Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczpospolitej Polskiej, którego działalność została uregulowana konstytucyjnie. Art. 227 Konstytucji RP z 1997 r. określa, że NBP ma wyłączne prawo do emisji pieniądza oraz ustalania i realizacji polityki monetarnej. Według ustawy zasadniczej NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza tj. utrzymywanie stabilnego poziomu cen w gospodarce. Z kolei według ustawy o Narodowym Banku Polskim z 1997 r. obok tego nadrzędnego celu, Bank powinien swoim działaniem wspierać politykę gospodarczą Rządu w zakresie i w sposób nie ograniczający podstawowego celu NBP. Ranga wymienionych aktów prawnych świadczy o wyjątkowym znaczeniu oraz niezależności NBP od innych organów funkcjonujących w państwie. Nadrzędnym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen.

Zgodnie z przyjętą przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP) Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z akceptowalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

TL;DR

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Polski, odpowiedzialnym za politykę pieniężną i stabilność cen. Powstał w 1918 roku, a jego głównym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu inflacji. NBP ma wiele innych funkcji, takich jak zarządzanie rezerwami dewizowymi, obsługa rachunków budżetu państwa i współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Bank prowadzi również działalność edukacyjną i informacyjną.

Historia Narodowego Banku Polskiego

Początki działań związanych z powstaniem instytucji NBP sięgają końca I wojny światowej. W 1918 Państwo Polskie przejęło od Niemiec Polską Krajową Kasę Pożyczkową, czyli instytucję emitującą obowiązujący wtedy środek płatniczy - marki polskie. W grudniu tego roku podjęto decyzję o utworzeniu Banku Polskiego. Kolejnym istotnym punktem początków NBP było wprowadzenie nowej jednostki pieniężnej. Złoty zastąpił marki. Nazwa miała nawiązywać do tradycji monetarnej sięgającej XV wieku. Już wtedy odnotowano silne przywiązanie ludności do przyjętej nazwy.

W historii Narodowego Banku Polskiego kluczową rolę odegrał Władysław Grabski. Był on premierem, ekonomistą, ministrem skarbu, a przede wszystkim autorem reformy walutowej. W swoim działaniu Grabski dążył do ograniczenia zobowiązań zagranicznych i pozyskaniu dochodów budżetowych. Te działania miały na celu doprowadzenie do zrównoważenia budżetu. Na początku 1924 roku zatwierdzono statut Banku Polskiego i nadano mu wyłączne prawo emisji pieniądza. Organizacją struktury Banku zajął się pięcioosobowy komitet, którym kierował późniejszy prezes Stanisław Karpiński.

Bank Polski w 1924 r. rozpoczął aktywność w formie spółki akcyjnej, gdzie Skarb Państwa był posiadaczem tylko 1% akcji, co miało zapewnić niezależność banku centralnego. Przeprowadził on zamianę marek na - polskiego złotego (1.800.000 marek = 1 złotego - złoty był równy frankowi szwajcarskiemu). Reforma niedługo cieszyła się sukcesem, gdyż kryzys w przemyśle w 1924r. i załam bilansu płatniczego osłabił kurs złotego co ponownie doprowadziło do deficytu budżetowego a z nim inflacja bilonowa. Poprawa koniunktury i bilans płatniczy przyczyniły się do ustabilizowania złotego. Wszystkie działania naprawcze okazały się nieefektywne. Pod koniec 1925 roku premier Grabski zrezygnował z piastowanego stanowiska.

W okresie międzywojennym sytuacja ekonomiczna była burzliwa. W 1927 roku złoty na moment odżył. Stał się monetą silną i stabilną dzięki pożyczce zagranicznej. Tak pozostało już do wybuchu II wojny światowej.

