Podatek dochodowy od firm

Podatek dochodowy of firm po raz pierwszy został wprowadzony w XIX w., wraz z rozwojem struktury gospodarczej, kiedy to zaczęto dostrzegać coraz większą rolę osób prawnych, co spowodowało obciążenie ich takim samym podatkiem dochodowym jak dla osób fizycznych. Natomiast podatek dochodowy od osób fizycznych był pobierany w Anglii już od 1799 roku.

Na początku XX wieku zauważono, że osoby prawne wymagają osobnego systemu podatkowego. Po raz pierwszy podatek dochodowy od osób prawnych pojawił się w USA i w Niemczech w roku 1920, natomiast jego szersze zastosowanie nastąpiło po zakończeniu II wojny światowej, głównie na terenach Europy Zachodniej.

W Polsce po raz pierwszy podatek dochodowy od osób prawnych został wprowadzony ustawą z dnia 31 stycznia 1989 roku i podlegał wielu zmianom na przestrzeni lat. Oprócz niej kwestie CIT-u są regulowane przez szereg rozporządzeń wydanych przez Ministra Finansów.

CIT, czyli Corporate Income Tax, jest najważniejszym podatkiem spośród wszystkich obciążeń fiskalnych, które ponoszone są przez osoby prawne. Z tego powodu jest on także istotnym źródłem dochodów budżetowych. Niestety konstrukcja tego podatku jest złożona, co powoduje relatywnie wysokie koszty związane z gromadzeniem i przetwarzaniem informacji dla celów podatkowych, które ponoszą przedsiębiorcy oraz koszty kontroli podatkowej, które ponosi administracja podatkowa (W. Janik 2014, s. 53)

Same podatki są nierozłącznym elementem związanym z działalnością przedsiębiorców. Zobowiązania podatkowe oraz wszelkie wydatki z nimi związane powinny być na bieżąco monitorowane przez wszystkie podmioty zobligowane do ich płacenia. Dzięki stałej obserwacji przedsiębiorstwo jest w stanie zaplanować oraz zabezpieczyć środki niezbędne do uregulowania podatków. Skutecznym narzędziem dla osób prawnych jest również optymalizacja podatkowa, pozwalająca na efektywniejsze wykorzystanie środków pieniężnych przedsiębiorstwa, na przykład dzięki odłożeniu obowiązku zapłaty zobowiązania podatkowego w czasie. Optymalizację warto stosować od samego początku działalności gospodarczej i prowadzić nieustannie przez cały okres jej trwania (A. Stolarski 2014, s. 195)

TL;DR

Artykuł opisuje historię i funkcjonowanie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w Polsce. CIT jest ważnym źródłem dochodów budżetowych, ale jego złożona struktura generuje wysokie koszty dla przedsiębiorców i administracji podatkowej. Artykuł omawia zakres podatkowy i przedmiotowy CIT, zasady płatności w różnych krajach europejskich, przychody i koszty uzyskania przychodów osób prawnych, zwolnienia z CIT oraz podstawę i stawki opodatkowania. Artykuł kończy się omówieniem poboru podatku CIT w Polsce.

Zakres podmiotowy podatku CIT

Podmiotowy zakres podatku CIT jest nieco szerszy, niż wskazywałaby na to jego nazwa, bowiem w myśl art. 1 ustawy, oprócz osób prawnych obejmuje on także osiągające dochody jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej. Generalnie, podatek ten nie ma zastosowania do przychodów z działalności rolnej, gospodarki leśnej, a także czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Określenie podmiotowości podatkowej osób prawnych nie jest trudne ze względu na ustawy, które dokładnie regulują ich status prawny. Nabycie osobowości prawnej nastaje w momencie wpisu do odpowiedniego rejestru (K. Rybicka 2013, s. 173) Według art. 3 ustawy na podatniku może ciążyć nieograniczony, bądź ograniczony obowiązek podatkowy, w zależności od lokalizacji siedziby firmy (określonej przez statut lub inny dokument na którym osoba prawna opiera swoje istnienie) lub zarządu. W przypadku gdy siedziba lub zarząd znajduje się na terenie RP, osoby prawne podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, że obliczają podatek od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Jeżeli zaś siedziba firmy lub jej zarząd nie znajdują się na terytorium RP, podlega ona ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, że podstawą do obliczenia podatku są tylko dochody osiągane na terytorium Polski. Zasady opodatkowania oparte na ograniczonym bądź nieograniczonym obowiązku podatkowym mogą być modyfikowane przez umowy międzynarodowe, aby uniknąć podwójnego opodatkowania.

Specjalną kategorią podatników tego podatku są tzw. podatkowe grupy kapitałowe - związki co najmniej 2 spółek prawa handlowego posiadających osobowość prawną, które są połączone ze sobą interesami kapitałowymi. Ponadto grupa kapitałowa, aby być podatnikiem musi spełnić warunki wyszczególnione w art. 1a, pkt.2,3.

