Liberalizm gospodarczy

Liberalizm gospodarczy (leseferym, fr. laissez faire) to system poglądów ekonomicznych, zakładający, że gospodarka sama, bez ingerencji zewnętrznej, dąży do równowagi i rozwoju za sprawą tzw. "niewidzialnej ręki rynku", która sama najlepiej prowadzi alokację zasobów. W związku z tym państwo oraz inne organizacje polityczno-gospodarcze powinny pozostać neutralne wobec procesów zachodzących w gospodarce. Teorie liberalizmu gospodarczego była odpowiedzią na politykę merkantylną, która reglamentowała produkcję i utrzymywała protekcjonizm.

Źródła liberalizmu gospodarczego

Źródeł liberalizmu gospodarczego należy doszukiwać się w dwóch systemach filozoficzno - ekonomicznych:

• poglądach fizjokratów francuskich z XVIII wieku,
• angielskiej klasycznej ekonomii politycznej z XVIII wieku.

Kontekst historyczny i filozoficzny

Filozofia liberalizmu gospodarczego wywodzi się z korzeni filozoficznych oświecenia, które promowało indywidualizm, wolność i równość. W XVIII wieku myśliciele, tacy jak Adam Smith, John Locke i David Hume, wprowadzili idee, które legły u podstaw liberalizmu gospodarczego.

Adam Smith, znany jako "ojciec ekonomii", był jednym z najważniejszych filozofów liberalizmu gospodarczego. W swojej książce "Bogactwo narodów" opisał ideę niewidzialnej ręki rynku, która reguluje gospodarkę i prowadzi do optymalnych wyników. Smith argumentował, że indywidualna wolność ekonomiczna prowadzi do wzrostu gospodarczego i dobrobytu społecznego.

W XIX i XX wieku liberalizm gospodarczy był również rozwijany przez takich ekonomistów jak Friedrich Hayek i Milton Friedman. Hayek argumentował, że centralne planowanie gospodarcze prowadzi do utraty wolności jednostki i innowacyjności, podczas gdy Friedman promował koncepcję wolnego rynku jako najlepszego mechanizmu alokacji zasobów.

Liberalizm gospodarczy wywarł znaczny wpływ na rozwój gospodarczy wielu krajów, szczególnie w okresie rewolucji przemysłowej i po II wojnie światowej. Kraje takie jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Japonia opierały swoje gospodarki na zasadach liberalizmu gospodarczego, co przyczyniło się do ich sukcesu i wzrostu gospodarczego.

Współcześnie liberalizm gospodarczy jest nadal ważnym nurtem ekonomicznym, zwłaszcza w kontekście globalizacji i wolnego handlu. Zwolennicy liberalizmu gospodarczego argumentują, że otwarte rynki i wolny handel przynoszą korzyści wszystkim krajom poprzez zwiększenie efektywności i możliwości rozwoju.

Fizjokratyzm

Za jego twórcę uważa się Francois Quesnaya. Stwierdzał on, że rolnictwo daje najlepsze produkty i to dzięki niemu warunkowany jest rozwój całej gospodarki. Inne gałęzie przemysłu takie jak rzemiosło, handel są mało istotne. Uważał, że naturalne jest aby wszystko było oparte na zasadach własności osobistej. Dzięki takiemu rozwiązaniu właściciel może dysponować wszystkimi elementami związanymi z rolnictwem (ziemia, produktem i siłą roboczą). postulował ona o zniesieniu monopoli wytwórczych, ceł wewnętrznych, cechów oraz wszystkich innych ograniczeń w wolnym handlu.

Angielska, klasyczna ekonomia polityczna

Za jej twórcę uważa się Adama Smitha. Według tej doktryny życie gospodarcze i wszystkie występujące w nim prawa mają charakter obiektywny (oznacza to, że są niezależne od woli ludzi). Według tej teorii państwo nie może ingerować w gospodarkę, a jedyna rola państwa powinna ograniczyć się do ochrony granic oraz wewnętrznego porządku prawnego. Jak stwierdzają myśliciele tej teorii prawem człowieka jest wolność działań gospodarczych. Argumentując to tym, ze jednostki kierując interesami osobistymi chcą osiągnąć jak największe korzyści co natomiast przynosi duże korzyści dla ogółu społeczeństwa. Filozofowie szkoły klasycznej dopuszczają jedyny regulator życia gospodarczego, którym jest wolna konkurencja prywatnych przedsiębiorców, która eliminuje z życia społecznego jednostki słabe i niezaradne. Szkoła klasyczna w ekonomii, za której twórcę uważa się angielskiego uczonego Adama Smitha, zakłada, że rynek reguluje się sam. W związku z tym zwiększenie się bezrobocia powoduje spadek płac, bo większa liczba chętnych konkuruje o daną liczbę miejsc pracy. Obniżka zarobków powoduje, że niższe są koszty produkcji, co przyczynia się do jej ożywienia. To z kolei wpływa na wzrost popytu na pracę i spadek bezrobocia. Wobec tego zdaniem klasyków należy znieść ograniczenia dotyczące zatrudnienia i zarobków. Uważają oni, iż wszelkie zakłócenia rynku są przejściowe i w dłuższym okresie gospodarka sama doprowadzi się do stanu równowagi.

