Metoda budżetowania przyrostowego

Metoda budżetowania przyrostowego (liniowa, inkrementalna) - jedna z metod budżetowania wykorzystywana w zarządzaniu przedsiębiorstwami . Jest tradycyjną i najczęściej stosowaną metodą budżetowania, polegającą na wykorzystaniu danych historycznych oraz przewidywanych zmian (stopy wzrostu oszacowanej na następny okres) w celu efektywnego wykorzystania środków finansowych .

Proces i etapy budżetowania

Proces budżetowania rozpoczyna się od ustalenia wartości zewidencjonowanych w ubiegłym okresie (najczęściej z poprzedniego roku budżetowego). Następnie koryguje się je o odchylenia, które powstają w trakcie realizacji budżetu oraz dodaje się inne wskaźniki, które powstają w wyniku zmian wielkości ekonomicznych (inflacja, wzrost wynagrodzeń, zmiany kursów walut, zmiany w polityce cenowej przedsiębiorstwa), które mogą nastąpić w przyszłości .

Cały proces budżetowania można podzielić na cztery kluczowe etapy :

1. ustalenie wszystkich założeń do tworzenia budżetu oraz zebranie danych,
2. opracowanie budżetu na dany rok,
3. obliczenie budżetu i jego zatwierdzenie,
4. sprawdzenie i kontrola ustalonego budżetu.

Zastosowania metody

Metoda budżetowania przyrostowego jest efektywna w przypadku stabilnych firm, które działają przez cały czas w tym samym otoczeniu i stabilnych warunkach rynkowych. Charakterystyka metody wynika z okresu, w którym powstała - ery przemysłowej. Wykorzystywana w przedsiębiorstwach produkcji masowej, jej celem było przedstawienie wyniku mającego wspierać maksymalizację zysku . Przedsiębiorstwa charakteryzowały się niskimi kosztami pośrednimi, których prognoza nie była skomplikowana. Metoda budżetowana przyrostowego jest metodą najszybszą i najprostszą spośród tradycyjnych metod budżetowania, gdyż polega jedynie na wykorzystaniu budżetu z poprzedniego okresu i skorygowaniu go poprzez uwzględnienie niektórych składników. Z powodu swojej prostoty, powtarzalnego schematu danych, niskiego kosztu i znikomej pracochłonności przeprowadzenia samej operacji budżetowania jest ona często wykorzystywana w sektorze publicznym. Stosowanie tej metody w sektorze publicznym wynika również z cech wydatków publicznych, których kwoty są zazwyczaj zatwierdzane już w roku poprzedzającym .

Zalety i wady budżetowania przyrostowego

Zalety :

• czytelne reguły metody,
• niska złożoność obliczeniowa,
• niska pracochłonność,
• niski koszt stosowania metody (jej wdrożenia i używania),
• krótki czas przygotowania budżetu,
• wykorzystanie stałego czasu budżetowania (jednostki roku),
• powtarzalność schematu budżetowania.

Wady :

• powtarzanie błędów okresów poprzednich,
• zbyt duży wpływ układów i powiązań personalnych występujących wśród osób odpowiedzialnych za tworzenie budżetów,
• marnotrawstwo zasobów przedsiębiorstwa (zaliczając do budżetu niekonieczne czynności),
• możliwość wykorzystania jedynie szacunkowej stopy wzrostu (niedokładne oszacowanie zmian parametrów),
• uwzględnianie jedynie poprzedniego roku budżetowego (przy czym okres trwania projektów może wynieść kilka lat),
• niechęć do zatwierdzania innowacyjnych lub kosztownych projektów z obawy przed przekroczeniem prognozowanego budżetu lub niedokładnego oszacowania wydatków,
• wymuszone wykorzystywanie pozostałego z danego okresu budżetu w celu uniknięcia obniżenia budżetu na następujący rok.

Powyższe wady odnoszą się głównie do stosowania metody budżetowania przyrostowego w sektorze publicznym (np. opieka zdrowotna, samorządy terytorialne). Z powodu ich dużej liczby wykorzystuje się inne konkurencyjne metody - programowanie budżetowe, metodę budżetowania od zera lub współczesne metody budżetowania (metoda budżetowania kaizen, budżetowanie wartości dla akcjonariuszy, budżetowanie kontrolowanego poziomu produktywności).

Specyfika metody budżetowania przyrostowego

Kontekst historyczny powstania metody budżetowania przyrostowego

Metoda budżetowania przyrostowego jest jedną z najbardziej popularnych technik zarządzania finansami w przedsiębiorstwach. Jej powstanie można odnaleźć w kontekście historycznym, który jest nieodłącznie związany z rozwojem zarządzania przedsiębiorstwem w ogóle.

