Źródła kosztów transakcyjnych

Źródła kosztów transakcyjnych (Williamson 1998) obejmują:

• ograniczoną racjonalność człowieka, którą można określić jako racjonalną w intencji ale w ograniczonym wymiarze, co wynika przede wszystkim z utrudnieniami dostępu do pełnego zakresu informacji potrzebnych do przeprowadzenia transakcji,
• skłonność do oportunizmu, przejawiającą się przedkładaniem własnych celów niektórych uczestników transakcji nad celami transakcji, gdy identyfikacja tych uczestników jest utrudniona lub wymaga poniesienia nadmiernych kosztów,
• specyfikę aktywów wykorzystywanych w transakcji, co związane jest z potrzebą inwestycji w wyspecjalizowane zasoby, charakterystyczne dla rozpatrywanej transakcji.

Dodatkowe źródła kosztów transakcyjnych

W uzupełnieniu do przedstawionych czynników, w oparciu o podejście O. Williamsona należy zwrócić uwagę na istotny czynnik wpływający na warunki transakcji, a wynikający z psychiki ludzkiej, jakim jest dążenie uczestników do wyeliminowania ryzyka. Autorzy podejmujący problematykę kosztów transakcyjnych akcentują także często potrzebę uwzględnienia zróżnicowanego poziomu tolerancji ryzyka wśród uczestników transakcji oraz wskazują na zaufanie jako cechę bardziej wiarygodnie odzwierciedlającą postawy stron niż eksponowany min przez O. Williamsona oportunizm. Przegląd dorobku literaturowego w zakresie teorii kosztów transakcyjnych przedstawili w swoim artykule J. K. Master, G. Miles, D. D'Souza i J. P. Orr [2004]. Wśród czynników wpływających na wysokość kosztów transakcyjnych uwzględnić należy również cechy samej transakcji, do których obok specyfiki aktywów, wymienionej również jako jeden z czynników kształtujących poziom transakcji zalicza się także częstość realizacji takiej transakcji oraz niepewność dotyczącą wyników transakcji. Wraz ze wzrostem nasilenia wymienionych cech wzrasta zainteresowanie realizacją transakcji we własnym zakresie, czyli zapewnienie samodzielnego wykonania rozpatrywanych zakresów zadań.

Dokonując oceny możliwości wyboru warunków organizacji transakcji warto zwrócić uwagę na podejście, które zaprezentowali w swoim artykule J. K. Master, G. Miles, D. D'Souza oraz J. P. Orr [2004] na podstawie dokonanego przeglądu literatury w zakresie kosztów transakcyjnych. Transakcje realizowane hierarchicznie oraz transakcje realizowane na rynku potraktowano jako kategorie graniczne, pomiędzy którymi występuje szeroki zakres możliwości ukształtowania warunków wymiany. Transakcje mogą bowiem mieć cechy zbliżone do układu hierarchicznego lub odzwierciedlać w większymi stopniu warunki wymiany na rynku. Na siłę powiązań pomiędzy stronami wpływają w zasadniczym stopniu cechy transakcji, takie jak specyfika aktywów, powtarzalność transakcji, czy niepewność związana z wynikami transakcji.

Technologia informacyjna a koszty transakcyjne

Zaawansowana technologia informacyjna, tak jak automatyzacja procesów, może znacząco wpływać na zmniejszenie kosztów transakcyjnych w organizacji. Dzięki automatyzacji procesów, wiele rutynowych zadań może zostać wykonanych szybciej i bardziej efektywnie, co przekłada się na oszczędność czasu i zasobów. Ponadto, eliminacja czynników ludzkich błędów pomaga zmniejszyć ryzyko popełnienia błędów, co również ma wpływ na obniżenie kosztów transakcyjnych.

Elektroniczne platformy handlowe, takie jak portale zakupowe czy platformy aukcyjne, mogą skutecznie redukować koszty transakcyjne. Dzięki nim, firmy mogą szybko i łatwo porównywać oferty różnych dostawców, co pozwala na wybór najlepszej i najbardziej korzystnej oferty. Ponadto, elektroniczne platformy handlowe umożliwiają również automatyzację procesów zamówień i płatności, co skraca czas realizacji transakcji i minimalizuje błędy.

