Efekt wypychania

Efekt wypychania(ang. crowding out) - inaczej nazywany jest efektem wypierania, jest to zjawisko ekonomiczne polegające na ograniczeniu wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa, który powoduje zwiększenie popytu globalnego i w konsekwencji - wzrost stopy procentowej.

Efekt wypychania jest różnie interpretowany wśród teoretyków.

Efekt ten to efekt wypychania zasobów przez wydatki publiczne poza obieg gospodarczy. (S. Owsiak 2005, s. 239-240)

Rosnący popyt na kredyt ze strony państwa powoduje konkurencję pomiędzy sektorem rządowym a prywatnym o środki pożyczkowe znajdujące się na rynku kredytowym. W związku z rosnącą wartością kredytów publicznych spada wartość kredytów prywatnych. Wydatki publiczne zwiększą się, co spowoduje jeszcze większy spadek wydatków prywatnych niż gdyby wynikało to wyłącznie z pogorszenia koniunktury gospodarczej. Zjawisko to zwane jest efektem wypierania (wypychania). (A. Gaweł 2004, s. 1)

Efekt wypierania to pojęcie ogólne używane do opisania jakiegokolwiek zmniejszenia wydatków prywatnych przy wzroście wydatków publicznych. Termin ten jest stosowany najczęściej przy występowaniu zjawiska ograniczania inwestycji, które zostało wywołane poprzez ekspansję fiskalną. (P. Młodkowski 2011, s. 1)

Efektowi wypychania przeciwdziałać może, prowadzona równocześnie z polityką fiskalną, aktywna polityka monetarna. Odpowiednie połączenie polityki fiskalnej z monetarną może doprowadzić do wzrostu dochodów bez zmiany stopy procentowej, co eliminuje możliwość spadku stopy inwestycji. W przypadku gospodarki o pełnej stopie zatrudnienia taka polityka może doprowadzić do wzrostu inflacji.

Model IS/LM

Krzywa IS to zbiór wszystkich możliwych kombinacji dochodu i stopy procentowej, które ukazują zależności pomiędzy tymi zmiennymi w warunkach równowagi na rynku dóbr.

Krzywa LM to zbiór wszystkich możliwych kombinacji dochodu i stopy procentowej, które są od siebie uzależnione w warunkach równowagi na rynku pieniądza.

Polityka pieniężna w modelu IS/LM

Model IS/LM zakłada, że podaż pieniądza ma wpływ na poziom dochodu, a co za tym idzie - na konsumpcję. Jeżeli w gospodarce zwiększa się podaż pieniądza banki mogą przeznaczyć więcej środków na kredyty konsumenckie, ale z drugie strony powoduje obniżenie stopy procentowej i wzrost [popyt|popytu]] na pieniądz. Niższa stopa procentowa stymuluje inwestycje i eksport netto, a to zwiększa PKB dzięki efektowi mnożnikowemu. Czyli, PKB zwiększa się, a stopa procentowa spada.

]Polityka fiskalna w modelu ISLM

Opisuje zmiany dochodu oraz stopy procentowej wywołane zmianami wielkości wydatków rządowych oraz podatków. Ekspansywna polityka fiskalna, której przejawem jest zwiększanie wydatków rządowych, z jednej strony powoduje wzrost zagregowanego popytu, ale zarazem prowadzi do wzrostu stopy procentowej, co w efekcie wpływa na zmniejszenie nakładów inwestycyjnych. Wzrost popytu ze strony rządu zwiększa PKB poprzez efekt mnożnikowy. Jednakże wzrost PKB zwiększy popyt na pieniądz. Więcej pieniądza będzie potrzebne dla celów transakcyjnych. Ponieważ bank centralny nie zmienia podaży pieniądza, wiemy, że do skompensowania wzrostu popytu na pieniądz, wynikającego ze wzrostu PKB, niezbędny jest wzrost stopy procentowej. Wzrost stopy procentowej zmniejszy popyt inwestycyjny i eksport netto i w ten sposób skompensuje działanie niektórych stymulatorów wzrostu PKB wywołane przez wydatki rządowe.

Teorie i interpretacje efektu wypychania

Teoria keynesowska, stworzona przez Johna Maynarda Keynesa, jest jednym z najważniejszych podejść teoretycznych dotyczących efektu wypychania. Według tej teorii, efekt wypychania występuje, gdy wzrost wydatków rządowych prowadzi do zmniejszenia wydatków sektora prywatnego. Keynes twierdził, że w warunkach recesji lub depresji, kiedy sektor prywatny jest niezdolny lub niechętny do inwestowania, rząd powinien podjąć działania fiskalne, takie jak zwiększenie wydatków na infrastrukturę lub programy społeczne, aby pobudzić gospodarkę.

