Metody analizy strategicznej

W swej działalności podstawowej i sferze obsługi przedsiębiorstwa wykorzystują szereg metod opisywanych w literaturze i upowszechnianych przez ośrodki naukowo-badawcze i inne instytucje. Metody te zostały opracowane przez praktyków i teoretyków różnych dziedzin zarządzania. Dla celów prezentacji zostały wyodrębnione następujące grupy metod:

• metody analizy ekonomicznej,
• metody prognozowania,
• metody oceny ryzyka projektów,
• metody analizy przewagi konkurencyjnej firmy,
• metody analizy strategicznej,
• metody analizy jakości wyrobów,
• metody analizy systemu logistycznego,
• metody informatyczne.

Należy zwrócić uwagę na wagę działalności podstawowej dla zarządzania strategicznego. Zamierzenia zarządu, misja i cele strategiczne, przekładane są w końcu na codzienne "operacyjne" działania wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. Nie da się zarządzania strategicznego "odseparować" do celów analityczno-badawczych od zarządzania operacyjnego.

TL;DR

Artykuł opisuje różne metody analizy wykorzystywane w zarządzaniu przedsiębiorstwem, w tym metody analizy ekonomicznej, prognozowania, oceny ryzyka projektów, analizy przewagi konkurencyjnej, analizy strategicznej, jakości wyrobów, systemu logistycznego oraz metody informatyczne. Analiza strategiczna jest podstawowym narzędziem w formułowaniu strategii gospodarczej, obejmuje badanie otoczenia, potencjału przedsiębiorstwa i ocenę pozycji firmy na rynku. Metody analizy strategicznej obejmują metody makro-otoczenia, otoczenia konkurencyjnego oraz analizy potencjału strategicznego. Istnieją również metody zintegrowane, takie jak analiza SWOT i metoda ASTRA.

Zestawienie

Zestawienie metod i technik szczegółowych wykorzystywanych w ramach przedstawionych powyżej grup znajduje się w poniższej tabeli. Należy zaznaczyć, że przedstawione metody nie dotyczą jedynie zarządzania strategicznego. Jedynie dwie grupy metod można zaliczyć do metod zarządzania strategicznego par excellence (są to: metody analizy strategicznej i analizy przewagi konkurencyjnej firmy), pozostałe jednak mimo luźnego związku z zarządzaniem strategicznym, również mogą mieć zastosowanie w istotny sposób poszerzając zakres analiz i kompleksowość otrzymywanych wyników.