Ustawa wyróżnia także osoby prawne zwolnione od podatku. Są to m.in. Skarb Państwa, NBP, jednostki budżetowe, niektóre fundusze celowe i inne.

Zakres przedmiotowy podatku CIT

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód (zdefiniowany w ustawie jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania), osiągnięty w danym roku podatkowym, bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich został osiągnięty. Wspomniany rok podatkowy jest to zwyczajowo rok kalendarzowy. Może się jednak zdarzyć tak, że podatnik, zawiadamiając odpowiedni sposób organ podatkowy, określi w inny sposób rok podatkowy (będący okresem kolejnych, pełnych dwunastu miesięcy). Musi to jednak być zawarte w statucie.

Jeżeli niemożliwym jest ustalenie kosztów uzyskania przychodów z takich źródeł, które podlegają opodatkowaniu, oraz źródeł, których dochód opodatkowaniu nie podlega albo jest po prostu wolny od podatku, to koszty ustala się również w takim samym stosunku, jak pozostające przychody z tych właśnie źródeł w całkowitej kwocie przychodów. Stosuje się to również w przypadku, jeśli podatnik ponosi koszty uzyskania przychodów z takich źródeł, z których to część nie jest opodatkowana podatkiem dochodowym lub jest całkowicie zwolniona z opodatkowania. Wówczas przy ustalaniu całkowitego dochodu nie uwzględnia się części kosztów uzyskania przychodów (Artykuł 15 ust. 2 i 2a u.p.d.o.p.)

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych mówi również, iż tylko zapisy w prawidłowo prowadzonych księgach rachunkowych stanowią dowód na to, że uzyskane przez podatnika przychody i poniesione koszty, które zostały uwzględnione przy ustalaniu dochodu podatkowego, są rzeczywiste (H. Litwińczuk i in. 2013, s. 83)

Czasami przedmiotem opodatkowania może być przychód. Sytuacja taka będzie miała miejsce przy niektórych rodzajach przychodów osiąganych na terytorium RP przez podatników mających swe siedziby za granicą (np. przychody z tytułu praw autorskich czy dywidend) oraz podmiotów krajowych (np. w wypadku przychodów z tytułu dywidend i innych udziałów w zyskach osób prawnych).

Płatność podatku CIT na przykładzie wybranych krajów europejskich

Z reguły, płatność podatku odbywa się za pomocą zaliczek miesięcznych bądź kwartalnych. Polska, obok Węgier, Grecji, Rumunii oraz Estonii należy do grona państw, które w swoim prawie podatkowym posługują się miesięcznym trybem rozliczeniowym względem osób prawnych. Jednak nie jest to rozwiązanie korzystne dla podatników, ponieważ comiesięczna danina w postaci części posiadanych zasobów finansowych ogranicza możliwość inwestowania kapitału na dłuższy okres czasu. Zupełnie inną politykę stosują państwa takie jak Niemcy, Francja czy Luksemburg, gdzie przedsiębiorstwa zobligowane są do wpłacania zaliczek raz na kwartał. Jeszcze bardziej korzystne prawo panuje w Irlandii oraz we Włoszech, w których to należność podatkowa wpłacana jest odpowiednio dwa razy do roku oraz raz w roku. Dzięki takiemu rozwiązaniu wspomniane wyżej państwa umożliwiają przedsiębiorstwom obrót kapitałem przez dłuższy okres czasu (B. Balza 2013, s. 122)

Dla jednostek, które przyjęły w swojej polityce rok obrotowy jako rok kalendarzowy (kończący się 31 grudnia), w większości europejskich krajów panuje różne podejście prawne wobec daty ostatecznego rozliczenia podatków. W Polsce, Bułgarii oraz Czechach będzie to marzec; we Francji, Rumunii oraz Austrii kwiecień; czerwiec w Irlandii; sierpień na Łotwie, natomiast dla Malty oraz Danii będzie to odpowiednio wrzesień oraz listopad. Jak widać, najbardziej liberalne i korzystne pod tym względem prawo panuje w Danii, gdzie podatnik ma aż jedenaście miesięcy na rozliczenie podatku za poprzedni rok obrotowy. Zgoła odmienna sytuacja panuje w Hiszpanii oraz na Cyprze, gdzie panuje polityka zdecydowanie bardziej restrykcyjna i przedsiębiorcy zobowiązani są do rozliczenia się z fiskusem do ostatniego dnia danego roku (B. Balza 2013, s. 122)

Przychody osób prawnych

Za przychody ustawa (art. 12) uznaje m.in.:

• otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe,
• wartość otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw,
• wartość przychodów w naturze,
• wartość umorzonych zobowiązań,
• wartość zwróconych wierzytelności, itd.

Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej uważa się przychody należne, choćby nie zostały jeszcze otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów i udzielonych bonifikat. Ponadto ustawodawca uznaje za przychód wartość czynszową nieruchomości, w wypadku udostępnienia przez podatnika nieruchomości osobom trzecim. Przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw majątkowych, jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Jeżeli jednak cena bez uzasadnionej przyczyny znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej.

