Kapitalizm

TL;DR

Kapitalizm to ustrój społeczno-gospodarczy oparty na podziale na właścicieli środków produkcji i robotników. Powstał na przełomie XVI i XVII wieku w Europie Zachodniej. Kapitalizm ludowy to odłam kapitalizmu, który doprowadza do rozproszenia kapitału i zaniku konfliktu kapitalista-robotnik. Kapitalizm państwowy to sposób prowadzenia polityki gospodarczej, w którym państwo interweniuje w gospodarkę. John Maynard Keynes i Adam Smith mieli różne poglądy na kapitalizm, przy czym Keynes wskazał na słabe strony systemu, a Smith uważał go za doskonały. Karol Marks krytykował kapitalizm za wyzysk pracownika i demoralizujący wpływ na społeczeństwo.

Kapitalizm

jest to ustrój społeczno - gospodarczy opierający swoje założenia na podziale na właścicieli środków produkcji (ziemia, bogactwa naturalne, zakłady produkcji itp.) i robotników (A. Antoszewski 2004 s. 153). Produkcja, której celem jest zysk, opiera się na łączeniu środków należących do klasy kapitalistów z siłą roboczą pracowników, nieposiadających żadnych środków produkcji. W tym sposobie produkcji najemnicy teoretycznie mogą swobodnie rozporządzać swoim towarem, jednak w praktyce są zmuszeni go sprzedawać, ponieważ jest to jedyny sposób, aby zapewnić sobie środki na utrzymanie. Natomiast kapitaliści monopolizujący środki produkcji wytworzyli osobną klasę społeczną, która wykorzystując swoją przewagę, zawłaszcza wytworzone dobro i sprzedaje je po cenie wyższej niż suma środków produkcji i koszty siły roboczej. W związku z czym robotnicy otrzymują zapłatę za swoją pracę znacznie niższą niż wartość tego co wytworzyli, a wszelkie nadwyżki zostają w rękach kapitalistów (Encyklopedia PWN) Sprzeczność interesów klas doprowadza do narastającego konfliktu społecznego, a w efekcie - do walki klas.

Historia kapitalizmu

Kapitalizm powstał na przełomie XVI i XVII wieku w Europie Zachodniej i był skutkiem załamania się feudalizmu. Wykształciły się wtedy nowe idee liberalne: powstało społeczeństwo rynkowe i kapitalistyczne. Idee te optowały za gospodarką wolną od wszelkich zewnętrznych ingerencji (stąd też wzięła się nazwa gospodarka wolnorynkowa), gdyż interesy klas średnich kłóciły się z interesami monarchów i ziemiaństwa. Swobody, o które walczono najpierw w czasie rewolucji angielskiej w XVII wieku, a później w XVIII wieku podczas rewolucji francuskiej i amerykańskiej to zastąpienie absolutnej władzy monarchii rządem konstytucyjnym i następnie; rządem reprezentatywnym (A. Heywood 2007 s. 40) Ze względu na rangę zmian jakie dokonały się w tym czasie, historycy używają określenie "rewolucja handlowa" w odniesieniu do XVI - XVIII w (M. Maciejewski 2007 s. 46-47) Na przełomie XVIII i XIX wieku kapitalizm przybrał postać wolnokonkurencyjnego, gdzie brak było jakichkolwiek regulacji ze strony władz w stosunkach pracodawca- pracownik, czy działaniu konkurencji. U podstaw kapitalizmu wolnokonkurencyjnego leżał liberalizm ekonomiczny i polityczny. System ten zaczął się przeobrażać w drugiej połowie XIX wieku kiedy to doszło do centralizacji kapitału czyli wytworzenia nowej postaci; kapitalizmu monopolistycznego. Wraz z monopolem powstały spółki akcyjne. Wskutek zmian o podłożu politycznym, społecznym i ideologicznym doszło do przejęcia przez państwo kontroli nad zasadami działania rynków oraz zwiększenia jego zakresu ingerencji w gospodarkę i stosunki społeczne (G. Whitehead 2001 s. 154)

Klasa kapitalistyczna a siła robocza

Początkowo rozdźwięk pomiędzy klasą kapitalistów a robotnikami był olbrzymi. Pracownicy; pozbawieni wszelkich praw; często za swoją pracę nie uzyskiwali zapłaty pozwalającej na utrzymanie się. Doprowadziło to do powstania ruchów domagających się sprawiedliwego podziału. Efektem tych działań było powstanie wielu związków zawodowych, które w latach 60-tych XX wieku w znaczący sposób wpłynęły na zmianę roli państwa (L. Pawłowski 2012 s. 8)

