Etyka biznesu

Etyka biznesu - jest dziedziną, która zajmuje się analizą ekonomiczną oraz refleksją nad etycznym wymiarem biznesu. Niestety pojęcie etyka biznesu jest często uważane za wewnętrznie sprzeczne, ponieważ sama etyka nie może być interesowana (czyli powinna być pobudzona przez czysto moralne intencje). Biznes jednak jest oparty na interesie, bo musi przynosić zysk. Etyka jako nauka o moralności, dzieli się na:

• etykę opisową - zajmuje się opisywaniem zachowania ludzi, starając się przy tym ustalić: co popchnęło człowieka do postąpienia w konkretny sposób, do jakich wartości i jak uhierarchizowanych odwołuje się dana jednostka, czym kierują się w postępowaniu grupy społeczne,
• etyka normatywna - podaje właściwy w określonych warunkach system norm, którymi człowiek powinien się kierować.

Z tymi dwoma podziałami związany jest następny problem: czy etyka biznesu ma prawo wyznaczać nowe kierunki postępowania w biznesie, czy też powinna tylko opisywać zachowanie spotykane w gospodarce? Inną trudnością jest samo źródło etyczności. Czy pochodzi ona z "serca", zmysłu etycznego czy z sumienia? Inni przyjmują, że etyka jest dana od Boga. W każdej sytuacji przedsiębiorcy powinni koncentrować się na oferowaniu społeczeństwu wysokiej jakości produktów i to bez narażania wspólnej przyszłości, czyli dbaniu o dobro wspólne. Społeczna odpowiedzialność biznesu ma szeroki wymiar, jest bardzo pojemna i zapewne dlatego różnie interpretowana. Stanu społecznie akceptowalnego nie da się osiągnąć w stosunkowo krótkim czasie.

TL;DR

Artykuł omawia etykę biznesu i jej znaczenie w dzisiejszym świecie. Wskazuje, że etyka biznesu jest często uważana za sprzeczną z interesami biznesowymi, ale jest niezbędna do budowania zaufania i dobrych relacji. Artykuł przedstawia trzy poziomy etyki biznesu - mikro, mezo i makro - oraz czynniki wpływające na etyczność firmy. Podkreśla znaczenie strategii etycznej i filozofii dla etyki biznesu. Artykuł kończy omówieniem rozwoju etyki biznesu na przestrzeni lat.

Etyka w biznesie

W biznesie muszą obowiązywać normy etyczne, które będą walczyć ze skutkami chciwości i spekulacji. Kapitalizm wolnorynkowy jako system wydajny, efektywny został wybrany przez większość narodów. Nie wybrano go dlatego, że uznano go za sprawiedliwy. Rynek korumpuje i niszczy relacje międzyludzkie kiedy przychodzi kryzys. Gdy wszystko jest determinowane przez pieniądz nie ma równości, sprawiedliwości. Tworzy się sojusz polityków, bankierów, biznesmenów. W wolnym społeczeństwie każdy ma podlegać tym samym regułom. Tymczasem dla świata finansjery tworzy się nowe przywileje chroniąc ich przed odpowiedzialnością. Walka na konkurencyjnym rynku bywa zacięta. Stosuje się wątpliwe etycznie rozwiązania, które w najbliższym czasie mogą przynieść określone zyski lecz w przyszłości mogą generować dużo większe koszty. Opinia publiczna jest zainteresowana problemami standardów etycznych w biznesie. Dobrze prosperująca i zrównoważona firma to taka, która stawia sobie za cel włączenie standardów etycznych do strategii we wszystkich jej przejawach oraz taka, która świadomie posługuje się nimi.

Trzeba czasu, wytrwałości i wiary, że droga do sukcesu wcale nie musi wiązać się z działaniami niecnymi. Odpowiedzialny i etyczny biznes to podejście strategiczne, długofalowe, oparte na zasadach dialogu społecznego i poszukiwaniu rozwiązań korzystnych tak dla przedsiębiorstwa, jak i jego całego otoczenia, pracowników, wszystkich interesariuszy i społeczności, w której działa firma. Jej odpowiedzialność oznacza zwiększone inwestycje w zasoby ludzkie, ochronę środowiska i relacje z otoczeniem firmy, interesariuszami. Takie postrzeganie działalności biznesowej jest tendencją światową. W obecnym świecie bardzo często spotkać można się ze stwierdzeniem, że etyka w biznesie staje się już zapomnianym czynnikiem. Stawiamy na zupełnie inne wartości, przestajemy zwracać uwagę na to, że inne osoby także w pewien sposób pragną podnosić swoje kwalifikacje, zdobywać wiedzę, pokonywać szczeble kariery. Niejednokrotnie etyka biznesu zostaje wyparta działaniem na rzecz walki o własne dobro i rozwój, a także korzyści materialne, jakie stają się największą zdobyczą niejednego przedsiębiorcy. Wielu z nas postanowiło w którymś momencie postawić na indywidualny rozwój i własny biznes. Etyka biznesowa to nie tylko szacunek dla siebie nawzajem, to pewnego rodzaju motywacja, umiejętność słusznego i prawego zarazem zarządzania zasobami ludzkimi, to także płaca zgodna z ilością wykonywanej pracy.

