Teoria dominacji przedsiębiorstwa

Teoria dominacji przedsiębiorstwa powstała pod koniec lat 40. XX wieku i była rozwijana jako opozycja do teorii kosztów transakcji oraz neoklasycznej teorii przedsiębiorstwa. Teoria ta oparta jest o prace F. Perroux opisujące zjawiska dominacji, często tworzone przez przedsiębiorstwa.

Założenia teorii dominacji

W teorii dominacji przedsiębiorstwo jest rozumiane jako siła (władza), która może oddziaływać na gospodarkę. Celem przedsiębiorstwa jest posiadanie jak największej władzy w gospodarce. Oprócz przedsiębiorstwa siłę wpływania na gospodarkę posiada rynek i przede wszystkim państwo. Źródłem siły są:

• wielkość wpływu jaki jeden podmiot może wywrzeć na inny,
• zasoby,
• struktury rynkowe (np. wyróżnianie się na rynku),
• kompetencje.

Granicę przedsiębiorstwa wyznacza siła innych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwo dąży do zwiększenia swojej siły przede wszystkim poprzez rozwijanie nowoczesnych technologii. Ważną rolę odgrywają jednostki Research and Development. Takie zachowanie przedsiębiorstwa wywiera pozytywny wpływ na wzrost i rozwój gospodarki.

Cele przedsiębiorstwa w teorii dominacji

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa ma sens tylko wtedy, gdy jego przyrost jest większy niż przyrost całej gospodarki.

Przedsiębiorstwa mogą zajmować w gospodarce pozycje dominujące lub zdominowane. Zajmowana pozycja zależy od siły przedsiębiorstwa. Dominacja może mieć charakter:

• proefektywnościowy - sytuacja gdy najsilniejsze jest przedsiębiorstwo bardzo dobrze rozwinięte pod względem technologii i organizacji, oddziaływuje wtedy ono pozytywnie na otoczenie,
• antyefektywnościowy - takie podmioty powinny być redukowane przez państwo, aby nie szkodzić ogółowi.

W teorii dominacji pozycja, jaką zajmują poszczególne osoby w przedsiębiorstwie również zależy do siły. Władza częściowo zostaje nadana w kontrakcie, ale ważniejsza jest siła płynąca między innymi z powiązań nieformalnych oraz cech i kompetencji wyróżniających daną osobę.

Wpływ dominacji przedsiębiorstwa na rynek pracy

Dominujące przedsiębiorstwa często mają duży wpływ na tworzenie miejsc pracy. Dzięki swojej pozycji na rynku i zasobom finansowym są w stanie inwestować w rozwój, ekspansję i nowe projekty. To z kolei przekłada się na tworzenie nowych miejsc pracy, zarówno bezpośrednio w samych przedsiębiorstwach, jak i pośrednio w ich partnerach biznesowych.

Dominujące przedsiębiorstwa często mają przewagę w negocjacjach z pracownikami, co może prowadzić do gorszych warunków zatrudnienia i niższych wynagrodzeń. Pracownicy często mają ograniczone możliwości zmiany pracy, gdyż dominujące przedsiębiorstwa kontrolują większość rynku. To może prowadzić do obniżania standardów pracy i nierówności zarobkowych.

Dominacja przedsiębiorstw może prowadzić do wykluczenia innych firm z rynku, szczególnie mniejszych i mniej konkurencyjnych. To z kolei wpływa na zatrudnienie, gdyż mniejsze firmy mogą być zmuszone do redukcji pracowników lub całkowitego zamknięcia działalności. Koncentracja rynku w rękach nielicznych przedsiębiorstw może ograniczać możliwości zatrudnienia i prowadzić do monopolistycznych praktyk.

Dominujące przedsiębiorstwa często inwestują w rozwój kompetencji i umiejętności swoich pracowników. Dzięki swojej skali i możliwościom finansowym są w stanie oferować szkolenia, programy rozwojowe i możliwości awansu. Jednakże, istnieje ryzyko, że dominujące przedsiębiorstwa będą preferować rozwój umiejętności zgodnych z ich potrzebami, co może prowadzić do braku różnorodności i ograniczenia innowacyjności na rynku.

Dominacja przedsiębiorstw może prowadzić do koncentracji władzy i braku równowagi na rynku pracy. Silna pozycja dominujących firm może ograniczać możliwości działania innych firm, a także wpływać na politykę płacową i warunki zatrudnienia. To może prowadzić do braku konkurencji i monopolistycznych praktyk, które szkodzą zarówno pracownikom, jak i innym przedsiębiorstwom.

Dominacja przedsiębiorstwa a zrównoważony rozwój

Dominujące przedsiębiorstwa często mają duży wpływ na środowisko naturalne. W związku z ich rozmiarem i skalą działania mogą generować znaczne ilości odpadów, emisji i zużycia zasobów naturalnych. To może prowadzić do degradacji ekosystemów, zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby oraz zmian klimatycznych.

