Socjalizm

Socjalizm [łac. socialis ‘społeczny’], ideologie i ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do ładu społecznego opartego na zasadach wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką, występujące przeciwko prywatnej własności środków produkcji i podziału klasowego. W ideologii marksistowskiej socjalizm powstał w reakcji na zmiany społeczne wywołane przez rewolucję przemysłową i kapitalizm. Wyzysk robotników przez właścicieli, bardzo ciężkie warunki pracy, zła sytuacja materialna pracowników - wszystko to było przyczyną powstania ruchu społecznego, mającego na celu zmniejszenie nierówności społecznych. Domagał się on zmniejszenia różnic społecznych, dostępu do świadczeń socjalnych dla robotników. Gospodarka miała zostać poddana kontroli społecznej. Własność prywatna miała zostać ograniczona.

TL;DR

Socjalizm to ideologia i ruch społeczny, który powstał w XIX wieku w odpowiedzi na nierówności społeczne spowodowane kapitalizmem i rewolucją przemysłową. Głównymi przedstawicielami socjalizmu byli m.in. Karol Marks i Fryderyk Engels. Socjalizm przybierał różne formy, takie jak socjalizm utopijny, naukowy, chrześcijański, zielony, rynkowy, etyczny, rewolucyjny, demokratyczny, narodowy, socjalliberalizm i socjaldemokracja. Gospodarka socjalistyczna charakteryzowała się interwencjonizmem państwowym i likwidacją własności prywatnej. Celem socjalizmu było zmniejszenie nierówności społecznych, ale kosztem wolności gospodarczej.

Główni przedstawiciele socjalizmu

• Pierre Leroux
• Claude Henri de Saint-Simon
• Charles Fourier
• Robert Owen
• Louis Blanc
• Karol Marks
• Fryderyk Engels
• Pierre Proudhon
• Michał Bakunin

Socjalizm utopijny

Pierwszym kierunkiem, który ukształtował się w latach 30 i 40 XIX wieku, na terytorium Francji i Anglii, był socjalizm utopijny. Odwoływał się on do uczuć filantropijnych oraz dobrej woli przedsiębiorców. Zachęcał do zmian organizacyjnych mających na celu poprawę sytuacji proletariatu. Swój cel upatrywali w stworzeniu społeczeństwa nieznającego ubóstwa, gdzie poprzez naukowy podział pracy i równy podział dochodów, znikną wszelkie nierówności społeczne oraz wyzysk. Przy realizacji swoich celów odrzucali oni przemoc. Jego przedstawicielami byli: Claude Henri de Saint-Simon, Charles Fourier, Robert Owen, Louis Blanc. Jedną z pierwszych koncepcji socjalizmu utopijnego krytykującą prywatną własność środków produkcji zaprezentował Saint-Simon w pracy "O systemie industrialnym" z 1822r. Przedstawił swój stosunek do francuskiej gospodarki kapitalistycznej opartej na prywatnej własności środków produkcji, przy czym uwydatnił jej negatywne skutki w postaci: − upadku produkcji drobnotowarowej i producentów drobnotowarowych, − zaciętej walki konkurencyjnej, - bezrobocia, − pogłębiającego się ubóstwa i rozwarstwienia społeczeństwa. Przedstawiciele socjalizmu utopijnego, negując kapitalistyczne stosunki ekonomiczno-społeczne, pragnęli stworzyć nowy ład gospodarczy, aczkolwiek bez zmiany warunków podziału dochodu społecznego między poszczególne grupy społeczne. Opowiadali się także za pokojowymi metodami wprowadzania nowego porządku, poprzez perswazję i rozmowy .

Socjalizm naukowy

W połowie XIX wieku w opublikowanym w 1848 r. Manifeście Komunistyczny, swoje poglądy przedstawili Karol Marks i Fryderyk Engels. Zawierał on zasady socjalizmu naukowego. Uczni uważali, "historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw jest historią walk klasowych". Obecnie taka walka toczy się pomiędzy burżuazją, reprezentowaną przez kapitalistów, a proletariatem (robotnikami). Jej rezultatem miała być rewolucja proletariacka i stworzenie społeczeństw bezklasowych, charakteryzujących się sprawiedliwością społeczną.

