Polityka zrównoważonego rozwoju

Polityka zrównoważonego rozwoju - jest to strategia podejmowana w celu rozwoju społeczno-ekonomicznego przy zachowaniu równowagi ekologicznej danego podmiotu.

Cel i strategia polityki zrównoważonego rozwoju

Koncepcja polityki pokazuje, że obecny rozwój nie opiera się na prowadzeniu do maksymalizacji zysku czy skupieniu się tylko i wyłącznie na efektach korzystnych dla danej jednostki ale przede wszystkim na podniesieniu jakości życia społeczeństwa. W tym celu wprowadza się politykę zrównoważonego rozwoju. Do celów strategii należą m.in. podniesienie aktywności jednostek do ponoszenia odpowiedzialności za swoje czyny, a przy tym utrzymanie poziomu efektywności ekonomicznej. Zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i odpadami, zmierzanie do zaspokojenia najważniejszych potrzeb społeczeństwa, czy zmniejszanie poziomu bezrobocia oraz ubóstwa społeczeństw. Wszystko to prowadzi do uzyskania społecznej i ekologicznej harmonii i porządku. Jednak kluczowym celem zrównoważonego rozwoju jest osiągnięcie ładu pomiędzy polityką społeczną, gospodarczą i ekologiczną, przyjmując przy tym, że ochrona środowiska jest sprawą najistotniejszą. Powyższe cele pokrywają się z misją i zadaniami społecznej gospodarki rynkowej, która skupia się na dążeniu do zapewnienia ogólnego dobrobytu. Człowiek powinien poszerzać swoją wiedzę oraz podnosić poziom świadomości ekologicznej, tak aby móc przekładać to na działanie w celu rozwoju i wzrostu społeczno-gospodarczego. Ważna przy tym jest umiejętność rozwiązywania nie tylko doraźnych problemów, ale też bardziej skomplikowanych i długookresowych. Trzeba podkreślić, że wolność zobowiązuje do ponoszenia odpowiedzialności za swoje czyny i ich konsekwencje. Wprowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju i takie działania jak np. racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, czy zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery prowadzą do poprawy stanu środowiska co w perspektywie może dawać większe korzyści społeczne i gospodarcze. By poprawnie realizować te cele trzeba pamiętać o poszczególnych zasadach podkreślanych na konferencjach i zawartych w deklaracjach. Polityka zrównoważonego rozwoju ciągle przemienia się i rozwija. Początkowo skupiano się jedynie na ochronie środowiska, lecz z czasem pojawiły się także społeczne i ekonomiczne aspekty tejże koncepcji.

(M.Urbaniec i in.2008 s. 149)(T.Pindór i in.2005 s. 38)

Geneza

Szybki rozwój cywilizacji i postęp gospodarczy niosą za sobą wzrost poziomu życia społeczeństw. Jednak gwałtowna urbanizacja, wymykający się spod kontroli rozwój przemysłu czy też wdrażanie nowych technik i technologii ukierunkowanych na zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych ludzkości znalazły swe negatywne odbicie w stale się pogarszającym stanie środowiska naturalnego. Potrzeba wszechstronnego i wielokierunkowego potraktowania ochrony środowiska naturalnego narzuciła potrzebę interdyscyplinarnego i wielodyscyplinarnego podejścia do tego zagadnienia. Związane jest to z faktem, iż środowisko naturalne i środowisko uformowane przez człowieka funkcjonują na zasadzie naczyń połączonych. Takie ujęcie rzeczywistości i porządku wszechświata zakłada, że Ziemia jest ogromnym żywym organizmem, który samodzielnie reguluje współzależności poszczególnych czynników środowiska, dążąc do ich naturalnej równowagi, stwarzającej idealne warunki dla życia na planecie.