Kapitalizm ludowy

(inaczej kapitalizm kolektywny) jest to pogląd głoszący, że ogół przeobrażeń stosunków własnościowych w gospodarce takich jak powstanie spółek akcyjnych, obligacji, rozdzielenie władzy od własności i rozwój techniki prowadzi do wyodrębnienia się odłamu kapitalizmu; takiego w którym następuje rozproszenie kapitału, co pozbawia kapitalistów ekonomicznej przewagi i doprowadza do zaniknięcia głównej przyczyny konfliktu kapitalista-robotnik (A. Antoszewski 2004 s. 154)

Kapitalizm państwowy

jest to sposób prowadzenia polityki gospodarczej, w którym państwo interweniuje w podstawowe dziedziny gospodarki i skupia się na rozwijaniu sektora państwowego (Encyklopedia PWN)

John Maynard Keynes a kapitalizm

John Maynard Keynes, okrzyknięty mianem największego ekonomisty XX wieku wskazał słabe strony systemu kapitalistycznego. Według niego o ile na początku ery kapitalizmu, oszczędzanie było korzystne, gdyż miało na celu zebranie środków do późniejszych inwestycji o tyle wraz z rozwojem systemu, oszczędzanie i inwestowanie stało się rozdzielnymi kwestiami. W dzisiejszych czasach przedsiębiorca inwestuje pieniądze innych, co w efekcie oznacza, że jeśli ludzie będą zapobiegawczo podchodzić do wydawania pieniędzy, będzie to bezpośrednio wpływało na aktywność inwestorów, którzy będą wstrzymywać się w oczekiwaniu na lepszy moment do inwestycji. W dalszej perspektywie takie ograniczenie płynności gospodarczej doprowadza do depresji i kryzysu. Keynes twierdzi, że rozwiązaniem problemu jest zlikwidowanie bezrobocia - roboty publiczne, czyli umożliwienie rządowi zarządzania koniunkturą. (G.Whitehead 2001 s. 416-417)

Adam Smith a kapitalizm

Adam Smith, jeden z najwybitniejszych ekonomistów XVIII wieku, twórca ekonomii klasycznej. Powszechnie uważany za twórcę ekonomii liberalnej, której założenia zawarł w swoich dziełach. Dla Smitha system kapitalistyczny był doskonały, harmonijny, nastawiony na człowieka. Uważał, że taka gospodarka umożliwia państwu szybki rozwój zapewniając obywatelom jednocześnie wolność. (W. Kwaśnicki 1998 s. 21)

Karol Marks a kapitalizm

Karol Marks w odróżnieniu od Adama Smitha w kapitaliźmie dostrzegał wiele wewnętrznych sprzeczności. "Fundamentalny teoremat Marksa" głosi, że aby kapitalista mógł odnieść zysk musi zajść warunek konieczny i wystarczający, jakim jest wyzysk pracownika. Marks mocno krytykował kapitalizm za demoralizujący wpływ na społeczeństwo (L. Nowak s. 1)

Kapitalizm — artykuły polecane

Karol Marks — Komunizm — Socjalizm — Leseferyzm — Liberalizm gospodarczy — Libertarianizm — Etatyzm — Interwencjonizm — Państwo opiekuńcze

Bibliografia

• Antoszewski A. (2004), Leksykon politologii, Atia 2, Warszawa
• Heywood A. (2007), Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa
• Kwaśnicki W. (1998), Ekonomia klasyczna - spojrzenie z innej perspektywy, Ekonomista, nr 5-6
• Maciejewski M. (2007), Powszechna historia gospodarcza od XV do XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Nowak L. (2006), Marksizm versus liberalizm. Pewien paradoks, Poznańskie Studia z Filozofii Humanistyki, t. 17
• Pawłowski L. (2012), Czy liberalny kapitalizm i globalizacja umożliwiają realizację strategii zrównoważonego rozwoju?
• PWN (2011), Encyklopedia Powszechna PWN, PWN, Warszawa
• Whitehead G. (2001), Ekonomia, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań

Autor: Bartosz Wieraszka, Krystyna Błaszkiewicz