Teorie przedsiębiorstwa

Teorie przedsiębiorstwa wyjaśniają zachowania kierowników i pracowników przedsiębiorstwa, oraz samego przedsiębiorstwa jako podmiotu w szeroko rozumianej gospodarce. Stanowią teoretyczne ujęcie czynników wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, wzajemnych interakcji oraz wewnętrznej struktury.

Przegląd teorii przedsiębiorstwa

Wymienione poniżej teorie są omawiane na kolejnych stronach Encyklopedii. Do najważniejszych teorii przedsiębiorstw można zaliczyć:

• Agencyjna teoria przedsiębiorstwa - Agencyjna teoria przedsiębiorstwa, inaczej Teoria agencji opisuje przedsiębiorstwo jako rynek, splot różnorodnych kontraktów. Zgodnie z tą teorią, składowymi przedsiębiorstwa są jednostki bądź grupy ludzkie, które nawiązują wszelkiego rodzaju umowy (A. Noga 2009, s. 156) Teoria ta, opisuje relacje między obiema stronami tychże kontraktów, czyli między tak zwanym pryncypałem (mocodawcą), a agentem (pełnomocnikiem, przedstawicielem, reprezentantem).
• Behawioralna teoria przedsiębiorstwa - Teoria behawioralna wskazuje na złożony proces alokacji zasobów wewnątrz firmy. Najszersze znaczenie tej teorii zostało przedstawione w klasycznej pracy autorstwa R.H. Cyerta oraz J.G. Marcha, zgodnie z których opinią, głównym założeniem jest separacja własności i kontroli.
• Ekologiczna teoria przedsiębiorstwa - Ekologiczna teoria przedsiębiorstwa jest bardzo wszechstronna, łączy w sobie elementy wielu innych teorii. Ilość aspektów, które są przedmiotem rozważań w ramach tej teorii, sprawia, że jest ona mało praktyczna.
• Etapy rozwoju organizacji - Każda organizacja ma własny, specyficzny cykl rozwojowy, jednakże występują tak zwane teorie cyklu życia wskazujące na występowanie podobieństw w rozwoju przedsiębiorstw (Glinka B., Pasieczny J., 2015, s. 242) Cykl życia organizacji to pojęcie z zakresu teorii zarządzania.
• Ewolucyjna teoria przedsiębiorstwa - Elementami budowy tej teorii są rutyny. Granice instytucjonalne i organizacyjne między przedsiębiorstwem, rynkiem i gospodarstwami domowymi kształtuje maksymalizacja korzyści netto rozwoju rutyn. Przedsiębiorstwo jest to organizacja i instytucja będącego wynikiem współdziałania zbioru rutyny oraz warunków środowiska.
• Finansowa teoria przedsiębiorstwa - Finansowa teoria przedsiębiorstwa jest oparta na aktywach i pasywach w gospodarce. Granice instytucjonalne i organizacyjne między przedsiębiorstwem, rynkiem i gospodarstwami domowymi kształtuje minimalizacja kosztów pozyskania kapitału. Przedsiębiorstwo jest częścią gospodarki składającej się z aktywów i pasywów. Jak inne aktywa gospodarki podlega z różnymi ograniczeniami transakcjom kupna i sprzedaży. Celem przedsiębiorstwa jest wzrost wartości. Zmiany wartości finansowej przedsiębiorstwa wymuszają możliwości kolejnych operacji finansowych (kolejne zakupy przedsiębiorstw, zadłużanie się, silniejsze wykorzystanie dźwigni finansowej). Przedsiębiorstwo dąży do obniżenia kosztu kapitału.
• Fordowsko-Marksowska teoria przedsiębiorstwa - Teoria, w której podstawową kwestią okazuje się społeczna, klasowa relacja między kapitałem a pracą; regulowana nie tylko w przedsiębiorstwie, lecz w całej gospodarce. W teorii tej dostrzega się również koniecznośc włączenie w ten proces regulacji państwa. Przedsiębiorstwo jest silnie "formowane" w relacji państwo-kapitał.
• Informacyjna teoria przedsiębiorstwa - Teoretyczny rozwój informacyjno-naukowego podejścia do przedsiębiorstwa wynika przede wszystkim z obserwacji, że gospodarka jest koordynowana przez instytucje o bardzo złożonej strukturze informacyjnej, a nie tylko przez prostą strukturę informacji, jaką jest rynkowy system cen. Teoria ta powstała w wyniku empirycznych porównań między przedsiębiorstwami japońskimi, a innymi, głównie amerykańskimi.
• Innowacyjna teoria przedsiębiorstwa - Innowacyjna teoria przedsiębiorstwa to teoria opierająca się na innowacjach. Granice instytucjonalne i organizacyjne między przedsiębiorstwem, rynkiem i gospodarstwami domowymi kształtuje maksymalizacja korzyści wprowadzania innowacji. Motorem i duszą przedsiębiorstwa jest przedsiębiorca - to on zakłada firmę, wyznacza cele, podejmuje decyzje i koordynuje zasoby.
• Inwestycyjna teoria przedsiębiorstwa - Teoria inwestycyjna przedsiębiorstwa - nazywana najbardziej fundamentalistyczną teorią A.Chandlera, który był zwolennikiem decentralizacji zarządzania oraz planistycznej i koordynacyjnej funkcji kierownictwa, zakłada, że przedsiębiorstwo to organizacja i instytucja, które są niepodzielne. Świadome, planowe inwestowanie są podstawą zakładania i rozwoju przedsiębiorstwa.