Tymczasem w wyniku zmasowanej ingerencji człowieka, działającego w imię potrzeb rozwoju cywilizacyjnego, doszło do katastrofalnego w skutkach naruszenia integralności środowiska i zachwiania naturalnej równowagi przyrodniczej w stopniu zagrażającym życiu na naszej planecie. W wielowymiarowości praw środowiska trzeba uwzględnić podstawowy fakt, że rozmiary Ziemi i jej środowiska są skończone i ograniczone. W związku, z czym wzrost jakichkolwiek przedmiotów fizycznych na naszej planecie, łącznie z populacja ludzką i jej dobrami nie może trwać w nieskończoność, wyznaczają go, bowiem granice wzrostu. Są nimi granice przepływów energii i materii, niezbędnych do właściwego funkcjonowania społeczeństw i każdego człowieka. Istnienie populacji ludzkiej oraz funkcjonowanie niezbędnej dla niej gospodarki są uwarunkowane nieprzerwanym czerpaniem powietrza, wody, żywności, zasobów energetycznych oraz innych zasobów środowiska ziemskiego. Tymczasem jego dewastacja przez człowieka postępuje szybko i rozwija się trzyetapowo. Najpierw zabiera człowiek środowisku jego najlepsze zasoby mineralne, czyniąc to w sposób rabunkowy i marnotrawny, następnie w procesach konsumpcyjnych i produkcyjnych tych dóbr, takich jak spalanie, przetwarzanie itp. zanieczyszcza człowiek środowisko, odprowadzając do niego szkodliwe trucizny w postaci gazów, oparów, pyłów, płynów, itp. Wreszcie oddaje środowisku fragmenty pobranych z niego zasobów, w postaci odpadów, często niebezpiecznych, obciążając nimi środowisko, niekiedy do granic letalnych. Mimo świadomości tego ludzie, jak też całe społeczeństwa oraz ich gospodarki nieprzerwanie zanieczyszczają środowisko skażeniami i odpadami. Druga połowa XX wieku przyniosła niesamowity w dziejach ludzkości rozwój techniki i technologii. Ich szerokie zastosowanie do celów rozwoju cywilizacyjnego a także zaspokajania potrzeb ludności, przy rosnących wymaganiach społeczeństw, doprowadziło do degradacji środowiska i eliminacji wielu organizmów na niespotykana dotąd skalę. Zapoczątkowało to intensywne i skoordynowane działania międzynarodowe w celu identyfikacji najważniejszych globalnych zagrożeń środowiska oraz prace na rzecz ich ograniczenia i przeciwdziałania im za pomocą szerokiego wachlarza środków w tym również prawnych. Do głównych zidentyfikowanych zagrożeń i problemów ochrony środowiska, mających wymiar globalny, zalicza się obecnie:

• zagrożenia atmosfery ziemskiej,
• deficyt wody,
• degradacja powierzchni ziemi,
• problemy wyżywienia i zdrowia człowieka,
• niszczenie lasów,
• zagrożenie różnorodności gatunkowej.

Powyższe zagrożenia ekologiczne występują w różnych regionach Ziemi nierównomiernie i ze zróżnicowanym zasięgiem lokalnym bądź też regionalnym. Razem jednak nakładą się tworząc zespół światowych zagrożeń naszej planety przybierających wymiar niebezpiecznego zjawiska globalnego. Zatem globalne muszą być również przedsięwzięte mu środki zaradcze, w tym również prawne. [1] Do podstawowych narzędzi ochrony środowiska w skali globalnej należy międzynarodowe prawo ochrony środowiska. Ziemia, pomimo iż stanowi niepodzielny ekosystem, którego równowaga może zostać naruszona w każdym zakątku globu została politycznie podzielona na ponad 190 państw. Od zgody i aktywnego uczestnictwa tych państw zależy uregulowanie problemów ochrony środowiska oraz możliwość, w razie potrzeby wymuszania działań prewencyjnych i represyjnych. Międzynarodowe prawo obejmuje nie tylko normy mające na celu regulację zanieczyszczeń i innych szkodliwych działań wobec środowiska, lecz także przepisy, których celem jest zapobieżenie, zmniejszenie lub przeciwdziałanie zagrożeniom dla środowiska. Zadaniem międzynarodowego prawa ochrony środowiska jest tworzenie kompromisowych rozwiązań łączących podstawową dla prawa zasadę suwerenności państw z koniecznością korzystania ze wspólnego środowiska oraz koniecznością rozwoju społeczno - gospodarczego. Podstawowym narzędziem tworzenia globalnego prawa ochrony środowiska należ umowy międzynarodowe, w których to państwa określają przedmiot regulacji oraz swe prawa i obowiązki. W ostatnim czasie, w obliczu rosnących zagrożeń ekologicznych ochrona środowiska stała się problemem wszechobecnym w życiu zarówno poszczególnych ludzi, jak też całych społeczeństw oraz zjawiskiem ogarniającym wszystkie dziedziny stosunków politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych oraz nauki. Tak, więc znajomość prawa ochrony środowiska obowiązuje zarówno inżyniera realizującego inwestycje, jak też lekarza dbającego o zdrowie pacjenta w sensie sanitarnym. A z kolei prawnika, zarówno ustawodawcę jak też wykonawcę i administratora, obowiązuje wiedza o funkcjonowaniu ekosystemów i procesach ekonomicznych oddziałujących na środowisko. Szeroki zasób wiedzy o problemach środowiska obowiązuje każdego, kto podejmuje decyzje polityczne, ekonomiczne lub administracyjne, niezależnie od szczebla.[1] System społeczno - gospodarczy wraz ze środowiskiem przyrodniczym tworzy jedność, gdzie początkiem łańcucha transformacji w procesie produkcji i konsumpcji są zasoby przyrody, a końcem odpady wracające do środowiska przyrodniczego. Racjonalne działanie wymaga opierające się relacji pomiędzy gospodarką i środowiskiem przyrodniczym polega na:

