Polska Nagroda Jakości

Polska Nagroda Jakości (PNJ) - wyróżnienie przyznawane przedsiębiorstwom za wdrażanie filozofii TQM, czyli Zarządzania przez Jakość. Nagroda została ustanowiona 7 marca 1995 r. przez Krajową Izbę Gospodarczą, Polskie Centrum Badań oraz Fundację Teraz Polska. Oparta jest na założeniach zarządzania przez jakość oraz modelu doskonałości EFQM.

Założenia zarządzania przez jakość (TQM) zostały opracowane przez W.E. Deminga, J. Jurana, P. Crosby'ego i innych zanim pojawiły się normy systemów zapewnienia jakości. Mimo tego w pierwszym wydaniu norm nie nawiązano do tych zasad. Dopiero w normie ISO 8402:1994 pojawiła się definicja mówiąca, iż zarządzanie przez jakość to sposób zarządzania organizacją skoncentrowany na jakości, oparty na udziale wszystkich członków organizacji i nakierowany na osiągnięcie długotrwałego sukcesu dzięki zadowoleniu klienta oraz korzyściom dla wszystkich członków organizacji i dla społeczeństwa (ISO 8402 1994, s. 5). Podczas tworzenia drugiej nowelizacji normy pojawiły się postulaty, aby rozwijać standardy ISO w kierunku TQM, czego efektem stała się druga nowelizacja norm serii 9000. Wdrażanie zarządzania przez jakość nie zostało dotychczas opisane w formie zwartej metodologii. Proces implementacji opisywany jest raczej jako ciągłe dążenie do określonego ideału. Zasady opracowane przez twórców są zbyt ogólne, aby przełożyć je bezpośrednio na kroki wdrożeniowe. Wiele organizacji próbując stosować zasady TQM bazuje na modelach nagród takich jak: Nagroda im. W. Edwardsa Deminga, Nagroda im. Malcolma Baldridge'a, Europejska Nagroda Jakości, Polska Nagroda Jakości.

Zestawy kryteriów pozwalają za pomocą pytań i przyznawanych punktów na określenie stopnia wdrożenia zasad TQM. Warto zauważyć, iż na poziomie ogólnym są one bardzo podobne (tab. 1), natomiast na poziomie szczegółowym model EFQM czy bazująca na nim Polska Nagroda Jakości (PNJ) wykraczają znacznie poza ramy wymagań norm ISO 9000.

Tab. 1. Porównanie kryteriów ogólnych ISO 9000 i EFQM

Zasady zarządzania jakością ISO 9004	Koncepcja modelu EFQM
orientacja na klienta przywództwo zaangażowanie pracowników podejście procesowe systemowe podejście do zarządzania ciągłe doskonalenie podejmowanie decyzji na podstawie faktów wzajemnie korzystne relacje z dostawcami	orientacja na klienta przywództwo i stabilność celów rozwój i zaangażowanie pracowników zarządzanie poprzez procesy i fakty ciągłe uczenie się, rozwijanie i doskonalenie rozwijanie współpracy odpowiedzialność publiczna orientacja na wyniki

Źródło: (S. Russel 2000, s. 658)

Model EFQM obejmuje w swej koncepcji oprócz pełnego zakresu zasad przyjętych w ISO 9004:2000, odpowiedzialność publiczną oraz orientację na wyniki. Pierwszy z tych obszarów jest w normach ISO podejmowany np. przez normę zarządzania środowiskowego ISO 14001 czy krajowe normy bezpieczeństwa pracy (np. PN-N-18001). Zatem organizacja, która wdroży system zintegrowany złożony z tych trzech elementów - lub przynajmniej system zarządzania jakością rozszerzony o dodatkowe wymagania - oraz będzie w stanie wykazać dobre wyniki ekonomiczne, może przyjąć iż jest na drodze do wdrożenia TQM. Rys. 1. prezentuje model Polskiej Nagrody Jakości, który jest polskim odpowiednikiem EFQM.

Rys. 1. Model Polskiej Nagrody Jakości

Źródło: (Polska Nagroda... 2002, s. 25)

W tab. 2 zaprezentowano interpretację poszczególnych obszarów oceny.