Wprowadzenie zaawansowanej technologii informacyjnej może wiązać się z pewnymi wyzwaniami. Po pierwsze, konieczne jest inwestowanie w odpowiednie systemy i infrastrukturę, co może być kosztowne. Po drugie, wdrożenie nowej technologii może wymagać zmiany procesów i struktury organizacyjnej, co może spotkać się z oporem pracowników. Ponadto, istnieje ryzyko związane z bezpieczeństwem danych, które muszą być odpowiednio zabezpieczone przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Elektroniczne systemy automatyzacji procesów mogą znacząco zmniejszyć koszty transakcyjne poprzez eliminację konieczności wykonywania rutynowych i czasochłonnych czynności przez pracowników. Dzięki nim, wiele procesów może zostać zautomatyzowanych, co przekłada się na efektywność i oszczędność zasobów. Ponadto, elektroniczne systemy automatyzacji procesów mogą również zwiększać przejrzystość i kontrolę nad procesami, co minimalizuje ryzyko błędów i oszustw.

Technologia informacyjna może mieć różny wpływ na koszty transakcyjne w zależności od branży. Na przykład, w branży finansowej technologia informacyjna może pozwolić na automatyzację procesów płatniczych i obniżenie kosztów transakcyjnych związanych z obsługą klientów. W branży handlowej, technologia informacyjna może umożliwiać lepsze zarządzanie zapasami i redukcję kosztów związanych z logistyką. W branży usługowej, zaawansowana technologia informacyjna może poprawić efektywność zarządzania zasobami ludzkimi i przyczynić się do obniżenia kosztów związanych z rekrutacją i szkoleniem pracowników.

Instytucje a koszty transakcyjne

Główne modele instytucjonalne, takie jak hierarchia, rynki czy sieci współpracy, mają różny wpływ na koszty transakcyjne. Na przykład, w hierarchii koszty transakcyjne są minimalizowane poprzez wewnętrzną koordynację i kontrolę. W przypadku rynków, koszty transakcyjne mogą być wyższe ze względu na potrzebę negocjacji i zawierania umów. Natomiast w sieciach współpracy, koszty transakcyjne mogą być minimalizowane poprzez dzielenie się zasobami i odpowiednią współpracę między partnerami.

Prawo własności i kodeksy postępowania mają istotny wpływ na koszty transakcyjne. Stabilne prawo własności i kodeksy postępowania zapewniają pewność prawną i ograniczają ryzyko sporów, co minimalizuje koszty związane z rozwiązywaniem konfliktów. Ponadto, odpowiednio uregulowane przepisy prawne i kodeksy postępowania mogą również wpływać na jakość relacji biznesowych, co ma wpływ na redukcję kosztów transakcyjnych.

Odpowiednie instytucje, takie jak systemy prawne, regulacje czy standardy branżowe, mogą przyczynić się do redukcji kosztów transakcyjnych. Dzięki nim, firmy mają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w stabilnym i przewidywalnym środowisku, co minimalizuje ryzyko błędów i konfliktów. Ponadto, odpowiednie instytucje mogą również promować uczciwość i etykę biznesową, co przekłada się na zwiększenie zaufania między partnerami handlowymi i redukcję kosztów transakcyjnych.

Umowy kontraktowe mają kluczowe znaczenie dla redukcji kosztów transakcyjnych. Dobrze skonstruowane umowy kontraktowe precyzują prawa i obowiązki stron, minimalizując ryzyko nieporozumień. Najlepsze praktyki w tworzeniu umów kontraktowych obejmują jasne i precyzyjne sformułowania, uwzględnienie wszystkich istotnych aspektów transakcji oraz zapewnienie sprawiedliwości i równowagi między stronami.

