Budżet

Budżet - zestawienie wpływów i wydatków pieniężnych pojedynczej osoby, firmy, samorządu, państwa dotyczące pewnego okresu czasu i podlegające stopniowemu uszczegóławianiu [D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch Warszawa 2007 s. 82]

TL;DR

Budżet to zestawienie wpływów i wydatków pieniężnych, które dotyczą pewnego okresu czasu i podlegają stopniowemu uszczegóławianiu. Budżet państwa jest planem wydatków i dochodów w określonym czasie i obejmuje środki finansowe z różnych źródeł. Prowizorium budżetowe to tymczasowy plan finansowy. Budżet państwa ma cechy redystrybucji, a jego konstrukcję określa ustawa budżetowa. Budżet państwa obejmuje dochody i wydatki z załącznikami. Nadwyżka i deficyt budżetu państwa są różnicą między dochodami a wydatkami. Budżety mają wiele zalet, ale są również ograniczone przez dostępność środków i inne czynniki. Istnieją inne metody budżetowania, takie jak budżetowanie zero-based czy budżetowanie kapitałowe.

Pojęcie budżetu państwa

Budżet państwa jest to plan wydatków i dochodów państwa w określonym czasie (zazwyczaj w ciągu roku kalendarzowego nazywanego rokiem budżetowym), stanowi on zestawienie ex ante i ex post dochodów i wydatków związanych z wykonywaniem przez władze państwową tj. rząd danego kraju określonych zadań ekonomicznych i społecznych.

Do budżetu państwa włączane są środki finansowe które pochodzą budżetu Unii Europejskiej, a także te które pochodzą ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi oraz wydatki z nich finansowane.

Pojęcie to może oznaczać: plan finansowy państwa, fundusz, akt prawny [ red. Z. Dych, B Szopa Kraków 2004 s. 92] Budżet będący planem finansowym państwa jest opracowywany przez rząd a następnie uchwalany prze parlament, uchwalenie budżetu w formie ustawy wiąże się z uznaniem budżetu za najważniejszy, podstawowy plan państwa.

Budżet państwa stanowi prawną postawę działalności rządu. Upoważnia władzę wykonawczą do ściągania dochodów i dokonywania wydatków. Przyjęcie budżetu następuje na skutek porozumienia między władzą wykonawczą, ustawodawczą oraz grupą interesantów.

Prowizorium budżetowe jest, przejściowym i tymczasowym planem finansowym, w którym wydatki i dochody ujęte są w okresie krótszym niż rok. Utrata mocy prowizorium następuje w momencie uchwalenia ustawy budżetowej.

Budżet państwa obejmując dochody i wydatek określone w ustawie budżetowej jest funduszem o charakterze redystrybucyjnym.

Cechy redystrybucji budżetowej

Cechami redystrybucji budżetowej są przede wszystkim:

• powszechność obciążeń finansowych ogółu podmiotów gospodarczych na rzecz państwa,
• przymus prawny oznaczający że obciążenia te są przyjmowane definitywnie oraz bezzwrotnie,
• brak ekwiwalentnego świadczenia ze strony państwa na rzecz podmiotów dokonujących wpłat do budżetu.

W skali przedsiębiorstwa sporządza się również tzw. budżet gotówki. Jest on przygotowywany w celu zidentyfikowania finansowych potrzeb i możliwości firmy zapewniających przede wszystkim utrzymanie przez nią płynności. Podane są w nim przyszłe potrzeby gotówkowe, a więc określane jest zapotrzebowanie na krótkoterminowe kredyty i pożyczki oraz podany jest ich rozkład w czasie.