Trzy poziomy globalne etyki biznesu

• Poziom mikro - wiąże się z etyką zawodową, przed wszystkim etyką menedżerów. Zagadnieniem, na tym poziomie, jest wymiana dokonywana przez ludzi zmierzających do własnych zamiarów i celów. Tą wymiana jest świadczenie usług, sprzedaż i kupno, reklama, doradztwo, zatrudnianie i podejmowanie pracy itp. Wszystkie wymienione czynności są związane z ryzykiem, które staje się mniejsze im większe jest zaufanie między partnerami dokonującymi wymiany. Warto dbać o rzetelność kupiecką i budować wzajemną lojalność w dłuższym okresie, ponieważ takie doświadczenie kształtuje normy traktowania ludzi podmiotowo a nie instrumentalnie (przedmiotowo).
• Poziom mezo - ważną rolą na tym poziomie etyki biznesu jest analiza interesariuszy firmy, która polega na wskazaniu oraz określeniu ich stawek i oczekiwań wobec firmy. Dzięki tej analizie możemy zauważyć, że każdy rodzaj działalności gospodarczej jest w otoczeniu społecznym i za społecznym przyzwoleniem. Musi zapewnić tak zwaną zasadę trzech E (3E), czyli efektywną, ekonomiczną i etyczną wymianę.Ten poziom jest poziomem centralnym etyki biznesu, dlatego mamy tu dwa procesy wymiany:
  • wewnętrzne (zachodzą wewnątrz organizacji),
  • zewnętrzne (zachodzą na zewnątrz organizacji),
• Poziom makro - przedmiotem etyki jest opis zjawisk ekonomicznych z punktu widzenia wartości etycznych w skali całego systemu gospodarczego. Na tym poziomie również liczy się kwestia etycznego wymiaru polityki społecznej, jak i kultury (nierówności społecznych, korupcji, łapownictwa).

Czynniki wpływające na etyczność firmy

Poziom etyczny przedsiębiorstwa jest wypadkową wielu czynników, które dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne:

• zewnętrzne:
  • system gospodarczy, który jest dominujący w gospodarce - ma zasadniczy wpływ na poziom etyczny firmy, np. system kapitalistyczny wyznacza inny zestaw celów do zrealizowania przez firmy i społeczeństwo niż system socjalistyczny,
  • prawo, które obowiązuje w danym kraju - wyznacza firmom obszar dopuszczalnego działania. Dobrze skonstruowane prawo pozostaje w zgodzie z przyjętymi w społeczeństwie normami a także z systemem gospodarczym;
  • system polityczny i panująca tam sytuacja polityczna - poziom etyczny przedsiębiorstwa określa rzeczywisty poziom demokracji w danym kraju i wskaźnik dystansu władzy,
  • etyka społeczeństwa, czyli zestaw norm i obyczajów przyjętych w danym kraju - wyznacza podstawę etyczną działań w sferze gospodarczej, moralność społeczna ogranicza dążenia i pragnienia poszczególnych jednostek, ale ustanawia cele ludzkich dążeń i sposób ich realizacji,
• wewnętrzne:
  • sytuacja ekonomiczna firmy - im gorsza sytuacja finansowa, tym gorzej zarządowi dokonywać etycznych decyzji. Postępowanie etyczne jest znacznie trudniejsze w sytuacjach zagrożenia upadłością firmy;
  • misja wybrana przez firmę - jest przesłaniem skierowanym do wszystkich pracowników i klientów, formułuje humanistyczny cel działalności przedsiębiorstwa i zwiększa dynamikę jej działania;
  • polityka firmy - prowadząc ją właściwie, można doprowadzić do powstania kultury organizacyjnej. Dzięki jej powstaniu można określić minimalny poziom etyczny firmy;
  • poziom moralny pracowników - idąc za myślą, że "nie ma nieuczciwego biznesu, są tylko nieuczciwi ludzie", można stwierdzić, że za działaniami nieuczciwymi zawsze stoi konkretny człowiek;

Różnice między etyką a ekonomią

Niżej została przedstawiona tabela, w której ujawniane są różnice między ekonomią oraz etyką oraz cechy charakterystyczne etyki biznesu.

