Kontrola strategiczna

Ścisły związek z fazą implementacji strategii ma proces strategicznej kontroli, którą można rozumieć ogólnie jako porównanie efektów działań wdrażania strategii z założeniami planu strategicznego. Kontrola strategiczna ma ścisły związek z realizacją funkcji informacyjnej.

Zadania kontroli strategicznej

Podstawowym zadaniem kontroli strategicznej jest stwierdzenie, czy założone cele, do których się dąży, zostaną osiągnięte, lub możliwie wcześnie wskazać konieczność modyfikacji - odpowiednio do zmian otoczenia - tych celów, których osiągnąć się nie da. Zadanie to może spełnić jedynie kontrola pomyślana jako ciągły (jednoczesny), równoległy z planowaniem strategicznym (formułowaniem i realizacją), proces pozyskiwania i przetwarzania informacji (S. Kiełczewski 1992, s. 187)

Istota kontroli strategicznej

Istotę kontroli strategicznej można ująć w sposób następujący (T. Gołębiowski 2001, s. 84):

• kontrola strategiczna polega na stałym monitorowaniu zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań działania oraz postępów w osiąganiu celów strategicznych i realizacji strategii przedsiębiorstwa;
• kontrola strategiczna obejmuje przedsiębiorstwo, traktowane jako system organizacyjny, a także jednostki strategiczne, główne funkcje przedsiębiorstwa i rynki operacyjne oraz podstawowe procesy przebiegające w przedsiębiorstwie;
• kontrola strategiczna ukierunkowana jest na ocenę przebiegu i wyników działania, ale także - i to jest jej cecha specyficzna - na wykrywanie i interpretację sygnałów o nadchodzących zmianach (pojawiających się problemach), zanim wywołają one niekorzystne skutki dla przedsiębiorstwa i na właściwe reagowanie na te zmiany;
• kontrola strategiczna prowadzona jest przy wykorzystaniu systemów informacyjnych oraz instrumentów oddziaływania zapewniających elastyczne reakcje przedsiębiorstwa;
• kontrola strategiczna jest ściśle powiązana z planowaniem strategicznym; działania i instrumenty kontrolne wbudowane są w procedury planistyczne, a kontrola strategiczna jest ważnym instrumentem wdrażania i realizacji strategii.

Metody i narzędzia kontroli strategicznej

Analiza wskaźnikowa i benchmarking są dwiema różnymi metodami kontroli strategicznej, które mają na celu monitorowanie postępów i osiągnięć organizacji. Analiza wskaźnikowa polega na badaniu i ocenie różnych wskaźników finansowych, operacyjnych i strategicznych, aby ocenić skuteczność działań i osiągnięcie celów. Dzięki analizie wskaźnikowej można identyfikować obszary, w których organizacja osiąga dobre wyniki oraz te, które wymagają poprawy.

Z drugiej strony, benchmarking polega na porównywaniu organizacji z najlepszymi praktykami branżowymi lub innymi liderami rynkowymi w celu identyfikacji obszarów, w których można osiągnąć lepsze wyniki. Benchmarking umożliwia organizacji opracowanie strategii na podstawie najlepszych praktyk, które mogą być wykorzystane jako punkt odniesienia do oceny postępów i kontroli strategicznej.

Różnica między tymi dwoma narzędziami polega na tym, że analiza wskaźnikowa skupia się na wewnętrznych wynikach organizacji, podczas gdy benchmarking porównuje organizację z innymi podmiotami na rynku. Oba narzędzia są jednak niezwykle ważne w procesie kontroli strategicznej i mogą być stosowane równocześnie w celu uzyskania kompleksowej oceny działalności organizacji.

Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kontroli strategicznej

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) odgrywają istotną rolę w ułatwianiu procesu kontroli strategicznej. Dzięki nim organizacje mogą gromadzić, analizować i przetwarzać duże ilości danych, co umożliwia szybkie i dokładne monitorowanie wyników oraz ocenę postępów w realizacji strategii.