Ustalane są również wielkości przyszłych nadwyżek (bądź deficytów finansowych). Możliwe staje się wtedy określenie sposobów ich zagospodarowania. Podstawowym zadaniem przy tworzeniu budżetu gotówki jest zatem określenie wpływów i wypływów gotówki oraz ustalenie momentów ich pojawienia się w przyszłości w okresie objętym planowaniem po to aby nie wystąpiły trudności finansowe związane z terminowym regulowaniem zobowiązań firmy [W. Pluta Warszawa 1999 s. 59]

Rozwój instytucji budżetu

W teorii finansów instytucja budżetu pojawiła się stosunkowo późno, bo dopiero w XIX w. W większości krajów europejskich i amerykańskich budżet stał się dokumentem powszechnie uchwalanym na przełomie XIX i XX w. Termin "budżet" pochodzi od łacińskiego słowa bulga, tak więc pierwotnym znaczeniem tego słowa jest torba do gromadzenia dochodów. J.B Say sformułował jedną z najstarszych definicji tej instytucji, nie określając jej jeszcze mianem "budżetu", nazwał ją bilansem potrzeb i dochodów państwa. W czasach Wielkiej Rewolucji Francuskiej słowo "budżet" zostało rozpowszechnione, a od 1802 r. zaczęło być powszechnie używane, chociaż nie posiadało określonej definicji. Jednym z najbardziej znanych teoretyków budżetu jest R. Stourm. Jako jeden z pierwszych podał on definicję budżetu oraz określił zasady gospodarki budżetowej. Stourm uznał budżet za roczne zestawienie dochodów i wydatków, a także jako formę opiniowania działalności rządu przez parlament.

Znaczenie budżetu publicznego

Ranga budżetu wynika z następujących przesłanek:

• jest głównym instrumentem sprawowania władzy,
• gromadzi i dzieli zasadniczą część środków publicznych,
• jest istotnym źródłem zasilania innych segmentów sektora finansów publicznych,
• parlament uchwala go mocą ustawy,
• wywiera znaczący wpływ na życie społeczno-gospodarcze,
• w niektórych krajach w wypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej, konstytucja nadaje głowie państwa prawo do rozwiązania parlamentu,
• jako płaszczyzna, na której konkurują interesy różnych grup społecznych, jest kwestią ostrej walki politycznej.

Konstrukcja ustawy budżetowej

Budżet jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody na dany rok kalendarzowy. Budżet jest aktem normatywnym. Sporządzany i projektowany jest przez organy zarządzająco - wykonawcze, a zatwierdzany przez specjalne organy władzy danego państwa.

Budżet państwa w Polsce jest uchwalany przez parlament w formie ustawy budżetowej. Realizuje on swoje operacje wydatkowe i dochodowe w dużej mierze za pośrednictwem państwowych jednostek budżetowych. Zasady konstrukcji budżetu, jego opracowanie, wykonanie i kontrola określone są ustawą o finansach publicznych. Ustawa budżetowa jest złożona z:

• budżetu państwa,
• załączników,
• postanowień, o których zamieszczeniu decydują inne ustawy.

Istotnym uzupełnieniem projektu ustawy budżetowej jest uzasadnienie, które również zawarte jest w tej ustawie.

Określenia budżetu państwa

Budżet państwa określa łączną kwotę:

• prognozowanych niepodatkowych i podatkowych dochodów budżetu państwa,
• planowanych wydatków budżetu państwa,
• prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich,
• planowanych wydatków budżetu środków europejskich,
• planowanych przychodów budżetu państwa,
• planowanych rozchodów budżetu państwa

a także:

• kwotę planowanego deficytu budżetu państwa z uwzględnieniem źródeł jego pokrycia,
• wynik budżetu środków europejskich,
• planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa,
• limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów, pożyczek, a także emitowanych papierów wartościowych.

Załączniki do budżetu państwa

Podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa zawarte są w załączniku do ustawy według:

• źródeł dochodów,
• części,
• działów klasyfikacji budżetowej.