• Kenetha Arrowa teoria przedsiębiorstwa - Teoria przedsiębiorstwa K. Arrowa opiera się na zawodności rynku. Z punktu widzenia tej teorii celem jest minimalizacja kosztów redukcji zawodności rynku przez przedsiębiorstwo, państwo i konsumentów. Współtwórcą teorii jest K.Arrow wraz z G.Debreu.
• Konwencyjna teoria przedsiębiorstwa - Konwencyjna teoria przedsiębiorstwa jest teorią objaśniającą zachowanie przedsiębiorstwa w gospodarce. W odróżnieniu od innych teorii, konwencyjna teoria przedsiębiorstwa uwzględnia bardzo szerokie spektrum czynników wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, również te, które nie podlegają tradycyjnej analizie ekonomicznej.
• Kooperacyjna teoria przedsiębiorstwa - Teoria kooperacyjna ma istotny wpływ na proces podejmowania decyzji strategicznych w przedsiębiorstwie. W odróżnieniu od tradycyjnego podejścia, opartego na konkurencji i dążeniu do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej, teoria kooperacyjna zakłada współpracę i partnerstwo z innymi przedsiębiorstwami. Przyjęcie takiego podejścia umożliwia lepsze wykorzystanie zasobów, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, co prowadzi do lepszych decyzji strategicznych.
• Menedżerska teoria przedsiębiorstwa - Menedżerskie teorie przedsiębiorstwa, to zbiór koncepcji pochodzących z różnych kierunków badawczych, które często łączą się z innymi teoriami przedsiębiorstwa.
• Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa - Gospodarka konkurencyjna występuje tam, gdzie na rynku wielu dóbr nie ma możliwości kształtowania cen przez sprzedających i kupujących, którzy są cenobiorcami. Rynek natomiast jest cenotwórcą. Każdy podmiot podporządkowuje swoje działania tak, aby osiągnąć swój cel.
• Przedsiębiorcza teoria przedsiębiorstwa - Autorem przedsiębiorczej teorii przedsiębiorstwa jest F. Knight, którą przedstawił w 1921 roku w pracy pod tytułem "Risk, Uncertainty and Profit". Przedsiębiorstwo jest traktowane jako instytucja, która powinna mieć pomysł (czyli osąd) jak w warunkach niepewności wykorzystywać swoje aktywa. Niepewność utożsamiana jest z niemożliwością podjęcia racjonalnej decyzji z powodu braku informacji o przyszłych wydarzeniach. Natomiast ryzyko jest mierzalne, dotyczy przyszłych zdarzeń, których prawdopodobieństwo wystąpienia możemy oszacować. Tak więc podstawowymi elementami budowy tej teorii są osądy (czyli pomysły) oraz przewidywania.
• Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów - Podejście takie nawiązuje do teorii kosztów transakcyjnych R. Coase, a wśród prekursorów można wyróżnić A. Alchiana i H. Demsetza, którzy przedstawili swoją koncepcję min. w artykule pt. Production, Information Costs and Economic Organization [1972]. Ujęcie przedsiębiorstwa jako zbiorowości kontraktów stanowi także uzupełnienie jednej z zasadniczych niedoskonałości teorii kosztów transakcyjnych podkreślanych zwłaszcza przez O. Williamsona polegającej na indywidualnym traktowaniu poszczególnych transakcji w przedsiębiorstwie, bez uwzględnienia zależności występujących pomiędzy nimi.
• Teoria agencji - Teoria agencji dotyczy relacji występujących pomiędzy stronami kontraktu reprezentującymi określone postawy, które charakteryzują się preferowaniem własnych korzyści, niechęcią do ryzyka oraz asymetrią w dostępie do informacji. Relacje te określa się często jako "agent - pryncypał" i są one charakterystyczne zwłaszcza dla działalności w ramach przedsiębiorstwa, ale występują również pomiędzy jednostkami współpracującymi na rynku.
• Teoria dominacji przedsiębiorstwa - Teoria dominacji przedsiębiorstwa powstała pod koniec lat 40. XX wieku i była rozwijana jako opozycja do teorii kosztów transakcji oraz neoklasycznej teorii przedsiębiorstwa. Teoria ta oparta jest o prace F. Perroux opisujące zjawiska dominacji, często tworzone przez przedsiębiorstwa.
• Teoria kapitału intelektualnego - Teoria kapitału intelektualnego - z punktu widzenia teorii najciekawszym i najcenniejszym wyróżnikiem najlepszych przedsiębiorstw staje się zdolność pozyskiwania kapitału intelektualnego. Głównym pomysłodawcą teorii jest G. Hamel.
