Karol Marks

Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 w Trewirze, w Prusach, zm. 14 marca 1883 w Londynie) - niemiecki filozof, ekonomista, publicysta i działacz polityczny, teoretyk i ideolog socjalizmu. Jest uważany za głównego twórcę marksizmu - światopoglądu polityczno-społeczno-gospodarczego, do którego w mniejszym stopniu przyczynił się również niemiecki filozof Fryderyk Engels.(Kołakowski L. 2009, str 1)

TL;DR

Karl Marx był niemieckim filozofem, ekonomistą i działaczem politycznym, uznawanym za twórcę marksizmu. Jego najważniejsze poglądy to walka klas, rewolucja proletariacka i stworzenie społeczeństwa komunistycznego. Marks analizował zmiany w społeczeństwie i ekonomii, a jego teorie opierały się na materializmie dialektycznym. Uważał, że kapitalizm upadnie z powodu postępu technologicznego i nierówności społecznych. Jego ideologia miała na celu doprowadzenie do rewolucji społecznej i stworzenie społeczeństwa bezklasowego. Marksizm jest koncepcją filozoficzną, socjologiczną i ekonomiczną, a jego główne publikacje to m.in. "Manifest Partii Komunistycznej" i "Kapitał".

Życiorys

Pochodził z postępowej żydowskiej rodziny o liberalnych poglądach. Studiował prawo, historię i filozofię na uniwersytecie w Bonn (1833), a później na uniwersytecie w Berlinie, gdzie związał się ze środowiskiem młodoheglistów, którzy z systemu filozofii Hegla usiłowali wyciągnąć radykalne wnioski społeczne. Z powodu swojego krytycznego stosunku do religii i systemu rządów w państwie pruskim zyskał reputacje radykała. Doktorat z filozofii uzyskał na uniwersytecie w Jenie. Marks, po uzyskaniu tytułu doktora nie mógł znaleźć zatrudnienia akademickiego ze względu na swoje poglądy, dlatego zajął się dziennikarstwem.(Landreth H. 2009, s. 199)

W latach 1842-43 był redaktorem gazety "Rheinische Zeitung", zamkniętej przez władzę pruską ze względu na radykalne poglądy głoszone na jej łamach. Jeszcze nie socjalistyczne, lecz i tak bardzo radykalne poglądy jak na ówczesne Niemcy spowodowały, że w 1845 roku został wydalony z kraju, wyjechał do Brukseli. W 1848 został również wydalony z Belgi, po czym przeniósł się do Paryża, a następnie w 1849 roku do Londynu. Klasyczna ekonomia polityczna oraz francuska myśl socjalistyczna to kierunki studiów które Marks studiował w Paryżu oraz Brukseli. Po wydaleniu z Brukseli osiadł się w Londynie i to tam właśnie spędził ostatnie trzydzieści lat swojego życia, pisząc i czytając w jednej z największych światowych bibliotek, British Muzeum.(Landreth H. 2009, str 199) Od 1947 roku członek Związku Komunistów. W 1848 roku wspólnie z F. Engelsem napisał Manifest Komunistyczny. W 1864 roku był współzałożycielem I Międzynarodówki.

Najważniejsze poglądy

Karol Marks był takim samym zwolennikiem zmian jak Smith, Ricardo czy J.S. Mill. To co go jednak odróżniało od pozostałych wielkich ekonomistów klasycznych było nie zwolennictwo małych, marginalnych zmian w społeczeństwie, polityce czy gospodarce, lecz fundamentalna całościowa rewolucja systemu. Podczas gdy inni ekonomiści klasyczni poświęcili swoją uwagę i badania równowadze statycznej gospodarki, Marks skupił się na dynamicznym procesie zmian zachodzących w danym systemie.(Landreth H. 2009, str 197)

Marks Widział historię społeczeństw jako historię walki klas i wzywał "proletariuszy wszystkich krajów" do łączenia się w celu obalenia kapitalizmu. Rewolucja proletariacka miała doprowadzić do stworzenia bezklasowego i bezpaństwowego społeczeństwa komunistycznego. Warunkiem powodzenia miało być jej równoczesne wystąpienie w rozwiniętych gospodarczo krajach Europy. Stworzył teorię, którą nazwał materializmem dialektycznym. Opierała się ona na heglowskiej dialektyce, zawierającej idee gwałtownych załamań jako czynnika historiotwórczego.