W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie społeczne i regulacje prawne, dominujące przedsiębiorstwa coraz częściej podejmują działania mające na celu ochronę środowiska. Wdrażają programy redukcji emisji, inwestują w odnawialne źródła energii, promują recykling i efektywne wykorzystanie zasobów. Często także angażują się w projekty społeczne i inicjatywy związane z ochroną przyrody.

Dominacja przedsiębiorstw może prowadzić do wyzysku zasobów naturalnych. Duże firmy często mają dostęp do strategicznych zasobów i mogą je wykorzystywać w sposób niewłaściwy, niezrównoważony lub niezgodny z zasadami etycznymi. Nieodpowiedzialne wydobycie surowców, nadmierne zużycie wody czy wycinka lasów to tylko niektóre przykłady takiego wyzysku.

Dominujące przedsiębiorstwa coraz częściej angażują się w społeczne projekty oraz inicjatywy związane z zrównoważonym rozwojem. Mogą to być programy wspierające lokalne społeczności, projekty edukacyjne, inwestycje w infrastrukturę czy wsparcie dla organizacji pozarządowych. Działania te mają na celu zbudowanie pozytywnego wizerunku firmy oraz przyczynienie się do rozwoju społecznego i ochrony środowiska.

Dominacja przedsiębiorstw może wpływać na nierówności społeczne i brak sprawiedliwości społecznej. Przedsiębiorstwa o dominującej pozycji na rynku często mają większe możliwości finansowe, lepszy dostęp do zasobów i większą siłę negocjacyjną. To może prowadzić do pogłębiania nierówności dochodowych oraz braku równych szans na rynku pracy. Może również wpływać na koncentrację bogactwa w rękach nielicznych, co zwiększa społeczne podziały i nierówności.

Wyzwania i kontrowersje związane z dominacją przedsiębiorstwa

Dążenie przedsiębiorstw do dominacji niesie ze sobą wiele etycznych i moralnych dylematów. Często wiąże się to z wykorzystywaniem swojej pozycji i siły rynkowej w sposób nieuczciwy, np. poprzez eliminowanie konkurencji, nadużywanie władzy czy manipulację cenami. To może prowadzić do naruszania zasad fair play, uczciwości biznesowej oraz szkodzenia innym firmom i konsumentom.

Nadużycie dominującej pozycji przez przedsiębiorstwa może prowadzić do wielu negatywnych skutków. Może to obejmować ograniczanie konkurencji, podnoszenie cen, wprowadzanie nieuczciwych praktyk handlowych czy wykorzystywanie konsumentów. Nadużycia te mogą prowadzić do utraty zaufania konsumentów, zakłóceń na rynku oraz zmniejszenia innowacyjności i konkurencyjności.

Kontrola dominacji przedsiębiorstwa poprzez regulacje prawne budzi wiele kontrowersji. Argumenty za regulacjami obejmują ochronę konkurencji, zapobieganie monopolistycznym praktykom, zwiększenie innowacyjności i ochronę konsumentów. Z drugiej strony, argumenty przeciw regulacjom to m.in. ograniczenie swobody działalności gospodarczej, negatywny wpływ na inwestycje i innowacje oraz możliwość nadużyć ze strony rządu.

Państwo może podejmować różne działania mające na celu zapobieganie nadużyciom dominujących przedsiębiorstw. Przykłady takich działań to: wprowadzanie regulacji antymonopolowych, kontrola fuzji i przejęć, egzekwowanie przestrzegania prawa konkurencji, nakładanie kar za nadużycia, promowanie zdrowej konkurencji i wspieranie innowacji. Państwo może również wspierać powstawanie konkurencyjnych przedsiębiorstw i promować równowagę na rynku.

Dominacja przedsiębiorstw może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na innowacyjność i konkurencyjność rynku. Z jednej strony, duże firmy mogą inwestować w badania i rozwój, wprowadzać innowacyjne produkty i usługi oraz tworzyć nowe technologie. Z drugiej strony, dominacja przedsiębiorstw może hamować innowacje poprzez ograniczanie konkurencji, eliminowanie mniejszych innowacyjnych firm oraz naciskanie na utrzymanie status quo. To może prowadzić do stagnacji i braku postępu technologicznego.

Teoria dominacji przedsiębiorstwa — artykuły polecane

Heterarchia — Menedżerska teoria przedsiębiorstwa — Stosunki międzynarodowe — Teoria praw własności — Fordowsko-Marksowska teoria przedsiębiorstwa — Więź — Hegemonia — Czebol — Status społeczny

Bibliografia

• Noga A. (2009), Teorie przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Anna Szkamruk