W latach 50. XX wieku, wraz z rozwojem teorii i praktyki zarządzania, pojawiła się potrzeba opracowania nowej metody budżetowania, która mogłaby efektywnie zarządzać finansami przedsiębiorstwa. Tradycyjne metody budżetowania, oparte głównie na historii finansowej i linearnych prognozach, często nie były w stanie sprostać rosnącym wymaganiom dynamicznego środowiska biznesowego.

Metoda budżetowania przyrostowego została wprowadzona jako odpowiedź na te wyzwania. Jej głównym celem było uwzględnienie zmieniających się warunków rynkowych i dynamicznego charakteru biznesu. Zamiast opierać się na linearnych prognozach, metoda przyrostowa skupiała się na elastyczności i adaptacyjności.

Zastosowanie metody budżetowania przyrostowego w przedsiębiorstwach produkcyjnych

Metoda budżetowania przyrostowego znalazła szerokie zastosowanie w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Dzięki swojej elastyczności, umożliwia dostosowanie budżetu do zmieniających się warunków rynkowych, co jest niezwykle istotne w branży produkcyjnej, gdzie konkurencja jest wysoka, a technologia i trendy rynkowe ciągle ewoluują.

Przedsiębiorstwa produkcyjne często korzystają z metody budżetowania przyrostowego, aby monitorować i kontrolować swoje wydatki operacyjne, takie jak koszty surowców, energii czy koszty związane z zatrudnieniem. Dzięki tej metodzie można szybko reagować na zmiany w tych kosztach i podejmować odpowiednie działania mające na celu optymalizację wydatków.

Ponadto, metoda budżetowania przyrostowego umożliwia również kontrolę nad procesem produkcyjnym. Przedsiębiorstwa mogą ustalać elastyczne cele produkcyjne i dostosowywać je w miarę potrzeby, aby zaspokajać zmieniające się wymagania rynku.

Zastosowanie metody budżetowania przyrostowego w różnych modelach biznesowych

Metoda budżetowania przyrostowego ma również zastosowanie w innych modelach biznesowych, takich jak e-commerce czy start-upy.

W branży e-commerce, gdzie sprzedaż odbywa się głównie przez internet, metoda budżetowania przyrostowego ma kluczowe znaczenie. Elastyczność tej metody pozwala na monitorowanie wydatków marketingowych, takich jak reklamy w sieci, działania promocyjne czy koszty obsługi klienta. Przedsiębiorstwa e-commerce mogą dostosowywać swoje budżety w zależności od efektywności działań marketingowych i zmieniających się preferencji klientów.

W przypadku start-upów, które często działają w dynamicznym i nieprzewidywalnym środowisku, metoda budżetowania przyrostowego zapewnia elastyczność i adaptacyjność. Start-upy mają często ograniczone zasoby finansowe, dlatego zastosowanie metody budżetowania przyrostowego pozwala na kontrolowanie kosztów, szczególnie w obszarze inwestycji w rozwój produktów czy usług. Przedsiębiorstwa te mogą także dostosowywać swoje cele biznesowe w miarę osiągania kolejnych etapów rozwoju.

Związki metody budżetowania przyrostowego z innymi metodami

Metoda budżetowania oparta na celach

Metoda budżetowania przyrostowego ma pewne powiązania z metodą budżetowania opartą na celach. Obie metody skupiają się na osiąganiu określonych celów przez organizację. Metoda budżetowania oparta na celach polega na określeniu celów strategicznych organizacji, a następnie tworzeniu budżetów, które są dostosowane do tych celów. Metoda ta uwzględnia różne cele organizacji, takie jak wzrost sprzedaży, zwiększenie rentowności czy poprawa efektywności operacyjnej.

Metoda budżetowania przyrostowego może być wykorzystywana jako narzędzie w ramach metody budżetowania opartej na celach. Pozwala na planowanie i alokację zasobów w taki sposób, aby osiągnąć zamierzone cele organizacji. Przykładowo, jeśli celem organizacji jest zwiększenie sprzedaży o 10%, metoda budżetowania przyrostowego pozwala na przygotowanie budżetu uwzględniającego ten wzrost i alokację odpowiednich zasobów w celu osiągnięcia tego celu.