W swych poglądach Marks czerpał również z dorobku klasyków ekonomii, z zwłaszcza D. Ricardo teorii wartości opartej na pracy i teorii podziału. Przyjął, że jedynym źródłem wartości jest praca. Różnicę między wartością siły roboczej, a wartością wyprodukowanych przez nią dóbr nazwał wartością dodatkową, w całości zawłaszczaną przez kapitalistów. Robotnicy, nie posiadając środków produkcji muszą sprzedawać na rynku swą siłę roboczą, której cena kształtuje się na poziomie historycznie ukształtowanego minimum. Postęp techniczny wymuszony konkurencją, prowadzi do oszczędzania na sile roboczej I w ten sposób, w warunkach bezrobocia, występuje silna konkurencja o pracę, pozwalająca utrzymywać płace na minimalnym poziomie.

Marks zauważył, że środki produkcji (baza) zmieniają się szybciej niż społeczne stosunki produkcji (nadbudowa). Rozdźwięk między bazą i nadbudową uznał za główną przyczynę konfliktów społecznych. Zdaniem Marksa kapitalizm musi upaść z samej swej natury, tj. niekoniecznie w wyniku rewolucji. Będzie to związane ze spadkiem wartości dodatkowej (zysku) w efekcie postępu technicznego i względnego wzrostu udziału kapitału stałego w stosunku do siły roboczej. Spowoduje to zmniejszenie możliwości akumulacji i jednocześnie względne ubożenie robotników, co z kolei ograniczy ich siłę nabywczą do poziomu niewystarczającego do wchłonięcia produkcji. Marks uważał, że przekształcenie siły roboczej w towar doprowadzi do fetyszyzmu towarowego (postrzeganie stosunków między ludźmi jako stosunków między towarami) i do alienacji pracy.

Marks tak połączył swoją analizę ekonomiczną z elementami filozoficznymi i socjologicznymi, że nie sposób oddzielić sam jego wkład ekonomiczny od reszty. Poglądy Marksa to połączenie heglowskiej filozofii, klasycznej ekonomii politycznej oraz francuskiej myśli socjalistycznej. Będąc krytycznie nastawionym do kapitalizmu, poszukiwał sprzeczności między statycznymi stosunkami produkcji a dynamicznymi siłami wytwórczymi, które miały doprowadzić kapitalizm do upadku i w ten sposób do powstania nowego systemu ekonomicznego, socjalizmu. Wizja kapitalizmu Marksa jako dynamicznego i poddającego się ciągłym zmianom stała się niedościgniona dla jego poprzedników. Jego ideologia do dziś jest wykorzystywana w naukach ekonomicznych.(Landreth H. 2009, str 229,230)

Marksizm

Marksizm - koncepcja, światopogląd, za którego głównego twórcę uznaje się Karola Marksa. Idea ta odnosi się do człowieka i jego działania w świecie w obrębie filozofii, socjologi i ekonomii. Teorię Marksa można oprzeć na dwóch głównych pojęciach: tzw. alienacji oraz teorię tzw. materializmu historycznego. Pierwsza z nich mówi o tym, że człowiek w warunkach systemu kapitalistycznego został pozbawiony wolności, zmuszony do pracy. Ukierunkowując całą uwagę na zyski finansowe, człowiek przestaje skupiać się na samorealizacji. Druga z nich pokazywała, że wszelkie zmiany w systemie produkcji oraz powstawanie nowych klas społecznych niezaprzeczalnie prowadzą do zmian w świadomości i sposobie myślenia człowieka. Marks twierdził, że w społeczeństwie istnieją dwie klasy: dominująca i niższa, między którymi toczy się nieustanna walka. Celem marksizmu było doprowadzenie do rewolucji społecznej, w której ówczesny system byłby zastąpiony nowym, bezklasowym, bez własności prywatnej, z gospodarką centralnie zarządzaną. (Kołakowski L. 2009)

Główne publikacje

• W kwestii żydowskiej (1844),
• Ideologia niemiecka (1845-46),
• Tezy o Feuerbachu (1845),
• Nędza filozofii (1847),
• Manifest partii komunistycznej (1848);
• Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859);
• Kapitał (tom I 1867);
• Krytyka programu gotajskiego (1875)

Karol Marks — artykuły polecane

David Ricardo — Kapitalizm — Friedrich Hayek — Jean Baptiste Say — Ludwig von Mises — Thomas Robert Malthus — Adam Smith — Liberalizm gospodarczy — Socjalizm

Bibliografia

• Bremond J., Couet J., Salort M. (2005), Kompendium wiedzy o ekonomi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Bremond J., Salort M. (1997), Leksykon wybitnych ekonomistów, PWN, Warszawa
• Kołakowski L. (2009), Główne nurty marksizmu tom 1, PWN Warszawa
• Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Marks K. (1958), Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r. K. Marks, F. Engels.
• Marks K. (2009), Kapitał tom, Emka, Warszawa
• Wheen F. (2005), Karol Marks - Biografia, W.A.B., Warszawa

Autor: Tomasz Antonik, Joanna Szyszka