Bank Polski rozpoczął działalność w 1945 jako Narodowy Bank Polski. Źródłem sukcesu NBP okazały się świetne kadry. Profesjonalizm, umiejętności i odpowiednie kierownictwo spowodowały, że Bank świetnie prosperował przez kilka kolejnych lat. Pełnił on funkcje banku centralnego a także udzielał kredytów inwestycyjnych, gospodarczych. Narodowy Bank Polski przyjął cechy monobanku. Był monopolistą w obszarze emisji pieniądza, udzielanych kredytach, zarządzaniu oszczędnościami. Problemem złotego okazała się zależność od centralnych władz. Spychało to jednostkę pieniężną do roli waluty wewnętrznej. Dolar i inne waluty obce z łatwością wypierały polską jednostkę pieniężną. Charakterystyczne dla ówczesnej sytuacji rynkowej były kolejki oraz braki towarów. Pomimo tych trudności warto podkreślić, że Bank wykonywał swoje działania, które prowadziły do racjonalnego gospodarowania.

W 1982 roku przez uzyskanie funkcji nadzoru nad bankami wzrosło jego znaczenie przez uchwalenie ustawy o Narodowym Banku Polskim i Prawa bankowego. Nadmiar sprawowanych funkcji takich jak: nadzoru bankowego z działalnością komercyjną oraz działalność komercyjna funkcji banku centralnego spowodowały w 1989 r. podział NBP na dwie części. 1995 rok przyniósł istotną zmianę w przyzwyczajeniach obywateli. Przeprowadzono wtedy denominację złotego. Zmiana ta przeszła do historii pod nazwą "skreślenie czterech zer". Najistotniejsze zmiany miały miejsce w 1997 roku gdzie nowa Konstytucja zapewniła mocne stanowisko w systemie instytucji publicznych oraz nawiązała politykę pieniężną z Radą polityki pieniężnej. W 1998 r. Narodowy Bank Polski stał się typowym bankiem centralnym przez odebranie mu nadzoru bankowego.

Władze i organy NBP

Wśród organów NBP należy wymienić:

• Prezesa NBP
• Zarząd BP
• Radę Polityki Pieniężnej

Prezes NBP jest powoływany na 6 lat przez Sejm na wniosek Prezydenta RP i stoi na czele Zarządu NBP oraz Rady Polityki Pieniężnej. Zgodnie z prawem ta sama osoba nie może sprawować tego urzędu dłużej niż przez dwie kadencje. Do kompetencji prezesa NBP należą między innymi: reprezentacja interesów Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych, wydawanie zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych oraz prawo używania pieczęci z godłem państwowym.

Zarząd NBP Działalnością NBP kieruje Zarząd. W jego skład wchodzi Prezes NBP (jako przewodniczący) oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Są oni powoływani (na okres 6 lat) i odwoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prezesa NBP. Działanie zarządu określa regulamin. Zarząd realizuje uchwał Rady oraz podejmuje uchwały sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Zadaniem Zarządu Narodowego Banku Polskiego jest:

• ustalenie planu działalności i planu finansowego NBP
• opinia działania systemu bankowego
• monitorowanie operacji otwartego rynku
• wykonanie zadań z zakresu polityki kursowej
• sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP
• opracowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał.

Rada Polityki Pieniężnej (RPP) to organ NBP, który bezpośrednio odpowiada za ustalenie polityki monetarnej państwa. W skład RPP wchodzi Prezes NBP oraz 9 pozostałych członków powoływanych po trzech przez Sejm, Senat oraz Prezydenta RP. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na okres 6 lat. Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.

Funkcje NBP

Wśród głównych funkcji Narodowego Banku Polskiego należy wymienić:

• Funkcja banku centralnego państwa polegającą na dbaniu o odpowiednią podaż pieniądza gotówkowego w gospodarce oraz kreowanie pieniądza kredytowego. Tym samym NBP pełni funkcję kształtowania polityki pieniężnej państwa poprzez zarządzanie podażą pieniądza, rezerwą obowiązkową banków komercyjnych oraz ustalanie stóp procentowych.
• Funkcja banku państwa, gdyż prowadzi i rozlicza rachunki budżetu państwa. NBP pełni rolę agenta finansowego Rządu, gdyż obsługuje zadłużenie zagraniczne państwa oraz pożyczki państwowe. Zgodnie z art. 220 Konstytucji RP z 1997 r. określa, że NBP nie może pokrywać deficytu budżetowego państwa w wyniku udzielenia kredytu.
• Funkcja banku banków, gdyż powadzi rachunki banków oraz Bankowego Funduszu Bankowego, a także gromadzi rezerwę obowiązkową banków komercyjnych.
• Funkcja instytucji dewizowej, gdyż gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi.
• Funkcję emisyjną polegającą na emisji pieniądza, który jest prawnym środkiem płatniczym obowiązującym w Polsce.