• identyfikacji i ocenie przyrodniczego wzrostu gospodarczego,
• konieczności wskazania barier wzrostu (wysokie koszty pozyskiwania zasobów, występowanie zanieczyszczeń).

Odpowiednie korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczego możliwe jest tylko wtedy, gdy znane są nam zasoby, walory środowiska oraz granice dopuszczalnego obciążenia zanieczyszczeniami. Biorąc pod uwagę nieustające zużycie zasobów takich jak surowce mineralne, eksploatację ziemi uprawnej, zużycie wody a także walory, jakimi raczy nasz otaczająca przyroda konieczne jest wytyczenie odpowiedniego szlaku dla gospodarki. Takim kierunkiem rozwoju jest zrównoważony rozwój. Zrównoważony rozwój to polski odpowiednik angielskiego terminu sustainable development, który w zasadzie nie został bezpośrednio przetłumaczony na język polski. W literaturze możemy się spotkać także: rozwój trwały, rozwój zrównoważony, rozwój dający się pogodzić z wymogami środowiska, ekorozwój, rozwój zintegrowany lub zrównoważony wzrost. Za tłumaczeniem sustainable development jako"rozwój zrównoważony przemawia fakt, iż w polskiej literaturze takie tłumaczenie pojawia się najczęściej. Natomiast w międzynarodowych źródłach funkcja koncepcji sustainable development polega nie na zmierzaniu do zagwarantowania rozwoju ciągłego poszczególnych polityk (ekonomicznej, ochrony środowiska, społecznej itp.), ale do ich zharmonizowania, czyli zrównoważenia. Niezależnie jednak od przyjętego tłumaczenia terminem tym najczęściej określa się pewien model rozwoju gospodarczego, który zaspokajałby obecne potrzeby ludzkości, a nie nażarłby na uszczerbek podstaw rozwoju pokoleń.

TL;DR

Polityka zrównoważonego rozwoju to strategia rozwoju społeczno-ekonomicznego, która ma na celu równowagę ekologiczną. Celem tej strategii jest podniesienie jakości życia społeczeństwa przy jednoczesnym utrzymaniu efektywności ekonomicznej. Koncepcja zrównoważonego rozwoju obejmuje zarządzanie zasobami naturalnymi i odpadami, zaspokojenie potrzeb społeczeństwa, zmniejszenie bezrobocia i ubóstwa oraz osiągnięcie harmonii społecznej i ekologicznej. Istotą zrównoważonego rozwoju jest łączenie polityki społecznej, gospodarczej i ekologicznej, przy czym ochrona środowiska jest najważniejsza. Koncepcja zrównoważonego rozwoju ewoluowała i rozwijała się, początkowo skupiając się na ochronie środowiska, a następnie uwzględniając aspekty społeczne i ekonomiczne. Idea zrównoważonego rozwoju pojawiła się jako odpowiedź na szybki wzrost populacji, eksploatację zasobów naturalnych i zanieczyszczenie środowiska. Konferencje takie jak Konferencja Sztokholmska i Konferencja w Rio de Janeiro odegrały istotną rolę w popularyzacji idei zrównoważonego rozwoju. W 2002 roku odbyła się trzecia ekologiczna konferencja ONZ w Johannesburgu, która skupiła się na walki z ubóstwem i zrównoważonym rozwojem.