Według keynesowskiej teorii efektu wypychania, wzrost wydatków rządowych prowadzi do zwiększenia popytu na dobra i usługi, co z kolei stymuluje produkcję i zatrudnienie. Jednakże, rosnące wydatki rządowe mogą również prowadzić do wzrostu inflacji, co może wpływać negatywnie na gospodarkę.

Teoria neoklasyczna, reprezentowana między innymi przez Miltona Friedmana, różni się od podejścia keynesowskiego. Według neoklasycznego podejścia, efekt wypychania jest znacznie mniej istotny i może być zaniedbywalny w porównaniu do innych czynników wpływających na gospodarkę. Neoklasycy uważają, że rynek samoreguluje się i dostosowuje do zmian, a zatem interwencja rządu jest zazwyczaj zbędna lub nawet szkodliwa.

Według tej teorii, wzrost wydatków rządowych może prowadzić do przesunięcia zasobów z sektora prywatnego do sektora publicznego, co może prowadzić do ograniczenia inwestycji i wzrostu długu publicznego. Neoklasycy uważają, że zwiększenie roli rządu w gospodarce może prowadzić do nieefektywności i ograniczać swobodę działania sektora prywatnego.

Mechanizmy efektu wypychania

Efekt wypychania jest związany z konkurencją o zasoby pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym. Wydatki publiczne, takie jak inwestycje infrastrukturalne czy programy społeczne, mogą prowadzić do wzrostu popytu na zasoby, takie jak praca, ziemia czy kapitał. W rezultacie, sektor publiczny konkurować będzie z sektorem prywatnym o dostęp do tych zasobów.

Konkurencja ta może prowadzić do wzrostu kosztów i ograniczenia dostępności zasobów dla sektora prywatnego. Przesunięcie zasobów ze sfery prywatnej do sektora publicznego może prowadzić do zakłóceń na rynku, utrudniając firmom prywatnym rozwój i inwestycje.

Wypychanie zasobów przez wydatki publiczne może prowadzić do zmniejszenia dostępności tych zasobów dla sektora prywatnego. Zasoby, takie jak praca czy surowce, mogą być ograniczone ze względu na zwiększony popyt ze strony sektora publicznego.

W rezultacie, firmy prywatne mogą napotykać trudności w znalezieniu odpowiednich zasobów, co może wpływać na ich wydajność i konkurencyjność. Ponadto, ograniczona dostępność zasobów może prowadzić do wzrostu ich kosztów, co może negatywnie wpływać na zyskowność przedsiębiorstw prywatnych.

Efekt wypychania może również występować w kontekście konkurencji pomiędzy sektorem rządowym a prywatnym o środki pożyczkowe. Wydatki publiczne często wymagają finansowania poprzez emisję obligacji lub zaciągnięcie pożyczek.

Wzrost popytu na kredyt ze strony państwa może prowadzić do większej konkurencji na rynku finansowym, co z kolei może wpływać na wzrost kosztu finansowania dla sektora prywatnego.

Spadek dostępności kredytu dla sektora prywatnego

Konkurencja pomiędzy sektorem rządowym a prywatnym o środki pożyczkowe może prowadzić do spadku dostępności kredytu dla sektora prywatnego. Banki i inne instytucje finansowe mogą preferować udzielanie kredytów sektorowi publicznemu ze względu na niższe ryzyko kredytowe.

Spadek dostępności kredytu dla sektora prywatnego może utrudniać przedsiębiorstwom finansowanie swojej działalności, inwestycje oraz rozwój. Może to także prowadzić do ograniczenia możliwości rozwoju nowych przedsiębiorstw oraz wzrostu gospodarczego.

Efekt wypychania może prowadzić do zwiększonego ryzyka kredytowego dla sektora prywatnego. Jeśli sektor publiczny konkuruje z sektorem prywatnym o zasoby i finansowanie, przedsiębiorstwa prywatne mogą napotykać trudności w utrzymaniu stabilności finansowej.

Zwiększone ryzyko kredytowe może skutkować wyższymi stopami procentowymi, większymi wymaganiami zabezpieczeń czy ograniczeniami w udzielaniu kredytów. To z kolei może wpływać na spadek wartości kredytów prywatnych i utrudniać przedsiębiorstwom finansowanie swojej działalności.

Spadek inwestycji i konsumpcji

Spadek wartości kredytów prywatnych może prowadzić do ograniczenia inwestycji i konsumpcji w sektorze prywatnym. Przedsiębiorstwa, które napotykają trudności w finansowaniu swojej działalności, mogą być zmuszone do ograniczenia inwestycji i rozwoju.

Ograniczenie inwestycji w sektorze prywatnym może wpływać na spadek wzrostu gospodarczego oraz utrudniać tworzenie nowych miejsc pracy. Ponadto, spadek wartości kredytów prywatnych może wpływać na ograniczenie konsumpcji, co może prowadzić do spadku popytu i osłabienia wzrostu gospodarczego.