Budżetowanie oparte na kosztach

Metoda budżetowania przyrostowego ma również pewne powiązania z metodą budżetowania opartą na kosztach. Metoda budżetowania oparta na kosztach polega na określeniu wszystkich kosztów związanych z działalnością organizacji i tworzeniu budżetu uwzględniającego te koszty. Budżetowanie oparte na kosztach ma na celu kontrolę i optymalizację kosztów, aby zapewnić efektywne funkcjonowanie organizacji.

Metoda budżetowania przyrostowego może być wykorzystywana jako narzędzie w ramach metody budżetowania opartej na kosztach. Pozwala na planowanie i alokację zasobów w taki sposób, aby minimalizować koszty i jednocześnie osiągać zamierzone cele. Przykładowo, jeśli organizacja ma za zadanie zredukować koszty produkcji o 5%, metoda budżetowania przyrostowego umożliwia tworzenie budżetu uwzględniającego ten cel i dokonywanie odpowiednich alokacji zasobów w celu osiągnięcia redukcji kosztów.

Budżetowanie oparte na wynikach

Metoda budżetowania przyrostowego może być również powiązana z metodą budżetowania opartą na wynikach. Metoda budżetowania oparta na wynikach polega na określeniu oczekiwanych wyników finansowych, takich jak przychody, koszty i zysk, oraz tworzeniu budżetu, który uwzględnia te wyniki. Budżetowanie oparte na wynikach ma na celu zarządzanie wynikami finansowymi organizacji i monitorowanie ich osiągnięcia.

Metoda budżetowania przyrostowego może być wykorzystywana jako narzędzie w ramach metody budżetowania opartej na wynikach. Pozwala na planowanie i alokację zasobów w taki sposób, aby osiągać zamierzone wyniki finansowe. Na przykład, jeśli organizacja planuje osiągnąć wzrost przychodów o 15%, metoda budżetowania przyrostowego umożliwia tworzenie budżetu, który uwzględnia ten wzrost i alokację odpowiednich zasobów w celu osiągnięcia pożądanych wyników finansowych.

Programowanie budżetowe

Metoda budżetowania przyrostowego może być również powiązana z metodą programowania budżetowego. Programowanie budżetowe polega na tworzeniu wieloletnich planów finansowych, które uwzględniają różne czynniki, takie jak przychody, koszty, inwestycje i zadłużenie. Programowanie budżetowe ma na celu zapewnienie długoterminowej stabilności finansowej organizacji.

Metoda budżetowania przyrostowego może być używana w ramach programowania budżetowego jako narzędzie do tworzenia rocznych budżetów, które są zgodne z długoterminowymi planami finansowymi organizacji. Pozwala na stopniowe zwiększanie budżetu na kolejne lata, uwzględniając prognozowany przyrost przychodów i kosztów. Ta metoda pozwala organizacji na elastyczne reagowanie na zmieniające się warunki rynkowe i ekonomiczne, jednocześnie utrzymując długoterminowe cele finansowe.

Metoda budżetowania od zera

Metoda budżetowania przyrostowego różni się od metody budżetowania od zera. Metoda budżetowania od zera polega na tworzeniu budżetu od podstaw, bez względu na wcześniejsze lata lub budżety. W tej metodzie każda pozycja budżetowa jest analizowana i uzasadniana na nowo, bez uwzględniania wcześniejszych lat.

Metoda budżetowania przyrostowego polega na modyfikowaniu istniejącego budżetu na podstawie wcześniejszych lat i dodawaniu lub odejmowaniu określonych kwot w zależności od planowanych przyrostów lub zmniejszeń. Ta metoda uwzględnia wcześniejsze lata i budżety, co pozwala na kontynuowanie działań i planów z poprzednich lat.

Metoda budżetowania oparta na aktywnościach

Metoda budżetowania przyrostowego ma również związki z metodą budżetowania opartą na aktywnościach. Metoda budżetowania oparta na aktywnościach polega na identyfikacji i ocenie wszystkich aktywności wykonywanych w organizacji oraz tworzeniu budżetu, który uwzględnia koszty i zasoby związane z tymi aktywnościami. Metoda ta pozwala na lepsze zrozumienie kosztów i efektywności poszczególnych aktywności organizacji.

Metoda budżetowania przyrostowego może być wykorzystywana jako narzędzie w ramach metody budżetowania opartej na aktywnościach. Pozwala na planowanie i alokację zasobów w taki sposób, aby osiągać zamierzone cele aktywności organizacji. Przykładowo, jeśli organizacja prowadzi różne projekty, metoda budżetowania przyrostowego pozwala na tworzenie budżetów dla poszczególnych projektów, uwzględniając koszty i zasoby związane z nimi.