Polityka pieniężna

Głównym założeniem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, które jest nieodzowną podstawa wzrostu gospodarczego. W 1999r. Wykorzystano do tego koncepcje bezpośredniego celu inflacyjnego. Aby osiągnąć swój cel Rada polityki Polityki pieniężnej określa cel inflacyjny a później dobiera poziom stóp procentowych. Od 2004 roku NBP spełnia cel inflacyjny na poziomie 2,5 procenta z możliwym zawahaniem o 1 punkt procentowy (+ -).

Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych jak i również na wielkość kredytu, popyt w gospodarce oraz stopę inflacji.

Polityka fiskalna Polski w kontekście strefy Euro

Przystąpienie państwa do unii walutowej ma ważne konsekwencje dla jego polityki fiskalnej. Przede wszystkim zanika możliwość kierowania autonomicznej polityki pieniężnej, która jest nielicznym podstawowych instrumentów wyrównania wahań cyklicznych. Oznacza to, że wyrównanie skoków jest przeniesione na resztę mechanizmów, w tym gównie na politykę fiskalną. Dodatkowo obecny kryzys gospodarczy ukazał,że polityka fiskalna może być cennym instrumentem normy.

Zarządzanie ryzykiem w NBP

Ryzyko finansowe Do rodzajów ryzyka finansowego w NBP związanej z zarządzaniem rezerwami dewizowymi i realizacja polityki pieniężnej zaliczamy ryzyko: kredytowe, rynkowe oraz płynnościowe. System limitów zatwierdzony przez Zarząd NBP ustala poziom ryzyka finansowego. Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym zarządza ryzykiem finansowym w NBP a także odpowiedzialny jest za sporządzanie analiz i raportów, które są przedstawiane Zarządowi. Ma również za zadanie ustalać limity inwestycyjne oraz wybierać kontrahentów. Ryzyko operacyjne zawiera:

• działanie Departamentu Ryzyka Operacyjnego i Zgodności, który sprawdza ryzyko i analizuje operacje w stopniu NBP.
• Zarząd NBP, który ma za zadanie podejmować decyzje o charakterze strategicznym w tym obszarze, na podstawie protokołu odnośnie ryzyka operacyjnego.
• Komisje ds. Zarządzania Ryzykiem Operacyjnym, która jest zobowiązana śledzić poziom ryzyka operacyjnego a także sprawdza przyczyny powstania ryzyka na znacznym poziomie.

Współdziałanie z międzynarodowymi instytucjami finansowymi

• Współdziałanie z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW)

Współdziałanie to skupia się na omówieniu stanowiska Polski na temat najistotniejszych spraw powiązanych z udziałem w funduszu. Ministerstwo finansów współpracuje z Bankiem centralnym w tej sferze. Na corocznych przeglądach gospodarki realizowane są raporty oraz prognozy dla naszej gospodarki.

• Współdziałanie z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)

Polska w momencie przystąpienia do UE stała się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Dzięki temu Narodowy Bank Polski rozpoczął współprace z Europejskim Bankiem Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej. Działalność z EBC polega na roboczych relacjach ekspertów NBP i EBC oraz organizowaniu różnych form kursów. NBP przekazuje EBC dane umożliwiające spojrzenie na sytuacje gospodarczą w stopniu UE.

• Współdziałanie z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM)

Narodowy Bank Polski utrzymuje z BMR relacje w zakresie finansów. Narodowy Bank Polski jest akcjonariuszem BRM przez co odgrywa istotną role w współdziałaniu Banków Centralnych.