Przez konkurencję o zasoby i finansowanie, efekt wypychania może mieć negatywne konsekwencje dla sektora prywatnego. Ograniczona dostępność zasobów, trudności w finansowaniu oraz zwiększone ryzyko kredytowe mogą utrudniać rozwój i konkurencyjność przedsiębiorstw prywatnych. W rezultacie, spadek inwestycji i konsumpcji w sektorze prywatnym może mieć negatywny wpływ na wzrost gospodarczy.

Skutki efektu wypychania

Ograniczenie popytu prywatnego

Efekt wypychania ma negatywny wpływ na konsumpcję prywatną, co prowadzi do spadku popytu na dobra i usługi oferowane przez sektor prywatny. Główną przyczyną tego zjawiska jest ograniczenie dostępności środków finansowych dla konsumentów, które wynika z zwiększania się wydatków publicznych i wzrostu deficytu budżetowego. Spadek konsumpcji prywatnej prowadzi do zmniejszenia dochodów przedsiębiorstw i w efekcie może prowadzić do redukcji zatrudnienia.

Efekt wypychania może również prowadzić do ograniczenia inwestycji prywatnych. Główną przyczyną tego zjawiska jest zwiększający się ryzyko inwestycyjne oraz wysokie obciążenia podatkowe. Przedsiębiorcy mogą być zniechęceni do podejmowania nowych inwestycji, co prowadzi do spadku aktywności sektora prywatnego i powolnego rozwoju gospodarczego.

Spadek produkcji, zatrudnienia i inwestycji

Efekt wypychania może prowadzić do redukcji działalności sektora prywatnego, co ma negatywny wpływ na produkcję. Ograniczenie popytu prywatnego i spadek inwestycji prywatnych powodują zmniejszenie zamówień dla firm, co może skutkować obniżeniem produkcji i ograniczeniem działalności przedsiębiorstw.

Spadek produkcji i redukcja działalności sektora prywatnego prowadzą do wzrostu bezrobocia. Przedsiębiorstwa mogą być zmuszone do redukcji zatrudnienia w celu obniżenia kosztów. Wzrost bezrobocia ma negatywne skutki społeczne i ekonomiczne, takie jak spadek siły nabywczej, wzrost ubóstwa i trudności w spłacie zobowiązań przez jednostki gospodarstwa domowego.

Wzrost deficytu budżetowego i zadłużenia publicznego

Efekt wypychania może prowadzić do wzrostu deficytu budżetowego, ponieważ zwiększające się wydatki publiczne nie są równoważone odpowiednimi przychodami. W rezultacie rząd musi zaciągać pożyczki lub emitować dług w celu pokrycia deficytu budżetowego. Wzrost zadłużenia publicznego ma negatywne konsekwencje dla stabilności finansów publicznych i może prowadzić do trudności w spłacie długu w przyszłości.

Wynikający z efektu wypychania wzrost deficytu budżetowego wymaga zaciągania pożyczek lub emisji długu, aby finansować wydatki publiczne. Zwiększone zadłużenie publiczne może prowadzić do wzrostu kosztów obsługi długu i ograniczać możliwości budżetowe na inne cele, takie jak inwestycje w infrastrukturę czy edukację.

Wzrost cen i inflacja

Efekt wypychania może prowadzić do wzrostu popytu na dobra i usługi, zwłaszcza na te oferowane przez sektor publiczny. Ograniczona podaż i zasoby mogą prowadzić do wzrostu cen, co z kolei może prowadzić do inflacji. Wzrost cen może mieć negatywny wpływ na siłę nabywczą konsumentów i prowadzić do obniżenia standardu życia.

Wzrost popytu spowodowany efektem wypychania może przekroczyć zdolność sektora prywatnego do zwiększenia podaży. Ograniczona podaż i zasoby mogą prowadzić do trudności w utrzymaniu równowagi rynkowej, co może skutkować wzrostem cen i ograniczeniem dostępności niektórych towarów i usług.

Zmniejszenie atrakcyjności inwestycji zagranicznych

Efekt wypychania może wpływać na zmniejszenie atrakcyjności inwestycji zagranicznych. Wzrost deficytu budżetowego i zadłużenia publicznego może prowadzić do wzrostu ryzyka inwestycyjnego, co może zniechęcać zagranicznych inwestorów do lokowania kapitału w danym kraju. Zmniejszenie inwestycji zagranicznych może ograniczać rozwój gospodarczy i wpływać na konkurencyjność kraju na arenie międzynarodowej.

Efekt wypychania może prowadzić do wprowadzania wyższych obciążeń podatkowych, w celu pokrycia wzrostu wydatków publicznych i deficytu budżetowego. Wyższe obciążenia podatkowe mogą wpływać na rentowność inwestycji i zniechęcać zagranicznych inwestorów do lokowania kapitału w danym kraju.