Jednym z narzędzi TIK, które można wykorzystać w kontroli strategicznej, jest system zarządzania informacją, który umożliwia składowanie i udostępnianie informacji w sposób uporządkowany i łatwo dostępny dla wszystkich zainteresowanych stron. Dzięki temu, zarządzanie danymi i informacjami staje się bardziej efektywne i umożliwia szybkie podejmowanie decyzji opartych na aktualnych danych.

Innym przykładem wykorzystania TIK w kontroli strategicznej jest wykorzystanie systemów raportowania i analizy danych, które umożliwiają generowanie raportów i analizowanie wyników w czasie rzeczywistym. Dzięki temu, menedżerowie i decydenci mogą monitorować postępy i podejmować odpowiednie działania w celu osiągnięcia założonych celów.

Najważniejsze wskaźniki wyników w kontroli strategicznej

W ramach kontroli strategicznej istnieje wiele wskaźników wyników, które można monitorować w celu oceny skuteczności strategii i osiągnięcia celów organizacji. Niektóre z najważniejszych wskaźników wyników to:

• Wskaźniki finansowe, takie jak przychody, zysk netto, wskaźnik rentowności, wskaźnik zadłużenia czy wartość rynkowa firmy. Te wskaźniki pozwalają ocenić zdrowie finansowe organizacji i między innymi monitorować efektywność działalności.
• Wskaźniki operacyjne, takie jak wskaźnik wydajności, wskaźnik jakości czy wskaźnik zadowolenia klienta. Te wskaźniki pozwalają ocenić efektywność produkcji, jakość usług czy poziom satysfakcji klientów, co jest kluczowe dla osiągnięcia sukcesu organizacji.
• Wskaźniki strategiczne, takie jak udział w rynku, innowacyjność, zrównoważony rozwój czy reputacja firmy. Te wskaźniki pozwalają ocenić, jak dobrze organizacja osiąga cele strategiczne i czy dąży do zrównoważonego rozwoju.

Monitorowanie tych wskaźników wyników pozwala organizacji na bieżąco oceniać swoje postępy i podejmować odpowiednie działania w celu poprawy wyników i osiągnięcia założonych celów.

Zalety i ograniczenia stosowania różnych metod i narzędzi kontroli strategicznej

Stosowanie różnych metod i narzędzi kontroli strategicznej ma swoje zalety, ale również ograniczenia. Niektóre z zalet stosowania tych metod i narzędzi to:

• Dokładność i obiektywność - stosowanie wskaźników i narzędzi pomiarowych umożliwia dokładne i obiektywne monitorowanie wyników i postępów organizacji.
• Szybkość i efektywność - zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych umożliwia szybkie gromadzenie i analizowanie danych, co przyspiesza proces kontroli strategicznej i podejmowania decyzji.
• Ułatwienie podejmowania decyzji - analiza wskaźnikowa i benchmarking dostarczają informacji i wskazówek, które umożliwiają lepsze podejmowanie decyzji i opracowanie skutecznych strategii.

Jednak stosowanie różnych metod i narzędzi kontroli strategicznej może mieć również pewne ograniczenia, takie jak:

• Złożoność i trudność w interpretacji wyników - niektóre metody i narzędzia mogą być skomplikowane w użyciu i wymagać odpowiedniego szkolenia i wiedzy, aby prawidłowo interpretować wyniki.
• Koszty - niektóre technologie informacyjno-komunikacyjne mogą być kosztowne wdrożenie i utrzymanie, co może stanowić wyzwanie dla mniejszych organizacji.
• Brak jednoznaczności - wyniki analizy wskaźnikowej i benchmarkingu mogą być subiektywne i zależeć od różnych czynników, co może prowadzić do różnych interpretacji i decyzji.

Ważne jest, aby organizacje miały świadomość zalet i ograniczeń stosowania różnych metod i narzędzi kontroli strategicznej i dostosowywały je do swoich indywidualnych potrzeb i możliwości.