Główne założenia liberalnej polityki gospodarczej

Istnieją trzy główne strefy życia społecznego w których liberalizm gospodarczy dąży do pełnej wolności, a są nimi:

• wolność jednostki (postulaty przeciwko poddaństwu osobistemu i gruntowemu oraz wolnemu przepływowi siły roboczej),
• wolność działalności gospodarczej (wolność przemysłowa, walka z obciążeniami i ograniczeniami tej wolności),
• wolność handlowa (swobodny przepływ towarów wewnątrz państwa, poza jego granicami jak i na morzach i oceanach).

Przedstawiciele liberalizmu gospodarczego

Pierwszymi przedstawicielami liberalizmu byli D. North, D. Hume oraz P. de Boisguillebert. Za najważniejszego przedstawiciela liberalizmu gospodarczego uważany jest wspomniany wcześniej Adam Smith. Pozostali najbardziej znani klasycy to David Ricardo, Jean B. Say i John S. Mill.

Główne założenia liberalizmu gospodarczego

Wolność jednostki

Wolność jednostki jest jednym z głównych założeń liberalizmu gospodarczego. Polega ona na minimalnym ingerowaniu państwa w działalność gospodarczą jednostek. Liberalizm gospodarczy zakłada, że jednostka powinna mieć swobodę w podejmowaniu decyzji dotyczących własnej działalności gospodarczej, zarówno pod względem wyboru zawodu, jak i sposobu prowadzenia działalności.

Wolność jednostki oznacza, że państwo powinno ograniczyć swoją ingerencję do minimum, nie narzucając jednostkom nadmiernych regulacji czy nakazów. Liberalizm gospodarczy uznaje, że jednostki same najlepiej wiedzą, jak zarządzać swoimi zasobami i osiągać swoje cele gospodarcze. W ten sposób, jednostki mają większą autonomię i są bardziej odpowiedzialne za swoje decyzje.

Wolność działalności gospodarczej

Kolejnym ważnym założeniem liberalizmu gospodarczego jest wolność działalności gospodarczej. Liberalizm zakłada, że jednostki powinny mieć możliwość swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej, bez zbędnych ograniczeń czy przeszkód ze strony państwa.

W ramach wolności działalności gospodarczej, liberalizm gospodarczy dąży do redukcji regulacji, biurokracji i podatków. Oznacza to, że państwo powinno minimalizować ilość przepisów i nakazów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, aby umożliwić jednostkom większą swobodę w podejmowaniu decyzji.

Ponadto, liberalizm gospodarczy dąży do ograniczenia biurokracji, czyli nadmiernego aparatu administracyjnego, który może utrudniać prowadzenie działalności gospodarczej. Redukcja biurokracji ma na celu zwiększenie efektywności i elastyczności jednostek oraz zmniejszenie kosztów związanych z prowadzeniem działalności.

Wolność działalności gospodarczej wiąże się także z redukcją podatków. Liberalizm gospodarczy uznaje, że wysokie podatki mogą hamować rozwój gospodarczy i ograniczać inicjatywę jednostek. Dlatego też, liberalizm dąży do obniżenia obciążeń podatkowych, aby umożliwić jednostkom większą swobodę w wykorzystywaniu swoich zasobów i inwestowaniu w rozwój.

Wolność handlowa

Ostatnim ważnym założeniem liberalizmu gospodarczego jest wolność handlowa. Liberalizm zakłada, że państwo powinno być otwarte na międzynarodowy handel i eliminować barier celnych. Liberalizm gospodarczy uznaje, że swobodny handel międzynarodowy przynosi wiele korzyści, takich jak większa efektywność, większy wybór dla konsumentów oraz możliwość wykorzystania konkurencji jako bodźca do innowacji i rozwoju.

Wolność handlowa oznacza, że państwo powinno minimalizować barierę celne, które ograniczają swobodny przepływ towarów i usług między krajami. Liberalizm gospodarczy dąży do eliminacji tych barier, aby umożliwić jednostkom większy dostęp do zagranicznych rynków i możliwość konkurowania na arenie międzynarodowej.