Grupa metod	Charakterystyka	Metody i techniki szczegółowe
Metody analizy ekonomicznej	Dotyczą one analizy podstawowych wielkości ekonomicznych takich jak przychody, koszty, zyski wyrażone w jednostkach pieniężnych, a także ich przekształceń w postaci wskaźników, miar dynamiki, metod prognozowania i oceny przedsięwzięć inwestycyjnych. Wspólną cechą charakterystyczną wymienionych obok metod jest operowanie na danych liczbowych, stosunkowo łatwo dostępnych wewnątrz przedsiębiorstwa.	Analiza kosztów: koszt kredytu, koszt kapitału z obligacji, koszt kapitału z akcji uprzywilejowanych, koszt kapitału z emisji akcji zwykłych, koszt kapitału z nie podzielonych zysków, koszt kapitału z amortyzacji, średni ważony koszt kapitału (WACC). Próg rentowności (BEP): ilościowy próg rentowności, jakościowy próg rentowności, w procentach wykorzystania mocy produkcyjnych, graniczny poziom jednostkowej ceny sprzedaży, graniczny poziom jednostkowych kosztów zmiennych, marginesy bezpieczeństwa. Dźwignia ekonomiczna: stopień dźwigni operacyjnej, punkt obojętności, stopień dźwigni finansowej. Wskaźniki płynności finansowej: wskaźnik bieżący, wskaźnik szybki. Wskaźniki rentowności: ROS: rentowność sprzedaży, ROA: rentowność majątku, ROE: rentowność kapitału. Wskaźniki zadłużenia: ogólny poziom zadłużenia, zadłużenie długoterminowe, pokrycie obsługi kredytu, pokrycie majątku trwałego kapitałem własnym, pokrycie majątku obrotowego kapitałem własnym, Wskaźniki sprawności działania: cykl należności, cykl zobowiązań, cykl zapasów. Metody dynamiczne oceny inwestycji: wartość zaktualizowana netto (NPV), zdyskontowana stopa zysku (NPVR), wewnętrzna stopa zwrotu (IRR), metody annuitetowe, metoda MIRR, budżetowanie, analiza kosztów docelowych.
Metody prognozowania	Polegają na określeniu prawidłowości kształtowania się określonej zmiennej ekonomicznej wykorzystywanej w ramach analizy strategicznej w czasie.	Analiza szeregów czasowych Metoda barometrów Modele ekonometryczne Metody intuicyjne
Metody oceny ryzyka projektów	W ramach tej grupy można wymienić metody wykorzystywane przy ocenie poziomu ryzyka inwestycyjnego w firmie	Wyznaczanie marginesu bezpieczeństwa Równoważnik pewności Statystyczne miary ryzyka: odchylenie standardowe i współczynnik zmienności, odchylenie przeciętne wartości NPV, poziom bezpieczeństwa, poziom aspiracji, krzywa gęstości prawdopodobieństwa. Analiza wrażliwości Analiza scenariuszy Analiza symulacyjna Metoda drzew decyzyjnych Analiza progu rentowności
Metody analizy przewagi konkurencyjnej firmy	Metody te stanowią istotne narzędzie wspomagające wyznaczanie kierunków działania firmy oraz podejmowania decyzji.	Metody menedżerskie analiza wartości, analiza ABC i XYZ, analiza dyrektywna, benchmarking, reengineering, metody kreatywne, metody racjonalne, metody ukierunkowane na swobodne myślenie, burza mózgów, Analiza kluczowych czynników sukcesu Biznes plan
Metody analizy strategicznej	Są to metody analizy strategicznej par excellence. Można zaliczyć do nich szeroki zestaw metod analizy sektorowej i portfelowej przedsiębiorstwa i jego otoczenia.	Metoda scenariuszowa Analiza strategicznych "kibiców" firmy (stakeholders) Analiza strukturalna sektora Model łańcucha wartości Bilans strategiczny firmy Macierz funkcji i zasobów Metody portfelowe: macierz BCG, macierz McKisney'a, macierz ADL, model analizy SWOT.
Metody analizy jakości wyrobów	Metody analizy jakości wyrobów nierozłącznie wiążą się z działalnością operacyjną, gdyż stamtąd czerpią dane, a ich wyniki są wykorzystywane bezpośrednio w produkcji. Niektóre z tych metod mają charakter nie tylko diagnostyczny, ale również prognostyczny	Quality Function Deployment (QFD) Failure Mode and Effect Analysis (Failure Mode and Effects Analysis) Failure Mode and Effect Critical Analysis (FMECA) Wykres Ishikawy Analiza kart kontrolnych Metoda Pareto-Lorenza Wartościowanie jakości Funkcja strat Taguchi'ego Analiza kosztów jakości Metody wspomagające: histogramy, karty obserwacji, wykresy korelacji, graficzne formy przedstawiania danych, diagramy powinowactwa i relacji, diagramy drzewa, macierzowe, strzałkowe, decyzji, analiza danych macierzowych, statystyczne sterowanie procesem (SPC).
Metody analizy systemu logistycznego	Metody służą analizie systemu logistycznego przedsiębiorstwa, ich celem jest jego usprawnienie.	Metoda analizy ABC Metoda analizy SWOT Metoda analizy łańcucha wartości Metoda analizy rozmieszczenia obiektów
Metody informatyczne	Związane z szerokim wykorzystaniem możliwości technologii informatycznych i narzędzi przetwarzania danych.	Planowanie potrzeb materiałowych MRP Planowanie zasobów produkcyjnych MRP II Planowanie zasobów przedsiębiorstwa ERP Zarządzanie kontaktami z klientem CRM Zarządzanie przebiegiem pracy - Workflow Systemy Knowledge Management Systemy analityczne: OLAP, hurtownie danych, systemy ekspertowe, sieci neuronowe. systemy zintegrowane
Zintegrowane systemy pomiarowe	Grupa metod, których celem jest całościowe spojrzenie na problematykę oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa we wszystkich kluczowych obszarach jego działalności.	Balanced Scorecard (Strategiczna karta wyników), Management Dashboard (Menedżerska "tablica rozdzielcza") Tableau de Bord Performance Pyramid (S.M.A.R.T.) Matryca wyników i determinantów EF2M Model EFQM (Europejska nagroda jakości) Model Maisela

Źródło: Opracowanie własne

Analiza strategiczna - definicja

Analiza strategiczna jest podstawowym narzędziem metodologicznym pomocnym przy formułowaniu strategii gospodarczej. Identyfikuje ona czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które determinują kształt strategii, która określa ich wpływ na przedsiębiorstwo.