Tab. 2. Interpretacja obszarów oceny

Obszar oceny	Opis
Przywództwo	Jest to kryterium, które ocenia osobiste zaangażowanie przywóców (dyrektora/prezesa oraz innych kierowników) w realizację misji i wizji, rozwijanie wartości potrzebnych do osiągania długofalowego sukcesu oraz wdrażania i ciągłego doskonalenia systemu zarządzania organizacją, jako zasadniczego procesu uzyskiwania ciągłej poprawy.
Polityka i strategia	Jest to kryterium, które odnosi się do podstawowych wartości, którymi kieruje się organizacja. Dotyczy ono wdrażania misji i wizji poprzez czytelne sformuowanie strategii organizacji. Strategia powinna być ukierunkowana na wszystkich zainteresowanych funkcjonowaniem organizacji oraz wskazywać w jaki sposób przekłada się ona na odpowiednią politykę, plany, założenia, cele i procesy
Zarządzanie ludźmi	Kryterium to określa, w jaki sposób wykorzystanie potencjału ludzkiego jest ukierunkowane na działania wspierające cele strategiczne, politykę, efektywność działania procesów a w rezultacie na poprawę efektów końcowych organizacji. Pokazuje jak zarządza się ludźmi, rozwija wiedzę oraz wyzwala pełny potencjał pracowników na poziomie indywidualnym, zespołowym i całej organizacji aby sprostać powyższym zadaniom.
Zasoby	Kryterium to odnosi się do zarządzania, wykorzystania i ochrony zasobów, sposobów ich optymalizacji oraz sposobów zarządzania swoimi relacjami z zewnętrznymi partnerami w celu realizacji strategii i polityki oraz zapewnienia efektywności procesów.
Procesy	Kryterium to odnosi się do sposobu określania, zarządzania i doskonalenia procesów, co powinno wpływać na wzrost ich wartości przyczyniając się w ten sposób do wspierania strategii i polityki, pełnego zaspokojenia potrzeb klientów oraz innych zainteresowanych funkcjonowaniem organizacji.
Satysfakcja klientów	Kryterium to określa co organizacja osiąga w relacjach ze swoimi klientami zewnętrznymi a szczególnie jak zaspakaja ich potrzeby.
Satysfakcja pracowników	Kryterium to odzwierciedla stosunek załogi do naczelnego kierownictwa, bezpieczeństwa socjalnego, awansów oraz do tego co organizacja osiąga w relacjach z własnymi pracownikami.
Współpraca z otoczeniem	Kryterium to odnosi się do percepcji organizacji w oczach opinii publicznej, jak również do podejścia co organizacja osiąga w relacjach ze społecznością (lokalną, krajową, międzynarodową).
Efekt końcowy	Kryterium to odnosi się do osiągnięć przedsiębiorstwa w stosunku do zaplanowanych celów w zakresie całokształtu jego rozwoju oraz zaspokojenia potrzeb wszystkich stron zainteresowanych jej działalnością.

Źródło: (Polska Nagroda... 2002, s. 7)

Tab. 3. prezentuje w jakim zakresie wymagania ISO 9001:2000 obejmują kryteria PNJ. Dla oceny zakresu opisu kryteriów PNJ w normie ISO 9001:2000 przyjęto trzy poziomy: niski, średni oraz wysoki. Poziom niski oznacza, że nieliczne spośród kryteriów są odzwierciedlone lub zakres tego odzwierciedlenia jest nieznaczny. Poziom średni wskazuje na zadowalający, jednak niepełny opis. Poziom wysoki oznacza niemal pełne pokrywanie kryteriów PNJ z wymaganiami normy.

Tab. 3. Powiązania i zakres ISO 9001:2000 oraz PNJ

Obszar oceny PNJ	Zakres opisu w ISO	Kryterium PNJ	Punkty ISO 9001:2000
Przywództwo	niski/ średni	zaangażowanie w tworzenie misji, wizji organizacji osobiste zaangażowanie w doskonalenie zaangażowanie w kontaktach z klientami i partnerami docenianie pracowników, ich udział w podejmowaniu decyzji	5.1, 5.3 5.3-5.6 5.2 5.1, 5.3
Polityka i strategia	średni	oparta na oczekiwaniach interesariuszy oparta na ocenie wyników organizacji oraz wiedzy weryfikacja i aktualizacja polityki i strategii przełożenie polityki i strategii na kluczowe procesy polityka i stregia jest jawna i wdrażana	5.2, 8.2.1 5.2, 8.2, 8.4 5.3 5.4.2 5.3, 5.4.1, 5.5.4
Zarządzanie ludźmi	niski	planowanie i zarządzanie zasobami ludzkimi rozwój kwalifikacji i wiedzy pracowników angażowanie pracowników według kompetencji dialog między pracownikami i kierownictwem nagradzanie pracowników	- 6.2 5.5.2, 6.2 5.1 6.4
Zasoby	niski/ średni	zarządzanie finansami zarządzanie budowlami, wyposażeniem, materiałami zarządzanie technologią zarządzanie informacjami i wiedzą zarządzanie relacjami z partnerami zewnętrznymi	- - 6.1, 6.3, 6.4, 7.5.1 - 5.5.6, 5.5.7, 7.2.2, 7.3.3
Procesy	wysoki	identyfikacja i zarządzanie procesami doskonalenie procesów dla interesariuszy projektowanie i wytwarzanie w oparciu o potrzeby klienta serwis wyrobów utrzymywanie i doskonalenie relacji z klientami	4.1, 4.2 5.6, 7.3.7, 8.2.3, 8.4, 8.5 7.2, 7.3 ogólnie w rozdz. 7 5.2, 7.2, 8.2.1, 8.4, 8.5.2, 8.5.3
Satysfakcja klientów	średni	mierzenie postrzegania organizacji przez klienta wskaźniki doskonalenia postrzegania	5.6, 7.2.3, 8.2, 8.4 8.2.3, 8.4
Satysfakcja pracowników	niski	mierzenie postrzegania organizacji przez pracowników wskaźniki doskonalenia postrzegania	- 5.3, 6.2.2
Współpraca z otoczeniem	brak	mierzenie postrzegania organizacji przez społeczeństwo mierzenie doskonalenia poziomu postrzegania	- -
Efekt końcowy	niski	kluczowe wyniki działalności finansowej organizacji kluczowe wyniki działalności pozafinansowej organizacji	- 5.6, 7.4.1, 8.2.3, 8.2.4

