Inflacja ukryta

Inflacja ukryta, zwana również inflacją cichą lub inflacją niezauważalną, odnosi się do wzrostu cen, który nie jest wyraźnie widoczny w oficjalnych wskaźnikach inflacji. Wynika to z różnych czynników, takich jak zmiany w jakości produktów, zmiany w koszykach towarów i usług używanych do obliczania inflacji, oraz zjawisko tzw. "tłumienia cen".

Inflacja ukryta może wynikać z wielu czynników. Po pierwsze, rozwój technologiczny może prowadzić do poprawy jakości produktów bez jednoczesnego wzrostu ich cen. To sprawia, że wzrost jakości nie jest uwzględniany w oficjalnych wskaźnikach inflacji. Po drugie, zmiany w koszykach towarów i usług, które są używane do obliczania inflacji, mogą prowadzić do niedoszacowania rzeczywistego wzrostu cen. Na przykład, jeśli dany produkt staje się mniej popularny i zostaje zastąpiony przez inny produkt o niższej cenie, to może to wpłynąć na ogólny wynik inflacji.

Inflacja ukryta może również wynikać z tłumienia cen, czyli praktyki, w której producenci lub sprzedawcy nie podnoszą cen w odpowiedzi na wzrost kosztów produkcji. Powody takiego postępowania mogą być różne - chęć utrzymania konkurencyjności na rynku, ochrona udziału w rynku lub uniknięcie negatywnego wpływu na sprzedaż. Tłumienie cen może być szczególnie widoczne w sektorach, gdzie konkurencja jest duża.

Inflacja ukryta ma istotne konsekwencje dla gospodarki. Jej istnienie może prowadzić do niedoszacowania rzeczywistego wzrostu cen, co może wpływać na podejmowanie decyzji ekonomicznych przez konsumentów, inwestorów i polityków. Ponadto, jeśli inflacja ukryta jest znacząca, może to wpływać na skuteczność polityki pieniężnej banku centralnego, który może podejmować działania nieadekwatne do rzeczywistej sytuacji gospodarczej.

Jest to rodzaj inflacji która przejawia się niedoborem towarów na rynku. Wyrażona w trwałej nadwyżce pieniądza nad ograniczoną podażą dóbr i usług. Spowodowane jest to przez niedostosowanie podaży do szybko rosnącego popytu. Ceny w gospodarce centralnej ustalane są przez państwo. Inflacja ukryta nazywana jest również zasobową lub tłumioną. Przejawem inflacji jest narastanie niedoborów rynkowych. Różni się ona od inflacji jawnej tym, że trudności z kupnem produktów są spowodowane brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu, a nie wzrostem ich cen (M. Księżyk 2006, s. 273-280)

Inflacja jest to zjawisko przejawiające się we wzroście ilości pieniądza w obiegu, który przyczynia się do podwyższenia poziomu cen. Średni poziom cen jest konstrukcją statystyczną, która z przybliżeniem można analizować jako średnia ważona cen dóbr i usług konsumpcyjnych. Miarą inflacji jest wtedy wskaźnik cen detalicznych. W Polsce za kontrolowanie inflacji odpowiedzialny jest Narodowy Bank Polski (NBP) ma on na celu zapewnienie stabilności cen przez utrzymanie siły nabywczej pieniądza (S. Owsiak 2015, s. 205-210)

Geneza

Inflacja ukryta pojawiała się w określonych czasach historycznych w krajach, w których stosowano administracyjne regulacje poziomu cen. Zaistniała w gospodarce centralnie planowanej, a także w Polsce do 1989 r. Administracyjne ograniczenia wzrostu cen stosowano głównie w okresach wojny lub bezpośrednio po jej zakończeniu, w momencie niedostatecznej podaży dóbr. Takie ograniczenie miało na celu przeciwdziałanie inflacji. Jednak doprowadziło to do powstania inflacji ukrytej. Inflacja ukryta była charakterystyczną cechą rozwoju gospodarek centralnie zarządzanych. Występowała ona również przejściowo w krajach o gospodarce rynkowej, między innymi w Wielkiej Brytanii w latach 1939 do 1950 oraz w krajach socjalistycznych. Została ona wyeliminowana w roku 1990 kiedy minister finansów L. Balcerowicz wprowadził reformy. Obniżenie jej było spowodowane przez restrykcyjną politykę fiskalną i pieniężną.