Wolność handlowa jest również związana z ideą komparatywnych przewag. Liberalizm gospodarczy uznaje, że różne kraje mają różne komparatywne przewagi, czyli są lepiej przystosowane do produkcji niektórych dóbr i usług. Dlatego też, liberalizm promuje swobodny handel, aby umożliwić krajom wykorzystanie swoich komparatywnych przewag i wzajemną wymianę dóbr i usług.

Wolność handlowa jest kluczowym elementem liberalizmu gospodarczego, ponieważ umożliwia jednostkom większy wybór, większą konkurencję i większe możliwości rozwoju gospodarczego.

Korzyści liberalizmu gospodarczego

Efektywność gospodarcza

Wśród korzyści liberalizmu gospodarczego należy wymienić przede wszystkim wzrost efektywności gospodarczej. Konkurencja rynkowa, będąca fundamentem liberalnego podejścia do gospodarki, działa jako motywator efektywności i innowacji. W przypadku liberalizmu gospodarczego, przedsiębiorcy są zmuszeni do konkurrowania ze sobą na otwartym rynku, co prowadzi do ciągłego doskonalenia produktów i usług, oraz obniżania kosztów produkcji. Konkurencja sprzyja również wprowadzaniu innowacyjnych rozwiązań, które mogą przyczynić się do wzrostu wydajności i jakości wytwarzanych dóbr i usług. Efektywność gospodarcza, wynikająca z konkurencyjności rynkowej, pozwala na optymalne wykorzystanie zasobów i zwiększa potencjał wzrostu gospodarczego.

Wzrost dobrobytu społeczeństwa

Inną ważną korzyścią liberalizmu gospodarczego jest wzrost dobrobytu społeczeństwa. Mechanizm alokacji zasobów oparty na siłach rynkowych, który jest charakterystyczny dla liberalnego podejścia do gospodarki, sprzyja efektywnej dystrybucji dóbr i usług. W przeciwieństwie do systemów gospodarczych opartych na centralnym planowaniu, liberalizm gospodarczy umożliwia samoregulację rynku, gdzie popyt i podaż są zdeterminowane przez indywidualne decyzje konsumentów i producentów. Dzięki temu, towary i usługi trafiają do tych, którzy są gotowi na nie zapłacić, tworząc równowagę na rynku. Skutkuje to zwiększeniem efektywności alokacji zasobów oraz wzrostem dobrobytu społeczeństwa.

Prywatna własność i przedsiębiorczość

Liberalizm gospodarczy promuje także prywatną własność i przedsiębiorczość jako fundamenty rozwoju gospodarczego. Dzięki możliwości posiadania i dysponowania własnymi zasobami, jednostki mają większą motywację do inwestowania, rozwijania nowych przedsięwzięć oraz podejmowania ryzyka. Prywatna własność daje też większą pewność i stabilność, co sprzyja długoterminowym inwestycjom. Inicjatywa indywidualna przedsiębiorców jest kluczowa dla tworzenia nowych miejsc pracy i generowania wzrostu gospodarczego. Liberalizm gospodarczy stwarza warunki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości poprzez minimalizację barier regulacyjnych i biurokratycznych, co prowadzi do większej innowacyjności, wzrostu produkcji i dywersyfikacji gospodarczej.

Podsumowując, korzyści liberalizmu gospodarczego są liczne i znaczące. Wzrost efektywności gospodarczej, zwiększenie dobrobytu społeczeństwa oraz rozwój przedsiębiorczości i innowacji to kluczowe aspekty, które przemawiają na korzyść liberalnego podejścia do gospodarki. Liberalizm gospodarczy sprzyja zdrowej konkurencji, sprawnemu alokowaniu zasobów i tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu. Jednak należy pamiętać, że liberalizm gospodarczy nie jest pozbawiony wad i wymaga odpowiedniego regulowania, aby zapewnić równowagę i sprawiedliwość społeczną.

Rola państwa w liberalizmie gospodarczym

Ochrona praw własności

W liberalizmie gospodarczym państwo odgrywa istotną rolę w ochronie praw własności. Jest to fundament gospodarki opartej na zasadach rynkowych. Rząd pełni rolę strażnika praw własności, zapewniając, że umowy i transakcje są respektowane i egzekwowane.

W ramach ochrony praw własności, państwo tworzy i utrzymuje system prawny, który zapewnia właścicielom prawo do korzystania z posiadanych dóbr i środków produkcyjnych. Istotne jest, aby te prawa były jasno zdefiniowane i chronione przed wszelkimi formami nadużyć. Państwo musi także zapewnić skuteczne mechanizmy egzekwowania tych praw, tak aby każdy mógł liczyć na ochronę swojego majątku.