Koszty transakcyjne mogą się różnić w zależności od modeli instytucjonalnych obowiązujących w różnych krajach. Na przykład, w krajach o silnej hierarchii, gdzie dominuje centralizacja i kontrola, koszty transakcyjne mogą być niższe dzięki efektywnej koordynacji wewnętrznej. Natomiast w krajach o silnych rynkach, gdzie dominuje konkurencja i negocjacje, koszty transakcyjne mogą być wyższe ze względu na potrzebę negocjacji i zawierania umów.

Koszty transakcyjne a innowacje organizacyjne

Innowacje organizacyjne, takie jak reorganizacja procesów, zmiana struktury organizacyjnej czy wprowadzenie nowych technologii, mogą przyczynić się do redukcji kosztów transakcyjnych. Poprzez optymalizację procesów, organizacje mogą osiągać większą efektywność i oszczędność zasobów. Ponadto, innowacje organizacyjne mogą również wpływać na poprawę komunikacji i współpracy w organizacji, co minimalizuje koszty transakcyjne związane z niejasnościami i błędami komunikacyjnymi.

Wprowadzenie nowatorskich modeli organizacyjnych, takich jak sieci współpracy, może przynieść wiele korzyści związanych z redukcją kosztów transakcyjnych. Sieci współpracy umożliwiają efektywne dzielenie się zasobami i kompetencjami między partnerami, co minimalizuje koszty poszukiwania i zakupu zewnętrznych zasobów. Ponadto, sieci współpracy umożliwiają elastyczność i szybkość reakcji na zmieniające się warunki rynkowe, co przekłada się na obniżenie kosztów transakcyjnych.

Outsourcing może przyczynić się do zmniejszenia kosztów transakcyjnych poprzez przeniesienie niektórych funkcji i zadań na zewnętrznych dostawców. Dzięki temu, organizacje mogą skupić się na swoich kluczowych kompetencjach, a koszty związane z zarządzaniem i utrzymaniem wewnętrznych zasobów mogą zostać zredukowane. Jednakże, outsourcing wiąże się również z pewnymi ryzykami, takimi jak utrata kontroli nad procesami, utrata wiedzy i know-how czy negatywny wpływ na relacje z klientami.

Zarządzanie łańcuchem dostaw ma istotny wpływ na koszty transakcyjne. Efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw pozwala na minimalizację kosztów związanych z logistyką, magazynowaniem i transportem. Przykładowe najlepsze praktyki w tym obszarze obejmują: optymalizację procesów dostaw, ścisłą współpracę z dostawcami i partnerami logistycznymi, stosowanie zaawansowanych systemów informatycznych do monitorowania i zarządzania łańcuchem dostaw oraz ciągłe doskonalenie procesów i eliminację nieefektywności.

Koszty transakcyjne mogą się różnić w zależności od stopnia wprowadzenia innowacji organizacyjnych w różnych firmach. Firmy, które skutecznie wprowadzają innowacje organizacyjne, takie jak automatyzacja procesów, optymalizacja struktury organizacyjnej czy efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw, mogą osiągać większą efektywność i oszczędność zasobów. Z drugiej strony, firmy, które nie inwestują w innowacje organizacyjne, mogą doświadczać wyższych kosztów transakcyjnych związanych z nieefektywnymi procesami, niejasnościami komunikacyjnymi i brakiem elastyczności.

Źródła kosztów transakcyjnych — artykuły polecane

Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów — Kontrakt relacyjny — Teoria agencji — Relacje między zleceniodawcą i usługodawcą — Outsourcing strategiczny — Etapy outsourcingu - Wybór dostawców usług — Outsourcing kontraktowy — Etapy outsourcingu - analiza wewnętrzna — Outsourcing taktyczny

Bibliografia

• Master J., Miles G., Souza D., Orr J. (2004), Risk Propensity, Trust and Transaction Costs in Relational Contracting, Journal of Business Strategies, vol, 21, no, 1
• Williamson O. (1998), Instytucje ekonomiczne kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Tomasz Małkus