Luka inflacyjna

Twórcą luki inflacyjnej jest John Maynard Keynes, powstała ona w czasie II wojny światowej. Określana jest jako nadwyżka wielkości popytu na towary nad wielkością podaży dóbr przy sprecyzowanym poziomie cen. Wielkość luki inflacyjnej wyznacza się poprzez różnicę między wielkością łącznego popytu na towary, a wielkością dochodu narodowego. W warunkach usztywnionej podaży dóbr i usług luka wypełnia się wzrostem cen. Wtedy gdy państwo utrzymuje ceny na stałym poziomie, luka inflacyjna występująca w dłuższym czasie przekształca się w nawis inflacyjny (S. Owsiak 2015, s. 2015-210)

Skutki inflacji ukrytej

Skutkami spowodowanymi przez nadwyżkę popytu nad podażą były między innymi:

• Długie kolejki
• Nierównowaga na rynku
• Kupowanie na zapas
• Spekulacja
• Nielegalne zaopatrzenia
• Przekupstwo
• Przymusowe oszczędności

Mierniki inflacji

Do najczęściej stosowanych mierników inflacji należy:

• indeks (deflator) produktu narodowego brutto - określa on wartość nabycia dóbr i usług finalnych w przykładowym roku w stosunku do kosztów nabycia tych samych dóbr w roku bazowym.
• indeks (deflator) cen dóbr konsumpcyjnych - określa on stosunek kosztów dóbr konsumpcyjnych. Koszyk rynkowy, a zatem lista pozycji towarowych, które objęte są badaniem ujmuje większość dóbr i usług nabywanych przez konsumentów. Do takiego koszyka rynkowego zalicza się np. żywność, wyposażenie domu, lekarstwa, czynsze, opłaty za komunikację miejską.
• indeks (deflator) cen dóbr produkcyjnych - określa on zależność cen niedetalicznych w danym roku do cen niedetalicznych w bazowym roku. Indeks oblicza się między innymi dla surowców, produktów rolnych, towarów przemysłowych.
• stopa inflacji - jest to procentowa zmiana poziomu cen w kolejnych okresach, liczona rok do rok. Poziom cen wyznaczany jest poprzez średnią ważoną ceny towarów.

Inflacja ukryta w gospodarkach centralnie planowanych

Przyczyny inflacji ukrytej w gospodarkach centralnie planowanych

W gospodarkach centralnie planowanych, gdzie decyzje dotyczące produkcji i alokacji zasobów są podejmowane przez rząd, często występuje niedostosowanie podaży do szybko rosnącego popytu. Planowanie centralne opiera się na szacowaniach i prognozach, które nie zawsze odzwierciedlają rzeczywiste potrzeby rynku. W rezultacie, popyt przewyższa podaż, co prowadzi do wzrostu cen i inflacji ukrytej.

W gospodarkach centralnie planowanych często brakuje inwestycji w infrastrukturę produkcyjną. Wiele zakładów produkcyjnych jest przestarzałych i nieefektywnych, co ogranicza możliwości produkcji i utrzymania stabilnego poziomu cen. Brak modernizacji i rozwoju infrastruktury przyczynia się do inflacji ukrytej poprzez ograniczenie podaży i wzrost kosztów produkcji.

Korupcja i nieefektywne zarządzanie gospodarką są kolejnymi czynnikami przyczyniającymi się do inflacji ukrytej w gospodarkach centralnie planowanych. Korupcja prowadzi do nieprawidłowości w alokacji zasobów, wzrostu kosztów produkcji i zakłóceń w procesie dystrybucji towarów. Nieefektywne zarządzanie gospodarką, brak odpowiednich mechanizmów kontroli i nadzoru oraz niewłaściwe podejście do polityki pieniężnej i fiskalnej również przyczyniają się do inflacji ukrytej.

Skutki inflacji ukrytej w gospodarkach centralnie planowanych

Inflacja ukryta prowadzi do długich kolejek w gospodarkach centralnie planowanych. Ze względu na niedostateczną podaż i brak równowagi na rynku, konsumenci są zmuszeni czekać w kolejce, aby uzyskać potrzebne produkty. Długie kolejki są uciążliwe dla ludzi, generują niezadowolenie społeczne i ograniczają dostęp do towarów.

Inflacja ukryta powoduje również nierównowagę na rynku. Ceny towarów i usług są niestabilne, co utrudnia planowanie i podejmowanie decyzji ekonomicznych. Nierównowaga na rynku prowadzi do zakłóceń w alokacji zasobów i ograniczenia produkcji, co dalej pogarsza sytuację gospodarczą.