Tab.1 "Różnice między ekonomią a etyką i cechy etyki biznesu"

Wyszczególnienie	Etyka	Ekonomia	Etyka biznesu
CEL	doskonalenie się człowieka	zysk lub przetrwanie	zysk społeczny lub interes publiczny
DZIEDZINA ZAINTERESOWAŃ	człowiek i relacje międzyludzkie	produkcja i wymiana	społeczne i gospodarcze relacje między ludzkie
STOSOWANA METODA	refleksja nad sobą	metody ilościowe	refleksja i metody ilościowe
KRYTERIUM OCENY	zgodność z obowiązującymi regułami moralnymi oraz normami	skuteczność, reguły techniczne	integralny rozwój, dobrowolność
POJĘCIA KONSTYTUUJĄCE	grecka idea dobra	wolny rynek, dobra materialne	dobro wspólne, odpowiedzialność
POSTAWA	życzliwość	walka konkurencyjna, indywidualizm	uczciwa konkurencja lub współpraca
CHARAKTER STRUKTURY PODSTAWOWEJ	życie	gra, działanie instrumentalne	wspólnota, działanie komunikacyjne

źródło: Gasparski W., Lewicka-Strzałecka A., Etyka biznesu jako przedmiot nauczania, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego., Warszawa 2001

Cel, jaki ma etyka biznesu jest zysk społeczny (dobro społeczne), który rozumiemy jako doskonalenie się społeczeństwa w umiejętności zaspokojenia dobrobytu całości jego członków, w takiej skali, jakiej jest dostępny na danym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego.

Dziedziną zainteresowań etyki biznesu są relacje międzyludzkie w sferze gospodarki, jak i te, które się wykształcą w wyniku działalności gospodarczej.

Metoda jaką stosuje etyka biznesu jest zależna od sytuacji i potrzeby.

Kryterium jakim posługuje się etyka biznesu by ocenić działania podmiotów gospodarczych jest integralny rozwój. Działanie jest właściwe wyłącznie wtedy, gdy sprzyja rozwojowi zarówno jednostki, firmy i społeczności.

Pojęcia konstytuujące etykę biznesu to dobro wspólne, które jest wynikiem coraz większej demokratyzacji życia społecznego oraz odpowiedzialność.

Postawa przedsiębiorstwa powinna być nastawiona na uczciwą konkurencję pomiędzy podmiotami, które działają na rynku a także między współpracownikami.

Strukturajest punktem odniesienia dla postaw, którą jest wspólnota. Chodzi o działanie, które jest komplementarne do indywidualności.

Strategia etyki

Strategia etyczna jest procesem, w ramach którego przedsiębiorstwa zarządzają swoimi relacjami z różnorodnymi interesariuszami, którzy mogą mieć faktyczny wpływ na sukces w działalności gospodarczej, należy je zatem traktować jako inwestycję, a nie koszt. Innymi słowy etyczny wymiar biznesu Przedmowa | 17 (przedsiębiorstwa, przedsiębiorczości) to efektywna strategia zarządzania, która przez prowadzenie dialogu społecznego przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i jednocześnie kształtowania warunków dla zrównoważonego rozwoju społecznego i ekonomicznego.

Filozofia matką etyki

Na ogół przyjmuje się, że matką etyki, a więc także etyki biznesu, jest filozofia. Co do tego nie ma wątpliwości, tym bardziej że w gruncie rzeczy trudno wymienić dziedzinę świadomej działalności człowieka, u której początków nie znajdowałaby się myśl filozoficzna lub której nie patronowałyby określone przesłania filozoficzne. Za prekursora dziedziny badań, dociekań i refleksji określanej jako etyka wymienia się najczęściej Sokratesa, myśliciela greckiego, żyjącego w latach 469-399 p.n.e. On to bowiem postawił w centrum zainteresowania swych rozważań człowieka, jego osobowość, dążenia, postawy. Wyodrębnienie zaś etyki z ogólnego pojęcia filozofia przypisywane jest Arystotelesowi (384-322 p.n.e), pochodzącemu ze Stagiry (obecnie Kato Stawros), starożytnego miasta greckiego na wschodnim wybrzeżu półwyspu Chalkidiki, należącego do Ateńskiego Związku Morskiego. O Sokratesie, o jego uczniu i wychowanku Platonie, a przede wszystkim o Arystotelesie często mówi się i pisze, iż byli oni najwybitniejszymi i najbardziej wszechstronnymi myślicielami i uczonymi starożytności.