Analiza strategiczna sprowadza się do kompleksowego monitorowania otoczenia oraz wnętrza firmy, dzięki analizie stanu obecnego oraz istniejących zagrożeń pozwala stworzyć odpowiednią strategię podejmowanych w przedsiębiorstwie działań. Przyczynia się również do rozwoju firmy oraz budowy pozytywnego wizerunku na tle konkurencji.

Zakres analizy strategicznej

• cele wyznaczane przez osoby związane z organizacją
• zasoby przedsiębiorstwa
• otoczenie zewnętrzne

Analizy strategiczne mają bardzo szeroki zakres i wyróżniają się dużą różnorodnością elementów, systemów zjawisk i również procesów. Z tego powodu stosuje się wiele metod o charakterze ilościowym i jakościowym. Wiele z nich zaczerpnięto z dyscyplin funkcjonalnych np. z finansów czy marketingu (Pierścionek Z., 2011, s 98)

Cele analizy strategicznej

• Określenie szans i zagrożeń stwarzanych przez otoczenie firmy, biorąc pod uwagę chęć tworzenia warunków do dynamicznego rozwoju przedsiębiorstwa w przyszłości.
• Ustalenie źródeł i przyczyn występowania wszelkich nieprawidłowości w przedsiębiorstwie w możliwie szybkim czasie od ich wystąpienia.
• Ocena i ustalenie pozycji firmy, którą zajmuje na rynku konkurencyjnym.
• Budowa podstaw niezbędnych do stworzenia odpowiedniej strategii działań przedsiębiorstwa prowadzącej do szybkiego wzrostu gospodarczego.
• Określenie mocnych i słabych stron firmy, w celu stworzenia najlepszego planu działania.
• Zidentyfikowanie potrzeb i wymagań względem firmy.
• Ustalenie kosztów oraz ryzyka związanego z podejmowanymi działaniami.
• Zbieranie danych i informacji niezbędnych do budowy strategii przedsiębiorstwa.

Korzyści analizy strategicznej

Analiza Strategiczna aby potwierdzić cel do jakiego zmierzamy, kierunek działania lub ich nowe zdefiniowanie powinna być prowadzona systematycznie i bardzo konsekwentnie. Korzyści z tak przeprowadzonej analizy (Penc-Pietrzak I, 2003, s 2):

• pozwala na realistyczny podział i uporządkowanie firmy
• oferuje bardzo proste pomysły które pozwalają dokładnie ocenić sytuację strategiczną a przede wszystkim pozwala porównać inne rodzaje i profile działalności
• tworzy ścisły związek między sytuacja finansową i strategiczną który pozwala połączyć produkcje, marketing i badania we wspólną całość

Obszary analizy strategicznej

• Otoczenie makroekonomiczne - polityczne, ekonomiczne, społeczne, międzynarodowe, technologiczne, prawne, demograficzne.
• Otoczenie konkurencyjne (mikrootoczenie) - dostawcy, nabywcy, konkurenci.
• Firma

Etapy analizy strategicznej

1. Badanie i analiza otoczenia przedsiębiorstwa.

• Badanie i analiza makrootoczenia
• Badanie i analiza mikrootoczenia

1. Analiza potencjału strategicznego przedsiębiorstwa.
2. Zestawienie wyników analizy strategicznej i ocena pozycji przedsiębiorstwa.

Metody analizy strategicznej - klasyfikacja

METODY ANALIZY MAKRO-OTOCZENIA

• metody scenariuszowe - polegają na określeniu i prognozowaniu zdarzeń, które mogą mieć miejsce oraz ich wpływ na prosperowanie firmy.
• prognozy ekstrapolacja trendu - metoda odpowiednia do przeprowadzania badań w przedsiębiorstwach charakteryzujących się niską dynamiką rozwoju, będących w stabilnym otoczeniu. Nie można tu określić dokładnego czasu, w którym ta metoda będzie aktualna.
• metoda delficka (ocena ekspercka) - opiera się na jakościowej ocenie faktów, oceny ekspertów są wykorzystywane do prognozowania przyszłości.
• analiza luki strategicznej - jedna z metod statystycznych, w których określa się trendy. Zwykle analizowany jest w tej metodzie wzrost sprzedaży badanej firmy na tle sprzedaży całego sektora.