• Teoria kosztów transakcyjnych - W tym podejściu funkcjonowanie przedsiębiorstwa rozpatrywane jest jako problem kontraktowania. Problem ten wiąże się ściśle z wyborem pomiędzy nabywaniem pojedynczych dóbr i usług od niezależnych, wyspecjalizowanych jednostek na rynku a wytwarzaniem takich dóbr czy usług we własnym zakresie. Wymiana dóbr i usług, określona mianem transakcji w prezentowanej koncepcji stanowi podstawową jednostkę analizy organizacji.
• Teoria nieistotności dywidendy - Teoria nieistotności dywidendy jest jedną z podstawowych teorii dotyczących polityki dywidend. Opracowana została przed Modiglianiego i Milera w 1961r.. Co do zasady postuluje ona, iż w warunkach rynku doskonałego oraz przy efektywnym zarządzaniu i ciągłym wzroście spółki, inwestorom jest obojętne czy dochody czerpią z dywidendy czy ze wzrostu kursu akcji. Tym samym Modigliani i Miler sugerują, że polityka dywidendy prowadzona przez firmę nie ma żadnego wpływu ani na koszt kapitału własnego ani na wartość rynkową akcji.
• Teoria opcji realnych - Teoria opcji realnych - elementem budowy przedsiębiorstwa jest bezpieczeństwo zwrotu z kapitału. Założeniem teorii jest minimalizacja kosztów gwarancji realizacji zwrotu z kapitału.
• Teoria praw własności - Teoria praw własności koncentruje się na prawach własności podmiotów wnoszących czynniki wytwórcze do gospodarki i im nadaje najważniejsze znaczenie w określaniu roli przedsiębiorstwa. Prawa własności są narzędziem, które pozwala planować działania i rozwijać przedsiębiorstwo. Ich wartość jest wyznaczana poprzez koszty obrony tego prawa i jego egzekwowania.
• Teoria zasobów i kompetencji przedsiębiorstwa - Teoria zasobów i kompetencji - teoria ta zakłada iż siłę i istotę przedsiębiorstwa należy dostrzegać przede wszystkim w wiedzy ludzi i potencjale technologicznym. Z punktu widzenia teorii zasobów i kompetencji, przedsiębiorstwo to podmiot zasobów i kompetencji lidzkich odróżniających je od konkurentów co stanowi źródło przewagi nad konkurentami.
• Budowanie teorii organizacji - J. Zieleniewski wskazał na pięć głównych metod przechodzenia od obserwacji funkcjonowania instytucji poprzez uogólnione hipotezy do ogólnych twierdzeń teorii organizacji. Należy zauważyć, iż metody te mogą mieć swoje warianty, które jednak generalnie mieszczą się w omawianych.
• Kognitywna teoria przedsiębiorstwa - Autorem kognitywnej teorii przedsiębiorstwa jest H.Simon. Według tej teorii przedsiębiorstwo jest organizacją tworzoną przez ludzkie decyzje, uwarunkowane zdolnościami poznawczymi oraz decyzyjnymi człowieka. Przedsiębiorstwo jako organizacja kreowana przez człowieka nie jest w pełni efektywne, gdyż nie może znaleźć optymalnego rozwiązania jak np. maksymalizować zysk. Przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność, gdy osiąga zadowalający cel, np. zadowalający zysk. Ludzie nie poszukują w działalności gospodarczej wyboru optymalnego, lecz poprzestają na wyborze satysfakcjonującym.
• Konsumpcyjna teoria przedsiębiorstwa - Konsumpcyjna teoria przedsiębiorstwa - na stałe wprowadzona do literatury przedmiotu przez amerykańskiego ekonomistę Harolda Demsetza zakłada, że przedsiębiorstwo staje się substytutem gospodarstwa domowego.
• Przedsiębiorstwo krańcowe - Przedsiębiorstwo krańcowe w gałęzi to takie przedsiębiorstwom które nie ponosi strat ani zysków (Begg, Fisher, Dornbush 2007, s. 236).
• Rozszerzone przedsiębiorstwo - Koncepcja rozszerzonego przedsiębiorstwa (z ang. extended enterprise), jako najbardziej zaawansowanej formy łańcucha dostaw powstała w latach 90-tych. Założenia tej koncepcji można zaprezentować w oparciu o pracę pod red. K. Rutkowskiego [1999], czy także na podstawie pracy J. Sheridana [1999]. Potraktowanie łańcucha dostaw jako "rozszerzonego przedsiębiorstwa" związane jest ze specyficznym podejściem do współpracy przedsiębiorstw, polegającym na wyeliminowaniu wielu istniejących dotychczas pomiędzy tymi jednostkami barier.
• Granice przedsiębiorstwa - elastyczność - Koncepcja określana z języka angielskiego jako boundaryless organization to ujęcie organizacji, która się rozwija, ale usytuowanie dotychczasowych granic może się zmieniać. Przykładem może być redukcja ilości poziomów pomiędzy kierownictwem najwyższego szczebla zarządzania, a stanowiskami wykonawczymi, usytuowanymi najniżej w hierarchii struktury organizacyjnej.

To jest strona ujednoznaczniająca. Ze względu na wieloznaczność hasła, proponujemy wybranie któregoś z poniższych znaczeń.