą różnorodność produktów i usług do wyboru, co ogranicza ich swobodę wyboru. Ograniczenie wyboru może prowadzić do niższej jakości życia konsumentów i ograniczonej satysfakcji z zakupów.
• Nierówny podział zysków na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może prowadzić do nierównego podziału zysków. Firmy mogą mieć większą zdolność do manipulowania cenami, co pozwala im na zwiększanie swoich zysków kosztem konsumentów. Nierówny podział zysków może prowadzić do dalszego pogłębiania nierówności społecznych i wzrostu koncentracji bogactwa u nielicznych.
• Brak równowagi informacyjnej na niedoskonałym rynku. Niedoskonały rynek może charakteryzować się brakiem równowagi informacyjnej. Firmy mogą mieć większą wiedzę i informacje na temat rynku niż konsumenci, co prowadzi do asymetrii informacji. To powoduje, że klienci są bardziej podatni na manipulacje i oszustwa ze strony firm. Brak równowagi informacyjnej ogranicza zdolność konsumentów do podejmowania świadomych decyzji zakupowych.

Metody redukcji niedoskonałości rynku

Przeważającą część niedoskonałości rynku kontrolują podmioty publiczne. Jest to możliwe w oparciu o podatki i wykorzystywane regulacje ogólne a także specyficzne dla poszczególnych rynków. Warto podkreślić, że powszechne podatki umożliwiają podmiotom publicznym kontrolowanie prawidłowego poziomu podaży dóbr zarówno merytorycznych jak i publicznych. Co więcej dopuszczalne jest to by część ułomności rynku monitorowały i korygowały podmioty prywatne.

Wyróżniamy następujące rodzaje prywatnych metod redukcji niedoskonałości rynku:

• działania stron transakcji,
• organizacje non-profit,
• pośredników.

Do najczęściej wykorzystywanych przez strony transakcji sposobów redukcji wad rynku należą metody w których udział biorą strony transakcji. Możemy do nich zaliczyć m.in. budowanie reputacji i gwarancje. Budowanie reputacji jest dla przedsiębiorstwa istotne w kontekście tego jak bardzo jego marka jest rozpoznawalna, a także to czy odczucia na temat firmy odbierane przez klientów są pochlebne czy też niepochlebne. Natomiast gwarancja stanowi deklarację wysokiego poziomu wykonania produktu. Rola organizacji non-profit opiera się na pełnieniu funkcji katalizatora, który ma za zadanie podnosić dynamikę rynku. Pośrednik jawi się jako jeden z instrumentów do redukowania niedoskonałości rynku dopiero w przypadku wystąpienia konkretnych niedoskonałości. W przypadku konkurencji doskonałej, na rynku nie ma dla niego miejsca.

Konkurencja doskonała

Jest to sytuacja którą charakteryzuje występowanie na rynku bezgranicznej liczby wytwórców i kupujących. W przypadku konkurencji doskonałej nikt z uczestników rynku nie może indywidualnie oddziaływać na cenę rynkową. Wejście i wyjście z tego typu rynku charakteryzuje się brakiem kosztów. Jest to rodzaj konkurencji najbardziej sprzyjający konsumentom poprzez uzyskanie a następnie podtrzymanie przez większy czas ceny na najmniejszym możliwie stopniu. Ten rodzaj konkurencji jest obecny w sytuacji, w której możliwie jest rywalizowanie wyłącznie za pomocą ceny. Wynika to z tego, że brak jest aspektów indywidualizujących, za pomocą których można by było pozyskać klientów poprzez spełnianie ich wymagań. Pozostałe typy konkurencji zaliczamy do kategorii konkurencji niedoskonałej.

Rynek niedoskonały — artykuły polecane

Konkurencja doskonała — Kanał dystrybucji — Strategia międzynarodowego marketingu mix — Aukcja — Arbitraż — Cross-selling — Nisza rynkowa — Strategia konkurencji — Reakcje nabywców i konkurentów na zmiany cen

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Pawlicz A. (2019), Ekonomia współdzielenia na rynku usług hotelarskich. Niedoskonałości. Pośrednicy. Regulacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Smaga M., Włudyga T. (2012), Instytucje gospodarki rynkowej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Warowny T., Surowiec A. (2019), Ilościowa analiza rynku, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin

Autor: Olaf Śliwa