W obliczu inflacji ukrytej, konsumenci często decydują się na kupowanie na zapas. Obawiając się wzrostu cen i niedoboru towarów, ludzie kupują więcej niż potrzebują, co prowadzi do dalszego wzrostu popytu i pogłębia inflację ukrytą. Kupowanie na zapas jest niewłaściwą strategią zarządzania gospodarstwem domowym, ponieważ generuje marnowanie zasobów i trudności finansowe.

Inflacja ukryta w gospodarkach wolnorynkowych

Rzadsze występowanie inflacji ukrytej w gospodarkach wolnorynkowych

W gospodarkach wolnorynkowych, gdzie siły rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się cen, występowanie inflacji ukrytej jest zazwyczaj rzadsze w porównaniu do innych systemów gospodarczych. Istnieje kilka czynników, które mogą wpływać na to zjawisko.

Po pierwsze, w gospodarkach wolnorynkowych konkurencja między przedsiębiorstwami jest zazwyczaj większa. Wysiłki firm dążące do zdobycia większego udziału w rynku i pozyskania klientów prowadzą do utrzymania niskich cen i minimalizowania skłonności do manipulacji cenami. Konsumenci mają większy wybór, co utrudnia firmom podniesienie cen w sposób niezauważalny dla konsumentów.

Po drugie, w gospodarkach wolnorynkowych istnieje większa przejrzystość informacji. Dostęp do danych statystycznych, informacji o cenach i wskaźnikach inflacji jest powszechnie dostępny dla społeczeństwa. To sprzyja monitorowaniu inflacji i zwiększa świadomość konsumentów, co utrudnia manipulację danymi i ukrywanie inflacji.

Przyczyny inflacji ukrytej w gospodarkach wolnorynkowych

Mimo rzadszego występowania inflacji ukrytej w gospodarkach wolnorynkowych, nadal istnieją czynniki, które mogą prowadzić do tego zjawiska.

• Niedostateczna konkurencja na rynku: Pomimo ogólnego trendu zwiększania konkurencji w gospodarkach wolnorynkowych, niektóre sektory mogą być bardziej skoncentrowane, co sprzyja manipulacji cenami. Jeśli na rynku działa tylko kilku dużych graczy, mogą oni podnosić ceny w sposób niezauważalny, a klienci nie mając alternatyw, są zmuszeni płacić wyższe ceny.
• Manipulacja danymi statystycznymi: Mimo przejrzystości informacji, istnieje możliwość manipulacji danymi statystycznymi, które są używane do obliczania inflacji. Firmy mogą celowo wprowadzać nieprawdziwe dane, aby zaniżyć wskaźniki inflacji i ukryć rzeczywiste podwyżki cen. Tego rodzaju manipulacja może wpływać na decyzje gospodarcze, takie jak podnoszenie stóp procentowych, co ma dalsze konsekwencje dla gospodarki.

Skutki inflacji ukrytej w gospodarkach wolnorynkowych

Nawet rzadsze występowanie inflacji ukrytej w gospodarkach wolnorynkowych nie oznacza, że ​​nie ma ona negatywnych skutków.

• Nierówności społeczne: Manipulacja cenami może prowadzić do wzrostu nierówności społecznych. Jeśli ceny niektórych towarów i usług są sztucznie zawyżane, osoby o niższych dochodach mogą być zmuszone do płacenia więcej za te same produkty, co dalej pogłębia nierówności społeczne.
• Negatywny wpływ na sektor bankowy: Inflacja ukryta może mieć również negatywny wpływ na sektor bankowy w gospodarkach wolnorynkowych. Jeśli inflacja jest nisko

Wpływ inflacji ukrytej na gospodarkę

Zniekształcenia w alokacji zasobów

Inflacja ukryta, czyli wzrost cen dóbr i usług nieodzwierciedlony w oficjalnych wskaźnikach inflacyjnych, ma poważne konsekwencje dla gospodarki. Jednym z głównych problemów jest zniekształcenie alokacji zasobów. Kiedy ceny nieodzwierciedlają rzeczywistej sytuacji na rynku, przedsiębiorcy i konsumenci podejmują decyzje na podstawie fałszywych informacji. To prowadzi do nieefektywnego wykorzystania zasobów i ogranicza wzrost gospodarczy.