Do dochodów podatkowych i niepodatkowych budżetu państwa zaliczamy:

• część podatków i opłat, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią przychodów państwowych funduszy celowych, przychodów innych jednostek sektora finansów publicznych, a także dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
• cła,
• wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz przedsiębiorstw państwowych,
• wpłaty z tytułu dywidendy,
• wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,
• wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych,
• dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, tylko w wypadku gdy odrębne ustawy nie stanowią inaczej,
• dochody z najmu i dzierżawy oraz umowy które mają podobny charakter, tylko w wypadku gdy odrębne ustawy nie stanowią inaczej,
• odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bakowych przez państwowe jednostki budżetowe lub organy władzy publicznej, tylko w wypadku gdy odrębne ustawy nie stanowią inaczej,
• odsetki od lokat terminowych, które ustanowione są ze środków zgromadzonych na bieżącym, centralnym rachunku budżetu państwa,
• odsetki od pożyczek krajowych i zagranicznych udzielonych z budżetu państwa,
• mandaty, grzywny i inne kary pieniężne, tylko w wypadku gdy odrębne ustawy nie stanowią inaczej,
• darowizny, spadki i zapisy w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa,
• dochody ze sprzedaży majątku, praw i rzeczy, które nie stanowią przychodów zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt. 4 lit. a i b, oraz w wypadku gdy odrębne ustawy nie stanowią inaczej,
• inne dochody, które określone są w odrębnych ustawach, a także umowach międzynarodowych,
• odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych, a także nadwyżka z różnicy między ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.
• środki europejskie i środki, o których jest mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b, przeznaczone na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których jest mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5. lit. c i d, a także pkt 6, po przekazaniu tych środków na rachunek dochodów budżetu państwa.

W załączniku ujmowane są także wydatki budżetu publicznego w podziale na:

• części, odpowiadające organom władzy państwowej, ochrony prawa, kontroli, administracji rządowej oraz sądów i trybunałów,
• działy i rozdziały, które określają rodzaj działalności.

Wydatki budżetu państwa w szczególności przeznaczone są na:

• funkcjonowanie organów władzy publicznej:

1. administracji rządowej
2. organów kontroli i ochrony prawa
3. sądów i trybunałów.

• zadania wykonywane przez administrację rządową,
• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
• dotacje przeznaczone dla samorządu terytorialnego,
• wpłaty do budżety Unii Europejskiej, które nazywane są "środkami własnymi Unii Europejskiej",
• subwencja przeznaczone dla partii politycznych,
• dotacje przeznaczone na zadania określone odrębnymi ustawami,
• obsługę długu publicznego,
• wkład krajowy na realizację programów finansowych, które realizowane są przy udziale środków europejskich lub środków, które zawarte są w art. 5 ust. 3 pkt 3, 5 i 6.

W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się:

• rezerwę ogólną,
• rezerwy celowe,
• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
• obsługę długu Skarbu Państwa,
• środki własne Unii Europejskiej,
• przychody i rozchody, które związane są z finansowaniem:

1. potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
2. środków własnych Unii Europejskiej,
3. środków w ramach pomocy technicznej
4. środków europejskich.

• dochody określone w art. 111 pkt 16.

Częściami budżetu państwa dysponują:

• kierownicy organów władzy publicznej,
• kierownicy kontroli,
• kierownicy ochrony prawa,
• kierownicy sądów i trybunałów,
• kierownicy urzędów centralnych,
• kierownicy państwowych jednostek organizacyjnych niebędących organami administracji rządowej lub władzy,
• wojewodowie
• właściwi ministrowie,
• przewodniczący komitetów, którzy wchodzą w skład Rady Ministrów.

Załączniki do budżetu państwa zawierają również:

• plan przychodów i rozchodów budżetu państwa
• plan wydatków budżetu państwa na rok budżetowy, a w szczególności na realizację programów współfinansowanych przy udziale środków europejskich, projektów pomocy technicznej, a także wpłat do wspólnych budżetów pomocy technicznej zagranicznych niepodlegających zwrotowi,
• zestawienie zadań, które zostały zlecone jednostkom samorządu terytorialnego,
• zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym,
• zakres i kwoty dotacji przedmiotowych i podmiotowych,
• plany finansowe instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, a także innych państwowych osób prawnych, które zostały utworzone na podstawie odrębnych ustaw i mają na celu wykonanie zadań publicznych z wyłączeniem banków, przedsiębiorstw, jednostek badawczo-gospodarczych oraz spółek prawa handlowego.
• wykaz jednostek otrzymujących dotacje celowe i podmiotowe oraz ich kwoty, programów finansowanych przy udziale środków unijnych oraz innych zagranicznych źródeł, które nie podlegają zwrotowi, a także wieloletnich limitów zobowiązań, które związane są z realizacją programów z udziałem tych środków,
• wydatki i dochody budżetu środków europejskich.