Rozwój koncepcji zrównoważonego rozwoju

Idea rozwoju zrównoważonego pojawiła się, jako próba udzielenia odpowiedzi na zespół zagrożeń, które w latach sześćdziesiątych XX wieku postrzegano w przewidywanym, wysokim wzroście demograficznym, szybkim zużywaniu zasobów naturalnych, narastającym zanieczyszczeniu środowiska, niezaspokojeniu podstawowych potrzeb coraz większych grup ludzi oraz głębokiej destabilizacji systemów przyrodniczych i społeczno - ekonomicznych. Problemy te stały się przedmiotem intensywnej dyskusji, prowadzonych z udziałem dużych instytucji międzynarodowych, przede wszystkim Organizacji Narodów Zjednoczonych. Szczególna rolę w inspirowaniu szerokiej dyskusji o tych zagrożeniach spełnił raport"Człowiek i jego środowisko, przedstawiony społeczności międzynarodowej przez U Thana, ówczesnego sekretarza generalnego ONZ (Thant 1971) oraz pierwszy raport Klubu Rzymskiego, zatytułowany"Granice wzrostu, opublikowany na początku lat siedemdziesiątych. Wiele problemów, przed którymi - w niezbyt dalekiej przyszłości - miała stanąć ludzkość, było dostrzegane wcześniej przez przedstawicieli różnych dyscyplin nauki, jednakże to do lat siedemdziesiątych uzyskiwały mniejsze rozgłos, chociaż stopniowo zmieniały świadomość społeczeństw w krajach rozwiniętych. Zmiany świadomości i postaw społecznych nasiliły się wskutek coraz bardziej widocznych negatywnych skutków zanieczyszczenia środowiska w krajach uprzemysłowionych. Rosnące zaniepokojenie tą sytuacją oraz powszechną intensywną eksploatacją zasobów naturalnych, niekontrolowanymi, regionalnymi procesami demograficznymi i urbanizacyjnymi, a także możliwymi zakłóceniami przyszłego rozwoju gospodarczego w skali świata, stwarzało potrzebę wypracowania globalnej strategii przeciwdziałania tym zagrożeniom. Dla przeciwdziałania globalnym zagrożeniom postrzeganych w latach sześćdziesiątych, inicjowane były szerokie, międzynarodowe porozumienia dotyczące zasobów i systemów przyrodniczych oraz liczne badania nad wpływem człowieka na funkcjonowanie tych systemów. Wyniki prac prowadzonych na płaszczyźnie wielu naukowych dyscyplin miały duży wpływ na kształt współczesnej koncepcji zrównoważonego rozwoju.