Źródło: opracowanie własne na podstawie (S. Russel 2000, s. 660)

Pełne spełnienie kryteriów PNJ można uzyskać poprzez dodatkowe zastosowanie metod i narzędzi wykraczających poza ISO 9001:2000. Pierwszym krokiem rozwoju systemu zarządzania jakością powinno być zastosowanie wytycznych normy ISO 9004:2000.

TL;DR

Polska Nagroda Jakości to wyróżnienie dla przedsiębiorstw za wdrażanie zarządzania przez jakość. Nagroda oparta jest na modelu doskonałości EFQM. Wdrażanie zarządzania przez jakość opisywane jest jako dążenie do ideału, a nie jako zwartej metodologii. Model EFQM obejmuje zarządzanie przez jakość, odpowiedzialność publiczną i orientację na wyniki. Kryteria PNJ wykraczają poza wymagania normy ISO 9000. Nagroda ma pięć kategorii, a laureaci są nominowani i dekorowani. Badania na laureatach PNJ pokazały, że zarządzanie wiedzą jest istotne dla sukcesu organizacji.

Hierarchia Nagród Jakości

Najwyżej umiejscowiona jest oczywiście Europejska Nagroda Jakości, na wzór której powstała Polska Nagroda Jakości. W roku 1997 osoby, które były odpowiedzialne za decyzje w PNJ ustanowiły, iż powstanie również Regionalna Nagroda Jakości, ułatwiając tym samy wielu firmom do wzięcia udziału w tych zawodach oraz do rozgłosu Polskiej Nagrody Jakości. Komitet PNJ miał na celu aby laureaci oraz wyróżnieni Regionalnych konkursów Jakości startowali w PNJ natomiast zwycięzcy w PNJ do udziału w Europejskich Konkursach jakości, po to aby mogli porównywać się do innych przedsiębiorstw oraz żeby podnosili tym samy swoje kwalifikacje na tle Europejskim. Na dzień dzisiejszy występuje czternaście konkursów jakości w polskich regionach, tj. w:

• Zachodniopomorskim
• Śląskim
• Dolnośląskim
• Małopolskim
• Świętokrzyskim
• Podkarpackim
• Kujawsko-Pomorskim
• Wielkopolskim
• Lubelskim
• Lubuskim
• Warmirsko-Mazurskim
• Opolskim
• Łódzkim
• Pomorskie.

Regionem, który nie posiada swojego konkursu jakości jest województwo Podlaskie.

Kryteria Polskiej Nagrody Jakości

W roku 2011 wprowadzono zmiany, które dotyczyły treść kryteriów oraz punktacji. Najwyższa ilość punktów jaką można zdobyć to 100 punktów. Odnosi się to do siedmiu kryteriów, natomiast jeżeli mówimy o dwóch kryteriach to maksymalny limit wynosi 150 punktów. Obecnie podział kryteriów dzieli się na dwie grupy: potencjał (przywództwo, strategia, pracownicy, partnerstwo i zasoby, procesy wyroby i usługi) i rezultaty (wyniki dotyczące klientów, wyniki dotyczące pracowników, wyniki dotyczące społeczeństwa, kluczowe wyniki).

Kategorie nagród Polskiej Nagrody Jakości

W tym konkursie przewiduje się pięć kategorii:

• nagroda zespołowa
• nagroda honorowa
• nagroda indywidualna
• nagroda specjalna
• zasłużony dla Polskiej Nagrody Jakości.