Przeciwdziałanie efektowi wypychania

Polityka fiskalna i monetarna

Jednym z możliwych działań mających na celu przeciwdziałanie efektowi wypychania jest redukcja wydatków publicznych. Ograniczenie wydatków rządowych może przyczynić się do zmniejszenia popytu na zasoby i usługi publiczne, co z kolei może prowadzić do zmniejszenia nacisku na sektor prywatny. Zmniejszenie wydatków publicznych może obejmować obniżenie pensji urzędników, zmniejszenie liczby zatrudnionych w sektorze publicznym oraz redukcję inwestycji publicznych.

Kolejnym działaniem, które może być zastosowane w celu przeciwdziałania efektowi wypychania, jest obniżenie podatków. Obniżenie podatków może zwiększyć dochody i siłę nabywczą konsumentów oraz przedsiębiorstw. Wyższa siła nabywcza może prowadzić do zwiększonego popytu na produkty i usługi, co z kolei może przyczynić się do pobudzenia sektora prywatnego i zmniejszenia efektu wypychania.

Kontrola podaży pieniądza i stóp procentowych to kolejna skuteczna metoda przeciwdziałania efektowi wypychania. Poprzez zmianę wielkości podaży pieniądza i regulację stóp procentowych można wpływać na inwestycje i konsumpcję. Na przykład, obniżenie stóp procentowych może zachęcić do zaciągania kredytów inwestycyjnych przez przedsiębiorstwa, co może prowadzić do wzrostu inwestycji i pobudzenia sektora prywatnego.

Działania mające na celu pobudzenie sektora prywatnego

Jednym z działań mających na celu pobudzenie sektora prywatnego jest inwestowanie w infrastrukturę. Inwestycje infrastrukturalne mogą przyczynić się do wzrostu popytu na usługi i produkty, co z kolei może prowadzić do zwiększenia aktywności przedsiębiorstw i tworzenia nowych miejsc pracy. Przykłady inwestycji infrastrukturalnych to budowa dróg, mostów, portów czy sieci energetycznych.

Wprowadzenie zachęt inwestycyjnych to kolejne działanie mające na celu pobudzenie sektora prywatnego. Przykłady takich zachęt to ulgi podatkowe dla inwestorów, subsydia na inwestycje, preferencyjne warunki kredytowe czy programy szkoleniowe dla pracowników. Zachęty inwestycyjne mogą przyczynić się do zwiększenia zaangażowania przedsiębiorstw w rozwój i innowacje oraz pobudzić sektor prywatny.

Obniżenie podatków, zachęty inwestycyjne, poprawa klimatu biznesowego

Obniżenie obciążeń podatkowych dla przedsiębiorstw jest jednym z działań mających na celu przeciwdziałanie efektowi wypychania. Wysokie podatki mogą powodować ograniczenie działań przedsiębiorstw, zmniejszenie inwestycji i spadek konkurencyjności. Redukcja podatków dla przedsiębiorstw może zachęcić do większych inwestycji, zwiększenia zatrudnienia i rozwoju sektora prywatnego.

Jak wcześniej wspomniano, wprowadzenie zachęt inwestycyjnych może pobudzać sektor prywatny. Przykłady takich zachęt to ulgi podatkowe, subsydia, preferencyjne stawki podatkowe na zyski z inwestycji czy preferencyjne warunki kredytowe. Wprowadzenie zachęt inwestycyjnych może skłonić przedsiębiorstwa do zwiększenia inwestycji, tworzenia nowych miejsc pracy i rozwoju gospodarczego.

Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej to kolejna istotna kwestia w przeciwdziałaniu efektowi wypychania. Uproszczenie procedur administracyjnych, redukcja biurokracji, zapewnienie stabilności prawnej i politycznej, oraz ochrona praw własności są kluczowe dla tworzenia korzystnego klimatu biznesowego. Przedsiębiorcy potrzebują pewności i stabilności, aby mogli rozwijać swoje działania, inwestować i tworzyć miejsca pracy.

Efekt wypychania — artykuły polecane

Efekt wypierania — Efekt tłumienia — Krzywa LM — Inflacja popytowa — Popyt globalny — Efekt realnych zasobów pieniądza — Szok podażowy — System płynnego kursu walutowego — Inflacja

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Gaweł A. (2004), Efekt wypierania wydatków prywatnych przez wydatki publiczne poprzez rynek kredytowy jako zaburzenie skuteczności polityki fiskalnej w stabilizacji cyklu koniunkturalnego na przykładzie Polski, Bank i Kredyt, nr 7
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Młodkowski P. (2011), Efekt wypierania w gospodarce otwartej, Czasopisma Uniwersytetu Rzeszowskiego punktowane przez Ministerstwo, Zeszyt 18
• Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Vira Lysovets, Monika Sulik