Nurty socjalizmu

Idea socjalizmu, mające na celu poprawę wywalczenie równości społecznej, przybierały różne formy. Możemy wyróżnić następujące nurty:

• socjalizm utopijny
• socjalizm naukowy
• socjalizm chrześcijański - postulował sprawiedliwy społecznie podział zysków, m.in. dzielenia się majątkiem z najuboższymi warstwami ludności. Socjalizm ten odrzucał ideę walki klas i domagał się solidaryzmu społecznego.

Do znanych przedstawicieli nurtu należeli: Hugues-Félicité-Robert de Lamennais, Philippe Buchez, Charles Kingsley, Pierre Leroux

• socjalizm zielony - ekosocjalizm, ideologia łącząca elementy socjalizmu z zieloną polityką. Uznaje szkodliwość kapitalizmu dla środowiska jako systemu tworzącego zanieczyszczenia
• socjalizm dhammiczny - łączą go dwa stwierdzenia:

1. człowiek jest istotą społeczną, która żyje razem tworząc społeczeństwo, którego podstawą są wzajemne relacje i pomoc w rozwiązywaniu problemów w codziennym życiu
2. socjalizm może ulec rozkładowi. Podejmowano już różne próby utworzenia socjalizmu i wiele z nich było niewłaściwych, to znaczy: autorytarnych, skorumpowanych i pełnych przemocy. Bhikkhu Buddhadasa naciskał, iż socjalizm musi być uczciwy oraz moralny

• socjalizm rynkowy - system polityczny, w którym łączy się własność publiczną z mechanizmem rynkowym, a więc środki produkcji są albo własnością publiczną, albo są wspólnie posiadane. Wypracowany zysk stanowi bezpośrednie źródło dochodów pracowników lub jest źródłem finansów publicznych
• socjalizm etyczny - celem ruchu socjalistycznego jest wolność, sprawiedliwość i godność jednostki. Socjalizm ten odrzuca walkę klasową, rewolucję, użycie przemocy; popiera upowszechnianie idei socjalizmu przez perswazję i apelowanie do świadomości wszystkich grup społecznych.

Idee socjalizmu etycznego propagowali: Eduard Bernstein, Herman Cohen, Léon Blum, Edward Abramowski

• socjalizm rewolucyjny - odnosi się do nagłych i fundamentalnych zmian społecznych, np. rewolucji, jako strategii osiągnięcia socjalistycznego społeczeństwa. Jako przeciwieństwo tego terminu używany jest reformizm
• socjalizm demokratyczny - opowiada się za socjalizmem jako ustrojem gospodarczym i demokracją jako formą rządów w państwie
• socjalizm narodowy - nazizm, czasem określany również jako hitleryzm - rasistowska, antykomunistyczna, antydemokratyczna i antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowosocjalistycznej Partii Robotników (NSDAP)
• socjalliberalizm - doktryna polityczna, głosząca wolność światopoglądowo-obyczajową przy zachowaniu pewnego stopnia interwencjonizmu państwowego w mechanizmy wolnego rynku oraz dopuszczeniu możliwości posiadania przez państwo przedsiębiorstw użyteczności publicznej
• socjaldemokracja - lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą demokratycznych reform

Gospodarka socjalistyczna

Gospodarka w idei socjalizmu charakteryzowała się interwencjonizmem państwowym. Poprzez takie mechanizmy jak: nacjonalizacja środków produkcji, likwidacja własności prywatnej, tworzenie gospodarki kierowanej centralnie przez państwo, progresywne podatki, dotacje do towarów i usług, reglamentacja towarów i usług. Wszystkie te działania miły na celu zwiększenie równości ekonomicznej w społeczeństwie. Odbywało się to jednak kosztem wolności gospodarczej.

Socjalizm — artykuły polecane

Kapitalizm — Ekonomia instytucjonalna — Karol Marks — Anarchia — Społeczeństwo obywatelskie — Etatyzm — Ekonomia klasyczna — Neoliberalizm — Oskar Lange

Bibliografia

• Huerta de Soto J. (2011), Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa
• Justyńska I., Justyński J. (2013), Historia myśli socjologiczno-ekonomicznej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kaliński J. (2000), Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Wydawnictwo Efekt, Warszawa
• Kochan J. (2013), Socjalizm, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
• Kozłowski S. (1998), Systemy ekonomiczne, analiza porównawcza, UMCS, Lublin
• Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Danowska-Prokop B. (2016), Własność w poglądach przedstawicieli socjalizmu utopijnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice

Autor: Bartosz Wieraszka, Agnieszka Pękosz