Nadwyżka i deficyt budżetu państwa

Nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa stanowi różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2.

Deficyt i inne potrzeby pożyczkowe budżetu państwa mogą być finansowane przychodami pochodzącymi z następujących źródeł:

• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych zarówno na rynku krajowym jak i zagranicznym,
• kredytów zaciąganych w bankach krajowych, a także zagranicznych,
• pożyczek,
• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
• kwot, które pochodzą ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów,
• nadwyżki budżetu państwa z ubiegłych lat,
• nadwyżki budżetu środków europejskich (z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4),
• innych operacji finansowych.

Cechy budżetu

Cechy budżetu można określić za pomocą zasad budżetowych, które kierowane są do ustawodawstwa w celu prawidłowego funkcjonowania organizacji gospodarki budżetowej i realizacji jej zadań. Zasady budżetowe określają pożądane cechy budżetu, mogą także dotyczyć konstrukcji oraz zakresu treści budżetu. Występują następujące zasady budżetowe:

• zasada jedności - dotyczy wewnętrznej konstrukcji budżetu. Wyraża postulat, aby wydatki i dochody budżetu były ujęte w jednym planie finansowym, czyli akcie prawnym i tworzyły scentralizowany fundusz, który jest wspólną pulą środków, gdzie dochody zintegrowane są w całość i przeznaczone są na finansowanie ogółu wydatków.
• zasada zupełności - nazywana jest także zasadą powszechności. Postuluje włączenie do budżetu wydatków i dochodów państwa w ich pełnych kwotach, a zatem finansowanie za pomocą metody brutto wszystkich jednostek sektora finansów publicznych.
• zasada roczności - zasada ta, wymaga aby budżet był opracowany i uchwalany na jeden rok (nie ma konieczności, aby był to rok kalendarzowy). Roczny okres budżetowy ma na celu zapewnienie realności planu.
• zasada równowagi - uważana jest za "złotą zasadę" budżetu, ponieważ przez długi czas była podstawowym warunkiem dobrej gospodarki budżetowej. Wynika z niej konieczność dopasowania wydatków i dochodów, w taki sposób, aby planowana kwota wydatków nie przewyższała oczekiwanej kwoty dochodów. Współcześnie zasada ta nie jest respektowana.
• zasada szczegółowości - polega na tym, że wydatki i dochody budżetowe powinny być usystematyzowane według takich podziałów klasyfikacyjnych, które będą zapewniały prawidłowy proces planowania, wykonywania oraz kontroli budżetowej.

Uzupełnieniem zasady szczegółowości są następujące zasady:

1. zasada jawności - sprowadza się do postulatu, aby społeczeństwo było informowane zarówno o pracach nad ustawą budżetową jak i przebiegiem realizacji budżetu. Celem jawności finansów publicznych jest poddanie ich społecznej kontroli oraz zachęcenie obywateli do udziału w życiu publicznym.
2. zasada przejrzystości - wskazuje na potrzebę prezentowania finansów publicznych w układzie przejrzystym oraz czytelnym, w taki sposób aby widoczny był podział kompetencji i zadań, a także aby jednolite zasady rachunkowości umożliwiały wyraźne określenie źródeł dochodów oraz kierunków wydatkowania finansów publicznych. Jednoznacznie powinny być określone procedury wykonania budżetu oraz sprawozdawczości budżetowej.