Utrzymanie porządku publicznego

Państwo w liberalizmie gospodarczym jest odpowiedzialne za utrzymanie porządku publicznego, co ma kluczowe znaczenie dla stabilności i bezpieczeństwa działalności gospodarczej. Bezpieczne i stabilne środowisko biznesowe to warunek konieczny dla rozwoju przedsiębiorczości i inwestycji.

Rząd musi zapewnić odpowiednie środki i instytucje, które będą monitorować i egzekwować przestrzeganie prawa w sferze gospodarczej. Policja, sądy, organy regulacyjne - to wszystko jest niezbędne do utrzymania porządku publicznego. Działania takie jak zwalczanie przestępczości gospodarczej, korupcji czy oszustw finansowych są kluczowe dla budowania zaufania wśród przedsiębiorców i inwestorów.

Zapewnienie uczciwej konkurencji

W liberalizmie gospodarczym państwo ma również rolę w zapewnieniu uczciwej konkurencji na rynku. Eliminacja monopolów i nadużyć przedsiębiorstw jest istotna dla stworzenia równych szans dla wszystkich uczestników rynku.

Rząd musi wprowadzić odpowiednie regulacje i mechanizmy antymonopolowe, które będą zapobiegać koncentracji władzy i powstawaniu monopolów. Ponadto, państwo powinno egzekwować przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji, tak aby żadne przedsiębiorstwo nie mogło działać w sposób szkodliwy dla innych uczestników rynku.

Krytyka liberalizmu gospodarczego

Nierówności społeczne

Liberalizm gospodarczy, choć z założenia ma prowadzić do większej efektywności i rozwoju ekonomicznego, często prowadzi do powstania nierówności społecznych. Brak regulacji w obszarze ekonomicznym może prowadzić do koncentracji bogactwa w rękach niewielkiej grupy ludzi, jednocześnie powodując ubóstwo i wykluczenie społeczne dla większości społeczeństwa.

Bez odpowiednich regulacji i kontroli, przedsiębiorstwa mogą skupiać się na maksymalizacji zysków kosztem pracowników. Nierówności w wynagrodzeniach i warunkach pracy mogą prowadzić do powstania podziałów społecznych. Bogaci stają się coraz bogatsi, podczas gdy biedni pozostają w coraz gorszej sytuacji ekonomicznej.

Ponadto, brak regulacji może prowadzić do powstawania monopolów i oligopolów, które posiadają dominującą pozycję na rynku. To z kolei może prowadzić do szkodliwego wykorzystywania pozycji rynkowej, zwiększania cen i ograniczania konkurencji. W konsekwencji, niewielka grupa przedsiębiorstw może kontrolować cały rynek, ograniczając dostęp do produktów i usług dla większości społeczeństwa.

Nadużycia przedsiębiorstw

Jednym z głównych zarzutów wobec liberalizmu gospodarczego jest możliwość wykorzystywania pozycji rynkowej przez przedsiębiorstwa. Brak odpowiednich regulacji może prowadzić do sytuacji, w których przedsiębiorstwa nadużywają swojej dominującej pozycji, szkodząc konsumentom, pracownikom i konkurencji.

Bez odpowiednich regulacji antymonopolowych, przedsiębiorstwa mogą manipulować cenami, ograniczać konkurencję i wymuszać niekorzystne warunki na partnerach handlowych. To prowadzi do ograniczenia wyboru dla konsumentów, wzrostu cen i utraty innowacyjności na rynku. Ponadto, nadużycia przedsiębiorstw mogą prowadzić do nierówności płacowe i złych warunków pracy dla pracowników.

Degradacja środowiska naturalnego

Liberalizm gospodarczy często stawia nacisk na wzrost gospodarczy i zyski, ignorując skutki dla środowiska naturalnego. Brak odpowiednich regulacji w zakresie ochrony środowiska może prowadzić do degradacji ekosystemów, zanieczyszczenia powietrza i wód, wylesiania i innych szkodliwych działań.

Przedsiębiorstwa, dążące do maksymalizacji zysków, mogą ignorować konsekwencje ekologiczne swoich działań. Wykorzystywanie surowców naturalnych bez odpowiedniej ochrony i zbyt duże emisje szkodliwych substancji to tylko niektóre z problemów związanych z brakiem regulacji w zakresie ochrony środowiska. Skutki degradacji środowiska naturalnego mogą być długotrwałe i dotyczyć nie tylko bieżących pokoleń, ale także przyszłych.