METODY ANALIZY OTOCZENIA KONKURENCYJNEGO

• analiza "5 sił" Portera - określenie siły przetargowej dostawców, siły przetargowej nabywców, natężenia konkurencyjności w branży, zagrożenie nowych wejść, zagrożenie pojawienia się substytutów.
• krzywa doświadczeń - pomaga w ocenieniu relacji pomiędzy wielkością produkcji a kosztem jednostkowym produktu.
• punktowa ocena atrakcyjności sektora - pozwala ocenić atrakcyjność sektora na podstawie określonych kryteriów, porównuje go do innych sektorów w celu wyznaczenia odpowiedniej strategii.
• mapa grup strategicznych - stworzenie mapy firm działających w tej samej branży w celu porównania podejmowanych działań
• benchmarking - szukanie wzorcowych rozwiązań oraz wdrażanie ich do strategicznego działania przedsiębiorstwa.
• analiza segmentacji strategicznej - ma na celu wydzielenie dziedzin działalności firmy w celu dokonania ich analizy porównawczej, pomocnej przy wyborze strategii działań przedsiębiorstwa.

METODY ANALIZY POTENCJAŁU STRATEGICZNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA

• analiza zasobów - badanie potencjału firmy poprzez zebranie i opis zasobów, którymi dysponuje firma, aby określić stan ich funkcjonalności.
• analiza kluczowych czynników sukcesu - utworzenie listy czynników, zgodnie z określonymi kryteriami, istotnie wpływających na rozwój firmy oraz możliwość utrzymania przewagi konkurencyjnej.
• model łańcucha wartości - analiza procesów zarządzania oraz działalności w danym sektorze przedsiębiorstwa, określenie mocnych i słabych stron firmy.
• cykl życia produktu, technologii, organizacji - pozwala na określenie faz rozwoju produktu, technologii oraz organizacji.
• metody portfelowe - pozwalają na ocenę struktur istniejących w organizacji oraz formułowanie zmian w sposobie zarządzania. Do metod portfelowych zaliczamy: Macierz BCG (Boston Consulting Group), Macierz ADL (A.D. Little’a), Macierz McKinsey’a (GE - General Electric Corporation), Macierz C.W. Hofera.
• bilans strategiczny

METODY ZINTEGROWANE ANALIZY STRATEGICZNEJ

• analiza SWOT - ocena i określenie pozycji strategicznej firmy, na podstawie analizy makro-otoczenia i mikro-otoczenia, w celu doboru odpowiedniej strategii.
• metoda ASTRA - zintegrowana metoda planowania strategicznego, umożliwia wybór racjonalnej strategii spośród możliwych alternatyw.
• analiza SPACE (Strategic Position and Action Evaluation) - ma na celu określenie możliwości rozwojowych firmy poprzez analizę dotychczasowej działalności oraz zajmowanej pozycji na rynku konkurencyjnym.

Metody analizy strategicznej — artykuły polecane

Prognozowanie przychodów i kosztów — Scenariusze możliwych zdarzeń — Controlling strategiczny — Analiza strategiczna — Identyfikacja i ocena zagrożeń i szans — Macierz ADL — System informacji strategicznej — Portfelowa analiza strategiczna — Rachunek kosztów cyklu życia produktu

Bibliografia

• Fudaliński J., Markiewicz P., Smutek H., Szplit A. (2002), Strategie rozwoju organizacji, Antykwa, Kraków
• Kałkowska J. (red.) (2010), Zarządzanie strategiczne Metody analizy strategicznej z przykładami, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań
• Koniniuk A., Nazarko J. (2014), Scenariusze w antycypowaniu i kształtowaniu przyszłości, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kozioł K. (2010), Analiza strategiczna przedsiębiorstwa na poziomie makrootoczenia, WNEiZ, nr 17
• Penc-Pietrzak I. (2003), Analiza strategiczna w zarządzaniu firmą. Koncepcja i stosowanie, C.H. Beck, Warszawa
• Pierścionek Z. (2011), Zarządzanie strategiczne w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Tyrańska M., Walas-Trębacz J. (2010), Wykorzystanie metod analizy strategicznej w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Woźniak K. (2005), System informacji menedżerskiej jako instrument zarządzania strategicznego w firmie, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków

Autor: Krzysztof Woźniak, Anna Klafczyńska, Mariola Paś