Współczesne narzędzia wspierające budżetowanie przyrostowe

Wykorzystanie technologii informatycznych w budżetowaniu przyrostowym

Technologie informatyczne odgrywają kluczową rolę w procesie budżetowania przyrostowego. Dzięki nim można zautomatyzować wiele czynności, co przyspiesza proces tworzenia budżetu oraz redukuje ryzyko błędów. Systemy informatyczne umożliwiają gromadzenie danych z różnych obszarów organizacji, takich jak sprzedaż, produkcja czy finanse, co ułatwia analizę i prognozowanie zmian. Dodatkowo, dzięki zintegrowanym rozwiązaniom, informacje na temat realizacji budżetu mogą być dostępne w czasie rzeczywistym, co umożliwia szybką reakcję na ewentualne odchylenia od planu.

Sztuczna inteligencja w procesie budżetowania

Zastosowanie sztucznej inteligencji w procesie budżetowania przyrostowego przynosi wiele korzyści. Algorytmy uczenia maszynowego mogą analizować ogromne ilości danych historycznych, takich jak wyniki finansowe, trendy rynkowe czy zachowanie klientów, i na ich podstawie generować prognozy dotyczące przyszłych przyrostów. Dzięki temu możliwe jest bardziej precyzyjne oszacowanie planowanych dochodów i kosztów, co przyczynia się do lepszego zarządzania budżetem. Ponadto, sztuczna inteligencja może automatycznie dostosowywać budżet w trakcie okresu budżetowego na podstawie analizy bieżących danych, co pozwala na szybką reakcję na zmieniające się warunki rynkowe.

Analiza danych w celu precyzyjnego prognozowania zmian

Analiza danych odgrywa kluczową rolę w budżetowaniu przyrostowym. Dzięki odpowiednim narzędziom analitycznym, takim jak statystyka, data mining czy big data, możliwe jest dokładne prognozowanie zmian w różnych obszarach organizacji. Analiza danych pozwala na identyfikację trendów, wykrywanie ukrytych zależności oraz przewidywanie przyszłych przyrostów na podstawie danych historycznych. Dzięki temu zarządzanie budżetem staje się bardziej precyzyjne i efektywne, co przyczynia się do osiągnięcia lepszych wyników finansowych.

Zarządzanie projektami przy użyciu metody budżetowania przyrostowego

Metoda budżetowania przyrostowego doskonale nadaje się do zarządzania projektami. Dzięki niej można precyzyjnie określić budżet na poszczególne etapy projektu oraz dostosować go w trakcie realizacji w zależności od osiągniętych przyrostów. To umożliwia lepszą kontrolę nad kosztami i terminami realizacji projektu. Ponadto, metoda budżetowania przyrostowego pozwala na szybką reakcję na zmieniające się warunki oraz realistyczne planowanie działań. Dzięki temu projekt można skutecznie monitorować i dostosowywać go do aktualnych potrzeb i oczekiwań.

Metoda budżetowania przyrostowego — artykuły polecane

Rachunek kosztów cyklu życia produktu — Analiza ABC — Mieszane metody wyceny przedsiębiorstw — ABC — 7 narzędzi TQC — Rezerwy w projekcie — Rezerwa operacyjna (contingency) — Analiza wrażliwości — Finansowa ocena projektu

Bibliografia

• Bucior G. (2010), Budżet podstawy zerowej w jednostkach samorządu terytorialnego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 122
• Chmielowiec-Lewczuk M. (2004), Controlling w działalności przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa
• Gmińska R. (2011), Wykorzystanie budżetowania w modelu rachnukowości zarządczej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 32
• Gmytrasiwicz M. (2005), Encyklopedia rachunkowości, LexisNexis, Warszawa
• Kuchciak I. (2008), Budżetowanie jako narzędzie wspomagające efektywne funkcjonowanie przedsiębiorstwa, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, nr 218, Łódź
• Lew G. (2004), Controlling przedsiębiorstw handlowych, Difin, Warszawa
• Marciniak S. (2004), Controlling-filozofia, projektowanie, Difin, Warszawa
• Nowak E. (2015), Metody ilościowe w rachunku kosztów przedsiębiorstwa, Journal of Management and Finance, nr 13
• Orliński R. (2012), Budżetowanie przyrostowe jako metoda poprawy kondycji finansowej szpitali, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 251
• Ossowski M. (2005), Metody budżetowania, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, nr 2
• Ossowski M. (2013), Budżetowanie kosztów udziału w targach, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 289

Autor: Mariola Karasińska, Magdalena Węgrzyn