Hegemonia

Pojęcie to oznacza przewodnictwo, prymat (dominację) nad innymi, możliwość pełnienia roli lidera w systemie. Odnosi się zarówno do stanu systemu globalnego, a także do struktury systemu międzynarodowego. W odniesieniu do stanu systemu globalnego oznacza, że jedno mocarstwo może narzucić innym państwom określony porządek międzynarodowy, reguły ich zachowań w płaszczyznach takich jak: militarna, kulturowa, ekonomiczna, polityczna, a także ma prawo je kontrolować (wg I. Wallersteina). W odniesieniu do struktury systemu międzynarodowego, hegemonia symbolizuje określony jej typ. Zwykle zdarza się tak, że mocarstwo hegemoniczne dąży do podbicia innego państwa i narzucenia mu swojej woli, jednak w pewnych sytuacjach takie mocarstwo chroni jedynie swoją uprzywilejowaną pozycję, co niewątpliwie może przynieść korzyści innym państwom.

TL;DR

Hegemonia to możliwość pełnienia roli lidera w systemie, zarówno na poziomie globalnym, jak i międzynarodowym. Hegemonia może wynikać z potęgi gospodarczej i militarnej oraz przywództwa. Przykładem hegemonów są Stany Zjednoczone. Pojęcie hegemonii może być stosowane również w innych dziedzinach, takich jak socjologia czy ekonomia.

Hegemonia jako dominacja

Postrzeganie hegemonii jako dominacji oznacza możliwość wywierania wpływu na państwa, które znajdują się w systemie, za którego stabilność czuje się odpowiedzialne najsilniejsze państwo/mocarstwo. Państwo to dysponuje siłą, które powstrzymuje inne mocarstwa zainteresowane destabilizacją systemu.

Mimo iż hegemonia i dominacja odnoszą się do polityki, nie są to jednak pojęcia tożsame. R. Aron definiuje hegemonię jako politykę opartą na potędze, zaś dominacja to polityka oparta na sile.

Hegemonia jako pochodna potęgi gospodarczej

Potęga ta wyraża się w:

• zdolności sprawowania kontroli nad dostępnością do surowców
• kontroli rynków
• największych zasobów kapitałowych świata
• przewadze wysokich technologii

To właśnie potęga gospodarcza, a głównie świadomość jej posiadania budzi chęć dominacji nad innymi oraz narzucania własnego modelu ustrojowego oraz norm prawnomiędzynarodowych.

Należy jednak pamiętać, że obok filaru ekonomicznego, bardzo ważną kwestię dla hegemonii odgrywają sprawy militarne. Hegemon zdobywa swoją pozycję głównie za pomocą siły, a sprawna ekonomia pozwala mu ją utrzymać.

Hegemon czyli przywódca

Definiując pojęcie "hegemonia" nie sposób pominąć także zdefiniowania pojęcia hegemon. Oba określenia odnoszą się do władzy, dominacji i przywództwa.

W starożytnej Grecji pojęcie "hegemon" oznaczało przywódcę, przewodnika. W odniesieniu do nowożytnego, globalnego systemu politycznego oznacza najpotężniejsze państwo, które posiada najwyższą pozycję wśród mocarstw, a także dysponuje wielkimi wpływami i dużym potencjałem, dzięki czemu jest w stanie narzucić innym państwom określony porządek, kontrolować je i dominować nad nimi.

Hegemon to bardzo specyficzny rodzaj lidera, posiadający przywileje ze względu na stanowisko jakie zajmuje wśród innych państw/mocarstw. Do działań jakie podejmuje nie potrzebuje niczyjej akceptacji lub zgody, a także nie zabiega o nie. To on egzekwuje prawa jakie uznaje za niezbędne dla utrzymania stabilności wewnątrz systemu. Z punktu widzenia realizacji własnych preferencji w polityce wewnętrznej i zewnętrznej, status hegemona można określić jako korzystny, gdyż przynosi mu korzyści ekonomiczne, a także poczucie bezpieczeństwa.

Przykłady

• Przykładem hegemonii może być zdobyta przez Spartę w wyniku wojny peloponeskiej 30-letnia hegemonia w Grecji.
• Współczesnym przykładem hegemona są Stany Zjednoczone. Pomimo malejących wpływów, wciąż bardzo dobrze widać ich wiodącą pozycję, na wyżej wymienionych płaszczyznach, a w szczególności na płaszczyźnie ekonomicznej.

Inne płaszczyzny

Oczywiście termin ten nie jest zarezerwowany tylko dla stosunków międzynarodowych (chociaż już nie w tak dosłownym znaczeniu). Hegemonia może występować na wielu płaszczyznach w tym min. w socjologii, myśli filozoficznej, ekonomii w skali mikro (przedsiębiorstw).

W ekonomi w skali mikro możemy używać tego sformułowania jako synonim monopolu, tylko że o mocniejszym wydźwięku. Dane przedsiębiorstwo, może posiadać pozycję hegemona na danym rynku (w rożnych skalach) np:

• Firma Microsoft posiada pozycję hegemona na światowym rynku systemów operacyjnych dla komputerów klasy PC.
• Nokia jest hegemonem w sferze produkcji telefonów komórkowych.

Hegemonia — artykuły polecane

Heterarchia — Teoria dominacji przedsiębiorstwa — Neoliberalizm — Rola państwa w gospodarce — Kategoryzacja czynników ryzyka — Altruizm — Czebol — Władza — Plutokracja

Bibliografia

• Heywood A. (2006), Politologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Wróblewski M. (2016), Hegemonia i władza. Filozofia polityczna Antonia Gramsciego i jej współczesne kontynuacje, Toruń
• Zarycki T. (2014), Hegemonia inteligencka, Kultura i społeczeństwo, nr 4
• Żmigrodzki M. (2010), Encyklopedia politologii, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Jędrzej Jarecki, Agata Marecik