Klub Rzymski

Klub Rzymski stanowiący krąg osób zainteresowanych wymienioną wyżej problematyką w opublikowanym w 1972 roku raporcie "Granice wzrostu uwypuklił problem a także zaproponował jego rozwiązanie. W dokumencie tym opracowanym przez szereg amerykańskich naukowców postawiono tezę, że przy utrzymaniu dotychczasowych tendencji rozwojowych świata w dziedzinie przyrostu demograficznego, tempa i intensywności wykorzystania zasobów naturalnego należy spodziewać się w ciągu najbliższych stu lat dojścia do kresu możliwości rozwoju cywilizacyjnego ludzkości wskutek przeludnienia planety i zupełnego wyczerpania się jej zasobów naturalnych oraz całkowitego zanieczyszczenia środowiska. Według autorów raportu wyjściem z tej sytuacji byłoby zatrzymanie dalszego wzrostu gospodarczego (wzrost zerowy). Zawarta w raporcie ostrzegawcza wizja katastrofalnych skutków kontynuowania dotychczasowych tendencji rozwojowych świata, polegających na niepohamowanym i niekontrolowanym uprzemysłowieniu, powodującym wyczerpanie się surowców naturalnych i zmniejszenie areału ziemi uprawnej, przy jednoczesnym niszczeniu środowiska i dynamicznie rosnącej liczbie ludności, głęboko poruszyła opinię światową. Jednakże wezwanie do samoograniczenia rozwoju cywilizacyjnego wywołało gwałtowne sprzeciwy ze strony kół gospodarczych i finansowych rozwiniętej części świata, imponującymi powojennymi osiągnięciami rozwojowymi przodujących krajów uprzemysłowionych. Uwzględniając to mieszane przejęcie przez świat pierwszego raportu, M. Maserović i E. Pestel, autorzy drugiego raportu zatytułowanego "Ludzkość w punkcie zwrotnym, wprowadzili podział świata na dziesięć zróżnicowanych regionów gospodarczych i zastąpili koncepcję wzrostu zerowego teorią wzrostu ograniczonego, w którym połączono interesy gospodarcze z interesami ochrony środowiska. Teorię tę można, zatem uznać za pierwowzór teorii trwałego i zrównoważonego rozwoju, która stała się jakoby kamieniem węgielnym tegoż nurtu w gospodarce. Ogółem Klub Rzymski do końca ubiegłego stulecia opublikował 18 raportów, identyfikujących zagrożenia środowiska i zawierających obok treści ekonomicznych i społecznych, wiele informacji i wskazań ekologicznych, które wywarły ogromny wpływ na treść kształtującą się idee zrównoważonego rozwoju. Ostrzeżenia i zalecenia ekologiczne zawarte w pierwszym raporcie Klubu Rzymskiego spotkały się z przychylnym przyjęciem na forum ONZ. [1]

Konferencja Sztokhholmska 1972

U Thant, ówczesny Sekretarz Generalny ONZ będąc pod wrażeniem wyników prac Klubu Rzymskiego zwrócił się o opinie do rządów państw członkowskich ONZ oraz jej organizacji wyspecjalizowanych w tych takich dziedzinach jak praca (ILO), wyżywienie i rolnictwo (FAO), zdrowie (WHO), oświata, nauka i kultura (UNESCO), meteorologia (WMO), problemy morza i żeglugi (IMCO), lotnictwo (ICAO), energia jądrowa (IAEA) z propozycją zwołania w 1972 światowej konferencji na temat ochrony środowiska. Na podstawie uzyskanych od powyższych organizacji odpowiedzi i opinii U Thant sformułował raport "Człowiek i jego środowisko, który został przedłożony na Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ.[2] Podczas Konferencji Sztokholmskiej, w której wzięło udział 113 państw uchwalono deklarację składająca się z 26 punktów, dotycząca bezpośrednio problemu degradacji środowiska oraz środków przeciwdziałania temu zagrożeniu. Deklaracja Sztokholmska ustanowiła podwaliny dla przyszłego rozwoju prawa ochrony środowiska. W Zasadach sformułowanych w tym dokumencie dokonano podsumowania oraz jednocześnie nadano impuls inicjatywom podejmowanym w kierunku rozwoju równoważonego. Pomimo upływu czasu Deklaracja Sztokholmska zachowała swoją aktualność, ponieważ porusza podstawowe kwestie dotyczące ochrony środowiska:

• prawo do odpowiednich warunków życia w środowisku,
• odpowiedzialność za chronienie i polepszanie środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń,
• odpowiedzialność człowieka za dziedzictwo naturalne,
• walkę z zanieczyszczeniem ekosystemów,
• politykę ekologiczną. [1]

Szerokie spopularyzowanie wyników konferencji sztokoholmskiej przyczyniło się znacznego upowszechnienie wiedzy o potrzebie ochrony środowiska i włączenia tej kwestii do dyskusji międzynarodowych, prowadzonych m.in. na forum UNEP - agendy ONZ ds. Ochrony Środowiska. Obok międzynarodowej strategii ochrony świata przyjętej przez ONZ na lata siedemdziesiąte, raportu U Thanta oraz pierwszego raportu dla Klubu Rzymskiego, były to prawdopodobnie najistotniejsze kroki w kierunku rozwoju zrównoważonego. Przyjęta w Sztokholmie deklaracja nie była wiążąca prawnie, ale w jej preambule zawarto ważną dla koncepcji rozwoju zrównoważonego tezę, ze ochrona środowiska jest działaniem zarówno dla obecnych jak i przyszłych pokoleń efektem konferencji było rozpoczęcie monitoringu środowiska w skali globalnej, ale także stanowisko, według którego brak rozwoju ekonomicznego może być równie niebezpieczny dla środowiska, jak dokonujący się rozwój. Świadomość, że zasoby surowcowo - energetyczne i biologiczne planety mogą zostać wyczerpane, istniała na długo przed tą konferencja, ale do końca lat sześćdziesiątych wynikające z tego zagrożenie wydawało się stosunkowe odległe i nie mobilizowało większych grup społecznych do podejmowania poważniejszych, wspólnych inicjatyw. Istotna zmiana w tej dziedzinie nastąpiła w krajach gospodarczo rozwiniętych, pod wpływem środowisk naukowych interesujących się ekologią.