Zarys historyczny

Rozwój etyki można podzieli na następujące okresy:

1. Lata 1870-1960 to okres pionierski, w którym pojawiły się pojedyncze prace filozofów, ekonomistów i teologów, poruszające przede wszystkim kwestie procesów gospodarczych w nauce społecznej Kościoła. Przywódcy religijni podejmowali głównie zagadnienia dotyczące uczciwości wynagrodzenia, zasad pracy, czy moralności kapitalizmu.

2. Lata sześćdziesiąte XX wieku W wyniku burzliwych wydarzeń (rewolta studencka we Francji i inne ruchy kontrkulturowe, głównie w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej, Marzec 1968 w Polsce) uwagę zwrócono na interesy społeczne. Zaczęły powstawać pierwsze organizacje konsumenckie, ekologiczne, mniejszościowe, feministyczne, itp. W literaturze dotyczącej etyki biznesu podejmowano głównie kwestie odpowiedzialności prawnej przedsiębiorstw.

3. Lata siedemdziesiąte XX wieku Etyka biznesu została wyodrębniona jako samodzielna dziedzina badawcza. Zaczęto organizować liczne konferencje, na których dyskutowano o wolności przedsiębiorstw i odpowiedzialności producentów. Zarówno organizacje konsumentów, związki zawodowe, jak i sami konsumenci i klienci głośno krytykowali nieetyczne działania firm, czy też brak przestrzegania określonych norm prawnych i moralnych, domagając się ostrych sankcji wobec takich firm.

4. Pierwsza połowa lat osiemdziesiątych Pojawia się pojęcie etyki menadżerskiej (USA, Kanada). Następuje rozpowszechnianie wiedzy o etyce biznesu, o czym świadczy pojawienie się nowych kierunków na uniwersytetach związanych z etyką biznesu, tworzenie specjalistycznych placówek badawczych, wydawanie podręczników i kompendiów wiedzy z tej dziedziny. Również w przedsiębiorstwach bardziej szczegółowo zaczęto interesować się tą tematyką, np. organizując kursy etyki biznesu, treningi zachowań etycznych itp.

5. Od drugiej połowy lat osiemdziesiątych do dziś Poprzez liczne badania porównawcze, międzykulturowe próbuje się ostatecznie usystematyzować miejsce etyki biznesu wśród innych dziedzin wiedzy oraz zbudować jej podstawy metodologiczne. W ostatnim 25-leciu powstały nowe organizacje międzynarodowe, np. European Business Ethics Network (EBEN) i profesjonalne instytucje (Tomczyk-Tołkacz J. 1997, s. 29-32)

Etyka biznesu — artykuły polecane

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa — Altruizm — Badanie Geerta Hofstede — Wartości określające jakość życia — Kapitał społeczny — Przedsiębiorczość — Orientacja marketingowa — Polityka personalna — Ekonomia społeczna

Bibliografia

• Chryssides G., Kaler J. (1999), Wprowadzenie do etyki biznesu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gałkowski J., Borkowska M. (2002), Etyka w biznesie, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin
• Gasparski W. (1999), Etyka biznesu, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa
• Gasparski W. (2007), Wykłady z etyki biznesu, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa
• Gasparski W., Jabłońska-Bonca J. (2009), Biznes.Prawo.Etyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa
• Gasparski W., Lewicka-Strzałecka A. (2001), Etyka biznesu jako przedmiot nauczania, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa
• Jackowska I. (2013), Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą. Poradnik da nowo powstałych firm, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa
• Klimczak B. (2008), Między ekonomią a etyką, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Klimek J. (2014), Etyka biznesu. Teoretyczne założenia, praktyka zastosowań, Difin, Warszawa
• Migoń P. (2013), Wstęp do etyki, Wydawnictwo Gdańskiej Szkoły Wyższej, Gdańsk
• Skurjat K. (2010), Etyka i psychologia biznesu, Wydawnictwo Uniwersytety Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław
• Sułkowski Ł., Ignatowski G. (2013), Etyka w służbie biznesu, Studia i Monografie, nr 44
• Tomczyk-Tołkacz J. (1997), Etyka biznesu, Wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław
• Wojciechowski T. (2009), Encyklopedyczne podstawy marketingu, Placet, Warszawa
• Zadroga A. (2009), Metody ujmowania etyki biznesu w Polsce, Annales. Etyka w życiu gospodarczym vol. 12, nr 1

Autor: Kinga Prochownik, Małgorzata Rogowicz, Paulina Paletko