Budżet można podzielić na:

• bieżący (powstaje z wpływów podatkowych),
• inwestycyjny tzw. kapitałowy (powstaje z zaciąganych pożyczek).

Funkcje budżetu

Oprócz zasad budżetowych należy wspomnieć o funkcjach jakie pełni budżet. Jedną z trzech funkcji jest:

• funkcja polityczna, która kontroluje działalność poprzez parlament,
• funkcja ekonomiczna odpowiada za podział części dochodu, a także za proporcje podziału i toku procesów gospodarczych,
• funkcje prawne są odpowiedzialne za decyzje o charakterze konkretnego budżetu. Poza wymienionymi powyżej funkcjami budżetu możemy także wymienić inne funkcje budżetu takie jak: planowanie, podział środków, kontrola wydatków.

Dzięki budżetowi urealniamy założone przez nas cele programowe. Np. jeśli planujemy jakieś przedsięwzięcie to w sporządzonym budżecie musimy uwzględnić koszty, czas i przychody. Za pomocą budżetu możemy też zweryfikować niedociągnięcia naszego przedsięwzięcia, a to pozwala nam przewidzieć trudności jakie stają lub staną na naszej drodze podczas realizacji założonego celu.

Budżet daje możliwość zobrazowania sytuacji finansowej. Dzięki temu można dokonać racjonalnego podziału dostępnych środków nie bojąc się o to, że mogą powstać nieprzewidywalne dziury w planie finansowym. Każde przedsięwzięcie powinno być przedstawione dokładnym planem finansowym czyli budżetem. Dobrze przedstawiony budżet pozwala nam zobaczyć ile poniesiemy kosztów, a ile dostaniemy korzyści z realizacji zamierzonych celów. Dlatego też ważna jest kontrola, którą można przeprowadzić na początku przygotowania budżetu, dzięki czemu możemy od samego początku zauważyć jeśli pojawią się ewentualne nieprawidłowości w planowaniu przedsięwzięcia. Kontrolę można także przeprowadzić w trakcie realizacji budżetu lub po jego zamknięciu.

Budżet - przykłady

Przykłady budżetu obejmują:

• Budżet osobisty - planowanie i monitorowanie dochodu i wydatków, aby osiągnąć wyznaczone cele finansowe.
• Budżet firmowy - opracowanie planu wydatków i wpływów, aby firma mogła wyjść na plus.
• Budżet samorządu - organizacja wydatków, aby zapewnić, że wszystkie potrzeby mieszkańców są zaspokojone z odpowiednim finansowaniem.
• Budżet państwa - wytyczenie granic wydatków i wpływów, aby utrzymać równowagę budżetową i zapewnić stabilność finansową.

Przykłady z życia:

• Osobisty budżet: rodzina planuje wpływy i wydatki, aby spełnić swoje cele finansowe, takie jak spłata kredytu hipotecznego lub zaoszczędzenie na wakacje.
• Budżet firmy: firma wydaje pieniądze na wynagrodzenia i koszty operacyjne, aby zapewnić zysk.
• Budżet samorządu: samorząd wydaje pieniądze na infrastrukturę, edukację i inne usługi publiczne.
• Budżet państwa: państwo wydaje i przyjmuje fundusze na systemy opieki zdrowotnej, edukację, bezpieczeństwo i inne programy w celu utrzymania równowagi budżetowej.

Budżet - mocne strony

Budżety są bardzo przydatnym narzędziem do zarządzania i planowania finansów. Mają wiele zalet, w tym:

• Budżety pozwalają na lepsze zrozumienie obecnych i przyszłych wydatków. Umożliwiają one identyfikację wydatków, które można zredukować lub wyeliminować, co może skutkować oszczędnościami.
• Budżety pomagają ustalić priorytety i ograniczyć wydatki, na które nie ma wystarczających środków.
• Budżety pomagają w planowaniu, w jaki sposób najlepiej wykorzystać dostępne środki, aby osiągnąć określone cele.
• Budżety zapewniają kontrolę nad wydatkami. Dzięki temu można przewidzieć, jakie będą potrzeby finansowe w przyszłości i wyeliminować niepotrzebne wydatki.
• Budżety pozwalają monitorować wyniki i wyciągać wnioski dotyczące przyszłych decyzji finansowych.