Deklaracja z Rio de Janeiro i Globalny Programu Działań z 1992 roku

W dwadzieścia lat po Konferencji Sztokholmskiej odbyła się w Rio de Janeiro w dniach 3-14 czerwca 1992 roku Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych "Środowisko i rozwój, określana też popularnie mianem "Szczytu Ziemi. Celem konferencji było wskazanie związku z pogarszającym się stanem środowiska i rozwojem gospodarczym grożącym globalna katastrofą, a także zainicjowanie pilnych działań w skali międzynarodowej, regionalnej i narodowej istotnych dla zachowania równowagi ekologicznej. Konferencji uczestniczyli przedstawiciele 162 państw (w tym również Polska). [2] W swym założeniu Konferencja W Rio nawiązywała wprost do konferencji Sztokholmskiej i była jej kontynuacją. Przede wszystkim dokonano posumowania realizacji jej zaleceń, okazało się bowiem, że przez dwie dekady tylko niewielką część ambitnych postanowień Konferencji Sztokholmskiej udało się wcielić w życie. Ponieważ w tym okresie nie zdołano nawet zahamować postępującej degradacji środowiska naturalnego, uczestnicy konferencji w Rio, nawiązując do zasad Deklaracji Sztokholmskiej postanowili skoncentrować się narzuconym w niej haśle ekorozwoju (zrównoważonego rozwoju). [1] Rezultatem konferencji w Rio de Janeiro są:

• Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju - określająca prawa i obowiązki państw w tym zakresie,
• Globalny Program Działań Agenda 21- plan wskazujący, w jaki sposób rozwój może zostać zrównoważony w kategoriach gospodarczych, społecznych i ekologicznych,

a także:

• Deklaracja o ochronie lasów wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów wszystkich typów, ich ochrony i użytkowania, mających duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego i podtrzymania wszelkich form życia na Ziemi,
• Konwencja o różnorodności biologicznej,
• Konwencja o ochronie klimatu.

Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju stanowi zbiór 27 zasad określających prawo narodów do rozwoju oraz ustalających ich zobowiązania chroniące wspólne środowisko. Opierające się na one postanowieniach Deklaracji Sztoholmskiej i w wielu miejscach są ich powtórzeniem albo rozwinięciem. Ważnym dokumentem przyjętym na konferencji w Rio de Janeiro jest Globalny Program Działań, popularnie zwany - Agenda 21. W treści tego obszernego kilkusetstronicowego dokumentu wskazuje najważniejsze globalne problemy w dziedzinie rozwoju i na sposoby ich rozwiązywania w części pierwszej Agendy 21 przedstawia się wymiar społeczny i ekonomiczny tych problemów. W części drugiej została omówiona ochrona elementów środowiska i gospodarowanie nimi. Szczególną uwagę państwo poświęcono tu zagadnieniom związanym z atmosfera, gruntami, lasami, niestabilnymi i zagrożonymi ekosystemami, wsią i rolnictwem, różnorodnością biologiczną, ochroną oceanów i wód śródlądowych, gospodarowaniem odpadami i toksycznymi substancji chemicznymi. Cześć trzecia obejmuje działania mające na celu aktywne zaangażowanie w realizację zrównoważonego rozwoju, w równym stopniu wszystkich grup społecznych. W szczególności chodzi tu o organizacje pozarządowe, związki zawodowe naukowców, grupy etniczne, kobiety, dzieci, młodzież i rolników. O realizacji tych obszernych programów przesądzą środki do ich wdrażania, czyli omówione w części czwartej: sposoby finansowania, transfer technologii, szkolenia, mechanizmy i instrumenty prawne, prawo międzynarodowe itp. zdaniem twórców i sygnatariuszy Agendy 21, obowiązujące przepisy prawa międzynarodowego należy przeanalizować, uzupełnić i uczynić je bardzo skutecznymi. Jest sprawą zasadnicza, aby wszystkie państwa uczestniczyły w formułowaniu międzynarodowych konwencji dotyczących ekorozwoju. Wiele istniejących umów międzynarodowych ekologicznych przygotowano bez koniecznego udziału krajów rozwijających się. Umowy te należałoby renegocjować, uwzględniając problemy i interesy tej właśnie grupy państw. Kraje rozwijające się winny otrzymać wsparcie dla swoich wysiłków zmierzających do przestrzegania umów międzynarodowych oraz do aktywnego uczestnictwa w negocjowaniu nowych umów międzynarodowych oraz do aktywnego uczestnictwa w negocjowaniu nowych umów międzynarodowych i wprowadzaniu ich w życie. Pomoc ta powinna również obejmować środki finansowe i pomoc prawną. Celem prawa międzynarodowego w dziedzinie ekorozwoju winny być ponadto środki zmierzające do rozwiązywania sporów międzynarodowych w dziedzinie ekorozwoju od podejmowania negocjacji aż do wnoszenia spraw przed Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Myślą przewodnią omówionych powyżej dokumentów było rozpoczęcie przez świat nowej ery trwałego i zrównoważonego rozwoju, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, czyli krótko mówiąc rozwoju naszej planety. W związku z tym do poszczególnych rozdziałów Agendy 21 włączono następujące węzłowe problemy ochrony światowego środowiska:

• ochrona i wspomaganie zdrowia człowieka,
• zrównoważony rozwój osiedli ludzkich,
• ochrona atmosfery,
• bezpieczne wykorzystanie toksycznych substancji chemicznych,
• gospodarowanie odpadami stałymi i ściekami, odpadami niebezpiecznymi oraz radioaktywnymi,
• zrównoważone gospodarowanie gruntami rolnymi,
• walka z niszczeniem lasów,
• zrównoważony rozwój terenów górskich,
• ochrona i zagospodarowanie mórz i oceanów,
• zachowanie różnorodności biologicznej,
• walka z pustynnieniem i suszą.

W tym kontekście, międzynarodowe prawo ochrony środowiska powinno sprzyjać proekologicznej polityce trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Konferencja w Johannesburgu 2002 r.

W trzydzieści lat po konferencji w Sztkokholmie i 10 lat po konferencji w Rio de Janeiro odbyła się w dniach od 26 VIII do 4 IX 2002r. w Johannesburgu (RPA) trzecia ekologiczna konferencja ONZ pod hasłem zrównoważonego rozwoju naszej planety. Przygotowania do kolejnego światowego szczytu ekologicznego rozpoczęto od oceny stanu wdrażania "Agendy 21, czego dokonano w 2002 r. na posiedzeniu Komisji ONZ Zrównoważonego Rozwoju, działającej jako Komitet Przygotowawczy do tejże konferencji. Podobnie jak przed szczytem w Rio de Janeiro, ocena postępów w ochronie środowiska wypadła negatywnie. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ Nr 55/199 z 20 XII 2000 r. zwierająca ramowy program przygotowań do szczytu w Johannesburgu zaleciła skupienie się na określeniu obszarów, w których konieczne są zdecydowane wysiłki w celu wdrożenia" Agendy 21 zarówno na szczeblu międzypaństwowym, ogólnokrajowym lokalnym. Głównym celem procesu przygotowawczego miało być określenie mechanizmów skutecznego wdrażania"Agendy 21 a nie jak dotąd renegocjacja jej postanowień. Konieczne również okazało się zwrócenie uwagi na różnice w poglądach dotyczących ekologii między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się oraz na radykalne, często bezkompromisowe stanowiska organizacji pozarządowych jako grupę reprezentującą opinię publiczną. Bardzo ważną zmiana dotycząca tej konferencji było przyznanie akredytacji wszystkim organizacjom pozarządowym, niezależnie od posiadanego statusu doradczego (NGO) w Radzie Gospodarczo - Społecznej ONZ. Zaowocowało to zwiększaniem liczby uczestników do 50-60 tysięcy. Konferencja w Johannesburgu, wychodząc z założeń swojego ekorozwojowego hasła, znalazłszy się pod silnią presją krajów Trzeciego Świata, skoncentrowała się na priorytetowym celu walki z ubóstwem w świecie. Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju świata uznano potrzebę stworzenia podstaw globalnej partnerskiej współpracy rządów, i społeczeństw obywatelskich. W przyjętych na konferencji licznych dokumentach i zaleceniach postawiono przed nimi wiele ambitnych celów do osiągnięcia w przedziale lat 2010-2020, jak np. znaczną redukcję liczby głodujących i żyjących za mniej niż jednego dolara dziennie oraz mieszkających w slumsach, postulat poprawy stanu sanitarnego zaniedbanych środowisk i zaopatrzenia ich w wodę, poprawy dostępu do źródeł energii, w szczególności zaś do źródeł energii odnawialnej, ograniczenie zagrożeń życia i zdrowia ludzi ze strony nadmiernej i szkodliwej chemizacji, poprawy czystości powietrza i ochrony warstwy ozonowej itp. [1] Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest przede wszystkim rezultatem rozważań nad negatywnymi skutkami procesów gospodarczych dla stanu środowiska przyrodniczego. Podstawy problem, który był podejmowany w ramach koncepcji ekorozwoju, a następnie rozwoju zrównoważonego obejmował równolegle dwa, powiązane ze sobą zagadnienia:

• Niekorzystny wpływ działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze
• Społeczno - ekonomiczne konsekwencje degradacji środowiska

Ich wzajemne powiązanie oraz znaczenie dla funkcjonowania środowiska jest oczywiste: działalność produkcyjna jest niezbędna do zaspokajania potrzeb, lecz zarazem przyczynia się do wyczerpywania zasobów nieodnawialnych, wprowadzania nieodwracalnych zmian w systemach biologicznych, naruszania homeostatycznej równowagi procesów przyrodniczych i klimatycznych. Możliwość stałego prowadzenia działalności gospodarczej, jak i utrzymanie stabilnego i nie zubożałego środowiska, są uznawane za elementarne potrzeby ogólnospołeczne. [5] Istotną cechą zrównoważonego rozwoju jest zrównoważenie elementów gospodarczych, społecznych i przyrodniczych (ekologicznych). Wdrożenie przyjętych zasad dotyczących ekorozwoju uzależnione jest od trzech podstawowych uwarunkowań:

• istnienia demokratycznego państwa,
• wprowadzenia gospodarki rynkowej,
• upowszechnienia pełnej świadomości ekologicznej.

Polityka zrównoważonego rozwoju — artykuły polecane

Agenda 21 — Idea zrównoważonego rozwoju — Ochrona środowiska — Miasto — Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu — Ubóstwo — Turystyka zrównoważona — Zielona rewolucja — Ekonomia rozwoju

Bibliografia

• Ciechanowicz J. (1999), Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa
• Fierla I. (red.) (2007), Geografia ekonomiczna Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Giordano K. (2005), Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy w praktyce, Lublin: Wydawnictwo KUL
• Machowski J. (2003), Ochrona środowiska. Prawo i zrównoważony rozwój, Wydawnictwo Akademickie Żak Teresa i Józef Śniecińscy, Warszawa
• Michalski R. (2015), W stronę zrównoważonego rozwoju, Warszawa
• Pindór T. (red.) (2005), Proces wdrażania rozwoju zrównoważonego w przedsiębiorstwie, Białystok
• Piontek B. (2002), Rozwój zrównoważony i trwały w miernikach oraz w systemach sprawozdawczości, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu
• Poskrobko, B. (2011), Teoretyczne aspekty ekonomii zrównoważonego rozwoju, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Białystok
• Urbaniec M. (red.) (2008), Wdrażanie rozwoju zrównoważonego: Strategie i instrumenty, Częstochowa
• Zabłocki G. (2002), Rozwój zrównoważony - idee, efekty, kontrowersje, UMK, Toruń

Autor: Anna Zajęcka, Sylwia Dyrdoń