Wyłączone z opodatkowania są przychody z: działalności rolniczej, z wyjątkiem dochodów z działów specjalnych produkcji rolnej; z gospodarki leśnej oraz z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Koszty uzyskania przychodów osób prawnych

Kosztami uzyskania przychodów nazywamy koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych przez ustawę (art. 16 ust.1). Kosztami uzyskania przychodów będą więc w głównej mierze:

• koszty surowców, materiałów produkcyjnych,
• koszty zużycia energii elektrycznej, wody, gazu,
• koszty wynagrodzeń,
• koszty reklamy itd.

Dodatnią różnicę pomiędzy sumą przychodów a kosztem ich uzyskania nazywamy dochodem, ujemną zaś stratą. Ustalane są one na podstawie ewidencji kosztów i przychodów w księgach rachunkowych. Gdy osoba prawna ze swej działalności poniesie stratę, ma możliwość pokrycia jej z dochodu uzyskanego w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty.

Zwolnienia z opodatkowania CIT

Ustawodawca zwalnia od opodatkowania niektóre rodzaje dochodów (art. 17 ustawy). Są to m.in.:

• dochody funduszy inwestycyjnych,
• dochody kościelnych osób prawnych,
• dochody podatników, z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni oraz spółek, których celem statutowym jest działalność naukowa, oświatowa, kulturalna,
• dochody NFZ,
• dochody związków zawodowych i partii politycznych wydatkowane na cele statutowe w roku podatkowym, itp.

Podstawa i stawki opodatkowania CIT

Podstawą opodatkowania jest dochód osiągnięty w roku podatkowym po odliczeniu darowizn przekazanych na cele naukowe, kulturalne, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, a także darowizn na cele kultu religijnego, łącznie do wysokości nie przekraczającej 10% dochodu każda.

Stawka podatku ma charakter liniowy (proporcjonalny) i obecnie wynosi 19%. W niektórych przypadkach stawka ta jest wyższa i wynosi 20%. Dotyczy to osób prawnych osiągających przychody z tytułu praw autorskich, do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych. Występuje także stawka niższa - 10% dotycząca przychodów z tytułu świadczeń: doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych oraz reklamowych.

Ustawodawca zastrzegł jeszcze jedną stawkę. Ma ona zastosowanie, jeżeli organy podatkowe lub organy kontroli skarbowej określą, dochód podatnika w wysokości wyższej (stratę w wysokości niższej) niż zadeklarowana, a podatnik nie przedstawi wymaganej przez przepisy dokumentacji podatkowej. W takim wypadku różnica między dochodem zadeklarowanym przez podatnika a określonym przez organy opodatkowana zostaje stawką 50%.

Pobór podatku CIT w Polsce

Podatek dochodowy od osób prawnych jest uiszczany zaliczkowo. Podatnicy są zobowiązani do comiesięcznego składania deklaracji o dochodzie osiągniętym od początku roku podatkowego i wpłacać na rachunek urzędu skarbowego zaliczki miesięczne w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące. Deklaracje i zaliczki miesięczne powinny być składane i uiszczone do 20 dni każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Ostateczne rozliczenie podatku za rok podatkowy na stępuje w terminie ustalonym do złożenia zeznania wysokości dochodu osiągniętego (poniesionej straty) za ten rok.

Podatek dochodowy od firm — artykuły polecane

Zwrot podatku — Podatek ryczałtowy — Skala podatkowa — Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych — Formularz PIT-5 — Karta podatkowa — Rezydencja podatkowa — Podatek od dochodów kapitałowych — Zaliczka na podatek dochodowy — Zasady księgowania

Bibliografia

• Balza B. (2013), Obciążenia fiskalne przedsiębiorstw a międzynarodowa konkurencyjność gospodarcza, Difin, Warszawa
• Brzeziński B. (1996), Prawo podatkowe, Dom Organizatora, Toruń
• Janik W., Paździor M. (2014), Rola podatku dochodowego od osób prawnych w tworzeniu dochodów budżetowych i rozwoju przedsiębiorstw, Economics and Management, nr 3
• Kalinowski M. (1996), Współczesne systemy podatkowe. Zarys wykładu, Wyd. Dom Organizatora, Toruń
• Litwińczuk H. (red.) (2013), Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wolters Kluwer, Warszawa
• Rybicka K. (2013), Zasady opodatkowania osób prawnych w Polsce i Niemczech - Analiza porównawcza, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie, nr 1
• Sokołowski J. (1995), Zarządzanie przez podatki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Stolarski A. (2015), Metody poboru podatku dochodowego od osób prawnych w Polsce na tle rozwiązań europejskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia, nr 76
• Strona internetowa: Serwis podatki.gov.pl
• Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86

Autor: Agnieszka Legerska, Tomasz Gradek