Budżet - ograniczenia

Jednym z głównych ograniczeń budżetu jest jego ograniczona dostępność środków. Trudno jest czasami określić, ile pieniędzy jest dostępnych na konkretny cel, a także jak najlepiej je wykorzystać.

• Budżety są także ograniczone przez opłaty podatkowe, które wpływają na ilość dostępnych środków.
• Może wystąpić ryzyko, że budżet zostanie przekroczony, a wszystkie środki zostaną wykorzystane.
• Niektóre projekty mogą być trudne do sfinansowania z budżetu, ponieważ istnieje ograniczona liczba środków.
• Budżety są ograniczone w czasie, co oznacza, że wszystkie wydatki muszą zostać zrealizowane w określonym czasie.
• Budżety często są ograniczone przez wewnętrzne regulacje dotyczące tego, jak i gdzie mogą być wykorzystane środki.

Budżet - inne związane podejścia

Wprowadzenie: Oprócz tradycyjnego budżetu istnieje wiele innych metod i podejść, które można wykorzystać do tworzenia lub ulepszania budżetu. Oto niektóre z nich:

• Budżetowanie zero-based: jest to technika budżetowania, w której każdy budżetowany element jest uważnie sprawdzany, aby określić, czy jest on nadal konieczny. Wykorzystuje się go do optymalizacji wydatków.
• Budżetowanie podporządkowane: jest to metoda budżetowania, w której wydatki są podzielone na kategorie i podkategorie, które określają maksymalny poziom wydatków dla każdego elementu.
• Budżetowanie wynikowe: jest to metoda budżetowania, która skupia się na określeniu celów i obliczeniu potrzebnych do ich osiągnięcia wydatków.
• Budżetowanie kapitałowe: jest to metoda budżetowania, która skupia się na inwestycjach w kapitał, takich jak nieruchomości, maszyny i sprzęt.
• Budżetowanie wieloletnie: jest to metoda budżetowania, w której różne budżetowe elementy są planowane na okres przynajmniej kilku lat.

Podsumowanie: Te sześć innych metod lub podejść do budżetowania obejmuje budżetowanie zero-based, podporządkowane, wynikowe, kapitałowe i wieloletnie. Każda z nich wykorzystuje inny sposób myślenia i planowania do tworzenia lub ulepszania budżetu.

Budżet — artykuły polecane

Uchwała budżetowa — Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego — Wydatki niewygasające — System finansów publicznych — Rachunkowość podatkowa — Dochody budżetowe — Budżet partycypacyjny — Jednostka sektora finansów publicznych — Klasyfikacja budżetowa — Paradoks spekulacyjny

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z., Szopa B. (2004), Podstawy makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
• Kaczmarek M. (2008), Budżet zadaniowy jako sprawne narzędzie zarządzania finansami publicznymi, Zeszyty naukowe nr 14
• Kister A., Zbroja A. (2012), Budżet jako forma kontroli zarządzania finansami jednostki samorządu terytorialnego (na przykładzie placówki oświatowej), Zeszyty naukowe WSEI, seria: Ekonomia, 5
• Komorowski J. (1997), Budżetowanie jako metoda zarządzania przedsiębiorstwem, Wydawnictwo PWN, Warszawa
• Misiąg W. (2009), Budżetowe skutki kryzysu światowego systemu finansowego, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Finansowy Kwartalnik Internetowy e-Finanse 3
• Ostaszewski J. (red.) (2013), Finanse Difin, Warszawa
• Owsiak S. (red.) (2001), Budżet władz lokalnych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Pluta W. (1999), Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Śliwa J. (2011), Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP, Warszawa
• Wernik A. (2014), Finanse publiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Ziółkowska W. (2005), Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań

Autor: Anna Solarz, Ewa Szerement, Karolina Bućkowska