Związki pomiędzy liberalizmem gospodarczym a rozwojem handlu międzynarodowego

Liberalizm gospodarczy jest ściśle związany z rozwojem handlu międzynarodowego. Jednym z głównych założeń liberalizmu gospodarczego jest otwarcie rynków na konkurencję zagraniczną i eliminacja barier handlowych. Poprzez liberalizację handlu, kraje mogą zyskać dostęp do większego rynku i różnorodności towarów i usług, co przyczynia się do wzrostu gospodarczego.

Zwolennicy liberalizmu gospodarczego argumentują, że otwarcie rynków na handel międzynarodowy prowadzi do zwiększenia konkurencji, co z kolei skutkuje większą innowacyjnością i efektywnością gospodarczą. Przykładem może być rozwój globalnych korporacji, które dzięki liberalizacji handlu mogą prowadzić działalność na wielu rynkach jednocześnie, korzystając z korzyści skali i specjalizacji.

Jednak związki pomiędzy liberalizmem gospodarczym a rozwojem handlu międzynarodowego nie zawsze są jednoznaczne. Krytycy liberalizmu gospodarczego argumentują, że otwarcie rynków może prowadzić do przewagi konkurencyjnej silniejszych państw i korporacji, co może skutkować utratą suwerenności gospodarczej i zwiększeniem nierówności społecznej. Ponadto, niektóre kraje mogą być bardziej narażone na negatywne skutki liberalizacji handlu, zwłaszcza jeśli nie mają wystarczającej konkurencyjności i infrastruktury, aby konkurować na globalnym rynku.

Warto również zauważyć, że liberalizm gospodarczy nie jest jedynym modelem rozwoju handlu międzynarodowego. Istnieją również inne podejścia, takie jak protekcjonizm lub regionalizm, które zakładają większą kontrolę państwa nad handlem zagranicznym. W praktyce wiele krajów stosuje mieszane podejście, łącząc liberalizm gospodarczy z pewnym stopniem ochrony rynku w celu ochrony własnych interesów.

Kontekst kulturowy, społeczny i historyczny różnych wariantów liberalizmu gospodarczego

Liberalizm gospodarczy nie jest jednolitym modelem, ale może przybierać różne formy w zależności od kontekstu kulturowego, społecznego i historycznego. Warianty liberalizmu gospodarczego różnią się między sobą w zakresie stopnia interwencji państwa w gospodarkę, regulacji rynku i ochrony socjalnej.

Na przykład w Stanach Zjednoczonych liberalizm gospodarczy jest silnie związany z ideą wolnego rynku i minimalnej ingerencji państwa. W tym modelu polityki gospodarczej rząd ogranicza swoją rolę do zapewnienia stabilności makroekonomicznej i ochrony własności, pozostawiając większość decyzji gospodarczych w rękach przedsiębiorców i konsumentów. W takim kontekście, siła rynku i indywidualna wolność gospodarcza są uważane za kluczowe wartości.

W Europie Zachodniej, zwłaszcza w krajach skandynawskich, liberalizm gospodarczy jest często postrzegany w kontekście społecznej gospodarki rynkowej. W tym modelu polityki gospodarczej państwo odgrywa aktywną rolę w regulowaniu rynku, zapewnianiu socjalnej ochrony i promowaniu równowagi społecznej. W takim kontekście, wolny rynek i konkurencja są uważane za ważne, ale równocześnie podkreśla się potrzebę sprawiedliwości społecznej i solidarności.

Warto zauważyć, że różnice w kontekście kulturowym, społecznym i historycznym mogą wpływać na percepcję i implementację liberalizmu gospodarczego. Na przykład w krajach o silnej tradycji korporatystycznej, takich jak Niemcy, liberalizm gospodarczy może być bardziej skoncentrowany na partnerstwie między pracownikami, przedsiębiorcami i rządem, niż na indywidualnej wolności gospodarczej.

Liberalizm gospodarczy — artykuły polecane

Etatyzm — Leseferyzm — Karol Marks — Kapitalizm — David Ricardo — Merkantylizm — Turbokapitalizm — Neoliberalizm — Rola państwa w gospodarce

Bibliografia

• Dach Z. (2007), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Fogra (1995), Popularna Encyklopedia Powszechna, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków
• Kwaśnicki W. (2005), Gospodarka społeczna z perspektywy ekonomii liberalnej, Trzeci sektor, nr 2
• Marciniak S. (red.) (2005), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Stankiewicz W. (2007), Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Szpak J. (2001), Historia gospodarcza powszechna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Wojnarski D. (2004), Powszechna historia gospodarcza, Wydawnictwo Poltext, Warszawa

Autor: Mateusz Rejdak, Franciszek Bolechowski