Wyzwania i bariery w kontroli strategicznej

Skuteczna kontrola strategiczna może być utrudniona przez różne czynniki zewnętrzne. Niektóre z tych czynników to:

• Zmienne warunki rynkowe - zmiany na rynku, takie jak zmieniające się preferencje klientów, konkurencja czy zmieniające się trendy i technologie, mogą utrudniać skuteczną kontrolę strategiczną. Organizacje muszą być w stanie szybko reagować na te zmiany i dostosowywać swoje strategie.
• Polityczne i prawne regulacje - zmiany w przepisach i regulacjach politycznych i prawnych mogą mieć wpływ na działalność organizacji i wymagać dostosowania strategii i kontroli strategicznej. Organizacje muszą być świadome tych zmian i dostosowywać swoje działania do obowiązujących przepisów.
• Nieprzewidywalność sytuacji kryzysowych - sytuacje kryzysowe, takie jak pandemie, klęski żywiołowe czy zmiany polityczne, mogą mieć poważny wpływ na działalność organizacji i utrudniać skuteczną kontrolę strategiczną. Organizacje muszą być przygotowane na takie sytuacje i mieć elastyczne strategie, które umożliwią szybką adaptację.
• Brak jasnych celów i strategii - jeśli organizacja nie ma jasno określonych celów i strategii, to proces kontroli strategicznej staje się bezcelowy i trudny do realizacji.
• Brak zaangażowania pracowników - skuteczna kontrola strategiczna wymaga zaangażowania wszystkich pracowników organizacji. Jeśli pracownicy nie rozumieją znaczenia kontroli strategicznej lub nie czują się odpowiedzialni za jej realizację, to proces może być nieskuteczny.
• Brak odpowiednich zasobów - skuteczna kontrola strategiczna wymaga odpowiednich zasobów, takich jak finanse, technologie czy odpowiednio wykwalifikowana kadra. Brak tych zasobów może utrudniać realizację procesu kontroli strategicznej.
• Brak komunikacji i współpracy - skuteczna kontrola strategiczna wymaga dobrej komunikacji i współpracy między różnymi działami i poziomami organizacji. Brak tych elementów może prowadzić do nieefektywnej wymiany informacji i trudności w realizacji strategii.

Rozwiązaniem tych trudności i problemów jest odpowiednie planowanie, komunikacja i zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron w proces kontroli strategicznej.

Konsekwencje braku skutecznej kontroli strategicznej

Brak skutecznej kontroli strategicznej może mieć poważne konsekwencje dla organizacji. Niektóre z tych konsekwencji to:

• Nieosiąganie celów - jeśli organizacja nie ma efektywnego procesu kontroli strategicznej, to może mieć trudności w osiągnięciu założonych celów. Brak kontroli i monitorowania postępów może prowadzić do nieefektywności i niepowodzeń.
• Straty finansowe - brak kontroli nad wynikami finansowymi może prowadzić do strat finansowych dla organizacji. Nieefektywne zarządzanie finansami i brak monitorowania kosztów i przychodów może prowadzić do niekorzystnych wyników.
• Utrata konkurencyjności - brak skutecznej kontroli strategicznej może prowadzić do utraty konkurencyjności na rynku. Jeśli organizacja nie jest w stanie monitorować i dostosowywać swojej strategii do zmieniających się warunków rynkowych, to może zostać zepchnięta na margines przez bardziej konkurencyjne firmy.
• Utrata zaufania klientów - brak skutecznej kontroli strategicznej może prowadzić do utraty zaufania klientów. Jeśli organizacja nie dostarcza produktów lub usług zgodnych z oczekiwaniami klientów, to może stracić ich lojalność i zaufanie.

Aby uniknąć tych konsekwencji, organizacje muszą skupić się na skutecznej kontroli strategicznej i monitorowaniu wyników oraz podejmować odpowiednie działania w celu poprawy i osiągnięcia założonych celów.

Kontrola strategiczna — artykuły polecane

Implementacja strategii — Controlling menedżerski — Wdrażanie i kontrola planów marketingowych — Procesowe podejście do controllingu — Monitoring — Mapa drogowa — Funkcje planowania strategicznego — Podejście procesowe — Proces budowy strategii

Bibliografia

• Gołębiowski T. (2001), Zarządzanie strategiczne. Planowanie i kontrola, Difin, Warszawa
• Kiełczewski S. (red.) (1992), Strategia rozwoju przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE, Wrocław
• Woźniak K. (2005), System informacji menedżerskiej jako instrument zarządzania strategicznego w firmie, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków

Autor: Krzysztof Woźniak