Nagrodę zespołową otrzymują organizatorzy, którzy ulepszyli swoje zarządzanie jakością. W tej kategorii wyodrębnia się rozmiary to znaczy dla mikro, małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw. Następną nagrodę czyli honorową otrzymują osoby, które dzięki swoimi nieprzeciętnymi czynami przyczynili się do poprawy jakości w naszym kraju. Nagrody Indywidualne dzielą się na pięć kategorii:

• Jakości
• Znakomitego przywódcy
• Pełnomocnika
• Specjalnej
• Zasłużony dla Polskiej Nagrody Jakości.

Etapy konkursu

Aby brać udział w konkursie należy najpierw wypełnić wniosek, w którym zawarte są kilka punktów do wypełnienia. Między innymi należy podać dane organizacji wraz z adresem. Po zgłoszeniu występuje szkolenie wnioskodawców, dzięki któremu uczestnicy dowiadują się niezbędnych informacji potrzebnych w konkursie. Następnie organizatorzy zamykają możliwość zgłaszań wniosków oraz oceniają je. Kolejnym krokiem jest organizowanie terminu i odwiedziny w firmach przez ekspertów. Następną rzeczą jest nominacja, po której następuje wybór zwycięzców oraz ich ogłoszenie. Ostatnim a zarazem najprzyjemniejszym wydarzeniem jest dekoracja laureatów oraz wyróżnionych.

Badania wykonane na laureatach Polskiej Nagrody Jakości o tematyce: zarządzanie wiedzą

Przedmiotem badań wykonanych w roku 2011 były odpowiedzi od zwycięzców tego konkursu, którzy triumfowali zdobycie nagrody od 1995 roku do 2010. Wszystkich przedsiębiorstw było 46. Okres prowadzenia firm był różny, tak samo jak wielkość zatrudnienia.

Więcej organizacji było takich, gdzie ilość zatrudniających osób jest większa niż 250 pracowników. Najwięcej przedsiębiorstw które zostały podjęte badaniom to firmy produkcyjne stanowiąc 67% wszystkich badanych. Przebieg tego badania był realizowany poprzez ankiety, które zostały wcześniej precyzyjnie sformułowane i odnosiły się do zarządzania wiedzą. Badacze pytali między innymi czy jest możliwość wyznaczenia obszarów, które zawiera zarządzanie wiedzą. Badani w większości przypadków typowali, że istnieją takie obszary i wyróżnili intelektualność osób pracujących oraz wiedzę. Kolejnym zagadaniem było pytanie czy zarządzanie wiedzą przyczynia się w organizacji. Okazało się, że trzy czwarte ankietowanych uważa zastosowanie zarządzania wiedzą w organizacji za konieczne. Wnioskiem z owych badań jest to, że zarządzanie wiedzą jest bardzo istotne, jeżeli chcemy dobrze prowadzić przedsiębiorstwo. Jest to strategia, która na pewno doprowadzi do sukcesu w sferach ekonomicznych jak i społecznych. Najważniejszą jednostką w firmie jest człowiek, który wprowadza do przedsiębiorstwa swoje doświadczenie, intelekcję, pomysły oraz wiele innych czynników, dzięki którym firma staje się coraz to stabilniejsza na rynku, osiąga większe zyski i dzięki temu poszerza swój zasięg. Istotne jest więc aby mocno zwrócić uwagę na zasoby ludzkie.

Przypisy

Polska Nagroda Jakości — artykuły polecane

System zarządzania jakością — Regionalne Nagrody Jakości — Europejska nagroda jakości — Polityka jakości — Efektywność w kryteriach Polskiej Nagrody Jakości — Strategia projakościowa - zasady formułowania — Istota zarządzania przez jakość — Jakość życia a TQM — Określanie celów jakości — Oligopson

Bibliografia

• Lorenc M. (2015) Konkurs Polskiej Nagrody Jakości - Idea, warunki i analiza wyników, Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji T.2., Politechnika Opolska-Wydział Inżynierii Produkcji i Logistyki
• Rosak-Szyrocka J. (2016), Doskonalenie jakości usług medycznych w aspekcie Polskiej Nagrody Jakości, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie, z. 87
• Skrzypek A. (2015), Zarządzanie wiedzą w ujęciu teoretyków oraz w opinii przedsiębiorstw - laureatów Polskiej Nagrody Jakości, Uniwersytet Marii-Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Ekonomii, Lublin
• Wawak S. (2007), Analiza i doskonalenie systemów zarządzania jakością w urzędach gminnych, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
• Zymonik J. (2012), Samoocena w kontekście Polskiej Nagrody Jakości - kryteria i trendy, Zarządzanie i Finanse, Politechnika Wrocławska

Autor: Sławomir Wawak, Hubert Gromczak