Pozostałe działalności Banku

• Działalność emisyjna

NBP jest jedyną uprawnioną w Rzeczypospolitej Polskiej instytucją do wprowadzaniu w obieg pieniężny złotych i groszy. Zgodnie z ustawą są to powszechne środki płatnicze w Polsce. Oznacza to, że mają zdolność do zwalniania zobowiązań oraz nie można odmówić ich przyjęcia podczas płatności. Monety i banknoty są znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP. Monety emitowane są w dwóch grupach. Podstawową są te, które służą do płatności w powszechnym obiegu. Pozostałą grupę tworzą monety o znaczeniu kolekcjonerskim. Do NBP należy również likwidowanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. W przypadku przyjęciu europejskiej waluty euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie wyłącznie emitentem monet.

• Działalność statystyczna

Działalność statystyczna w kontekście obszarów zainteresowania NBP to kwartalne rachunki finansowe, pozyskiwanie danych z niebankowych instytucji finansowych, a także analizowanie danych dotyczących emisji papierów wartościowych. Dane po odpowiednim przeprocesowaniu przekazywane są organizacjom międzynarodowym, takim jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Szczególnie intensywna jest współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym, wynikająca z uczestnictwa NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Najistotniejszym zadaniem w tej dziedzinie jest pełne dostosowanie opracowywanej statystyki do wymogów Unii Europejskiej.

• Działalność edukacyjna i informacyjna

Istotnym elementem misji NBP - jako banku centralnego wspierającego rozwój gospodarczy Rzeczypospolitej Polskiej - jest podejmowanie działań służących upowszechnianiu wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku finansowego, pobudzaniu postaw przedsiębiorczych, kształtowaniu odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji finansowych, podnoszeniu poziomu znajomości zagadnień ekonomicznych, popularyzowaniu wiedzy na temat ekonomicznego dziedzictwa narodowego oraz promowaniu nowoczesnych postaw wpływających na kształtowanie kapitału społecznego. NBP realizuje wskazane cele m.in. poprzez: opracowywanie oraz wspieranie projektów edukacyjnych o tematyce ekonomicznej skierowanych do różnych grup odbiorców, zwłaszcza do środowisk szkolnych i akademickich, liderów opinii społecznej oraz środowisk zagrożonych wykluczeniem finansowym; wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży studiującej na kierunkach ekonomicznych dzięki programom stypendialnym; rozbudowaną działalność wydawniczą; ogólnodostępną działalność Centrum Pieniądza NBP i Centralnej Biblioteki NBP, jednej z najlepiej zaopatrzonych polskich bibliotek naukowych o profilu ekonomicznym.

Narodowy Bank Polski — artykuły polecane

Bank centralny — System rezerwy federalnej — Funkcje banku centralnego — Międzynarodowy Fundusz Walutowy — Europejski System Banków Centralnych — Europejski System Walutowy — Bank Rozrachunków Międzynarodowych — Rada Polityki Pieniężnej — Rezerwy dewizowe

Bibliografia

• Dobosiewicz Z. (2011), Bankowość, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Gajewski P., Skiba L. (2010), Problemy polityki fiskalnej Polski na drodze do strefy euro w kontekście uwarunkowań i doświadczeń innych postaw, Narodowy Bank Polski
• Głuchowski J. (red.) (1999), Bankowość. Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań
• Gronkiewicz-Waltz H. (1992), Bank centralny od gospodarki planowej do rynkowej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa
• Grostal W. i in. (2016), Alternatywne strategie polityki pieniężnej, Narodowy Bank Polski, Warszawa
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Kaszubski R., Tupaj-Cholewa A. (2010), Prawo bankowe: Podręcznik, Wolters Kluwer, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Myślak E. (2013), Narodowy Bank Polski w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Strona internetowa: Narodowy Bank Polski
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. 1997 Nr 149 poz. 938

Autor: Przemysław Żur, Katarzyna Woda, Krzysztof Piwowarczyk

,