Przykładowo, jeśli cena surowców jest sztucznie zaniżana, przedsiębiorcy mogą zdecydować się na zwiększenie produkcji, która w rzeczywistości nie jest opłacalna. Może to prowadzić do nadprodukcji i powstawania nadmiaru zapasów. Z drugiej strony, kiedy ceny nieodpowiednio rosną, przedsiębiorcy mogą ograniczać produkcję, co wpływa na ograniczenie zatrudnienia i inwestycji. W obu przypadkach dochodzi do niewłaściwej alokacji zasobów, co hamuje rozwój gospodarczy i prowadzi do strat.

Niskie zaufanie konsumentów

Inflacja ukryta ma również negatywny wpływ na zaufanie konsumentów. Kiedy ceny rosną szybciej niż oficjalnie deklarowane, konsumenci zaczynają tracić zaufanie do systemu gospodarczego. Widząc, że ich pieniądze tracą na wartości, mogą decydować się na oszczędzanie lub inwestowanie w alternatywne źródła wartości, takie jak nieruchomości czy metale szlachetne.

To zjawisko prowadzi do zmniejszenia popytu na dobra i usługi, co z kolei wpływa na spadek produkcji i zatrudnienia. Kiedy konsumenci tracą zaufanie, również przedsiębiorcy mogą być mniej skłonni do podejmowania ryzyka inwestycyjnego. Całość przyczynia się do spowolnienia gospodarczego i pogorszenia sytuacji na rynku pracy.

Czarny rynek i nierówności społeczne

Inflacja ukryta sprzyja rozwojowi czarnego rynku i pogłębia nierówności społeczne. Kiedy ceny oficjalnie deklarowane są niższe od rzeczywistych, konsumenci mogą zwracać się do nielegalnych, nieopodatkowanych źródeł, aby zaspokoić swoje potrzeby. To prowadzi do powstania nielegalnych struktur handlowych, które działają poza kontrolą państwa i ograniczają wpływy z podatków.

Nierówności społeczne również się pogłębiają, ponieważ osoby o niższych dochodach mają większe trudności w zaopatrzeniu się w dobra i usługi, które stają się coraz bardziej niedostępne ze względu na rosnące ceny. To zjawisko prowadzi do wzrostu ubóstwa i frustracji społecznej.

Stabilność polityczna

Inflacja ukryta ma negatywny wpływ na stabilność polityczną kraju. Gdy ceny rosną szybciej niż oficjalnie deklarowane, społeczeństwo może reagować poprzez protesty, zamieszki i destabilizację sytuacji politycznej. Wyższe ceny żywności i innych podstawowych artykułów mogą prowadzić do niezadowolenia społecznego i wzrostu napięć społecznych.

Jeśli rząd nie podejmie skutecznych działań w celu kontrolowania inflacji ukrytej, może to prowadzić do utraty zaufania społecznego i destabilizacji politycznej. Stabilność polityczna jest kluczowa dla rozwoju gospodarczego, inwestycji zagranicznych i utrzymania porządku publicznego.

Wzrost szarej strefy gospodarczej

Inflacja ukryta może prowadzić do wzrostu szarej strefy gospodarczej, czyli działań gospodarczych, które nie są uwzględniane w oficjalnych statystykach i nie są opodatkowane. Kiedy ceny rosną szybciej niż oficjalnie deklarowane, przedsiębiorcy mogą być skłonni do ukrywania swoich dochodów i unikania płacenia podatków.

To zjawisko ma negatywny wpływ na budżet państwa, który traci dochody z podatków. Równocześnie, rośnie konkurencja nieuczciwych przedsiębiorców, którzy nie muszą ponosić kosztów związanych z opodatkowaniem, co wpływa na ograniczenie rozwoju legalnych, uczciwych przedsiębiorstw.

Inflacja ukryta — artykuły polecane

Inflacja wewnętrzna — Realny kurs walutowy — Hiperinflacja — Megainflacja — Inflacja otwarta — Cel inflacyjny — Rewaluacja — Inflacja jawna — Popyt zagregowany

Bibliografia

• Czarny B. (2011), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kołodko G. (1990), Inflacja reforma stabilizacja, Studencka Oficyna Wydawnictwo ZSP Alma-Press
• Krzyżanowski A. (1926), Druga inflacja polska, Ruch, nr 4
• Księżyk M. (2006), Ekonomia, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków
• Marciniak S. (red.) (2013), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Milton F. (1975), Rola polityki pieniężnej. Teoria i polityka stabilizacji koniunktury. Wybór tekstów, PWE, Warszawa
• Owsiak S. (2015), Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Dagmara Birgiel