Metoda praw własności

Metoda praw własności jest stosowana w przypadku sprawowania współkontroli nad jednostką współzależną będącą spółką handlową oraz wyceniając udziały w jednostce stowarzyszonej. Jednostką stowarzyszoną jest spółka handlowa, na którą znaczący inwestor (spółka handlowa, która posiada co najmniej 20% głosów w organie stanowiącym) wywiera znaczący wpływ (zdolność do wpływania na politykę finansową i operacyjną innej jednostki, ale nie będącą kontrolą lub współkontrolą). Jest to taka metoda rozliczania, według której inwestycja jest początkowo ujmowana według ceny nabycia, a następnie po dniu nabycia jej wartość jest korygowana odpowiednio o zmianę udziału inwestora w aktywach netto jednostki, w której dokonał inwestycji. Zysk lub strata inwestora obejmuje udział inwestora w zysku lub stracie jednostki, w której dokonał inwestycji,

Zasady stosowania

Na świecie istnieje kilka nazw metody praw własności. Jedną z nich jest "metodą konsolidacji liniowej" (on-line consolidation), a więc jest to przeciwieństwo do konsolidacji pełnej "pozycja po pozycji" lub line-by-line. W tej metodzie wyodrębnia się w skonsolidowanym bilansie, w pozycji aktywa trwałe, "Udziały w jednostkach podporządkowanych wyceniane metodą praw własności". Wartość tych udziałów stanowi cena nabycia skorygowana o różnicę między tą ceną nabycia udziałów a wartością udziałów w kapitale własnym tych jednostek. Tą cenę nabycia powiększa (pomniejsza) się o przypadające na rzecz jednostki dominującej lub innej jednostki grupy kapitałowej zwiększenia (zmniejszenia) kapitału własnego tej jednostki podporządkowanej, jakie nastąpiły od momentu początkowej wyceny do dnia bilansowego (w tym zmniejszenia z tytułu rozliczeń z właścicielami). Jeżeli różnica, pomiędzy ceną nabycia udziałów, a wartością udziałów w kapitale własnym, jest dodatnia, to wykazujemy "Wartość firmy?, w przeciwnym wypadku, a więc ujemnej różnicy, wykazujemy "Ujemną wartość firmy". Istotą tej metody jest zwiększenie lub zmniejszenie wartości inwestycji odpowiednio do wyniku finansowego wygospodarowanego przez jednostkę, w którą inwestujemy oraz do zmian w jej aktywach netto. Wartość tych zmian wynika z:

• procentu własności do aktywów netto jednostki,
• wartości zysku (straty) jednostki, w którą inwestujemy i innych zmian w jej aktywach netto,
• decyzji tej jednostki w sprawie podziału wyniku finansowego.

Podsumowując, jeżeli aktywa netto jednostki, którą wyceniamy tą metodą wzrosną (zmaleją), to jednostka dokonująca skonsolidowanej wyceny podwyższy (obniży) wartość lokaty o odpowiedni do praw własności udział w tym wzroście (spadku).(Belok D. 2009. Str 14-22)

Strona Wn (zwiększająca)

Po stronie Wn (zwiększającej) wartość udziałów zawiera się:

• nabyte udziały (pierwotnie wycenione w cenie nabycia i pomniejszone o wartość firmy z konsolidacji lub powiększone o ujemną wartość firmy),
• każdorazowe podwyższenie kapitału w wyniku objęcia dodatkowych udziałów. Jeżeli także i tutaj występuje dodatnia lub ujemna wartość firmy, cenę nabycia udziałów należy pomniejszyć lub powiększyć o wykazane różnice,
• udział w zysku finansowym podmiotu podległego, jaki przypada podmiotowi dominującemu lub znaczącemu inwestorowi. Udział w wyniku należy pomniejszyć o część zysków zrealizowanych pomiędzy jednostkami powiązanymi, jakie przypadają na podmiot dominujący (znaczącego inwestora). Przeciwstawna do udziału w wyniku finansowym jest adekwatna pozycja w rachunku zysków i strat,
• udział w aktualizacji majątku trwałego lub z innych tytułów zwiększających kapitał własny podmiotu stowarzyszonego.(Dr Helin A. 2009)

Strona Ma (zmniejszająca)

Po stronie Ma (zmniejszającej) wartość udziałów należy ująć:

• każdorazowe obniżenie lub umorzenie kapitałów z odpowiednią korektą wartości firmy,
• sprzedaż całości lub części udziałów z odpowiednią korektą wartości firmy,
• udział w stracie finansowej poniesionej przez podmiot stowarzyszony, przeciwstawna jest tutaj adekwatna pozycja w rachunku zysków i strat,
• wypłatę dywidendy przez podmiot stowarzyszony,
• inne korekty dokonane na kapitałach własnych podmiotu stowarzyszonego, np. różnice powstałe przy wkładach aportem (Dr Helin A. 2009)

Podstawy teoretyczne metody praw własności

Współkontrola i jednostka współzależna

Współkontrola jest jednym z pojęć kluczowych związanych z metodą praw własności. Oznacza ona sytuację, w której dwie lub więcej stron mają równoczesną kontrolę nad jednostką gospodarczą. Współkontrola występuje wtedy, gdy żadna ze stron nie posiada pełnej kontroli, ale jednocześnie żadna ze stron nie jest bezpośrednio kontrolowana przez inną stronę. Współkontrola może dotyczyć zarówno spółek kapitałowych, jak i innych jednostek organizacyjnych.

Jednostka współzależna to jednostka, nad którą występuje współkontrola. Charakteryzuje się ona tym, że żadna ze stron nie posiada pełnej kontroli nad jej działalnością, a decyzje podejmowane są wspólnie przez wszystkie strony zaangażowane w współkontrolę. Jednostka współzależna może być samodzielną jednostką gospodarczą lub podmiotem zależnym od innej jednostki.

Wycena udziałów w jednostce stowarzyszonej

Wycena udziałów w jednostce stowarzyszonej jest istotnym elementem metody praw własności. Istnieje kilka metod wyceny udziałów, z których najczęściej stosowane są metoda wartości księgowej oraz metoda wartości godziwej. Metoda wartości księgowej polega na uwzględnieniu wyceny udziałów na podstawie wartości bilansowej jednostki stowarzyszonej. Natomiast metoda wartości godziwej uwzględnia wartość rynkową udziałów, biorąc pod uwagę czynniki zewnętrzne i potencjał generowania przyszłych zysków.

Wartość nabycia udziałów w jednostce stowarzyszonej jest istotnym aspektem związanych z metoda praw własności. Wartość nabycia udziałów może być ustalana na podstawie ceny transakcyjnej, czyli faktycznej ceny, za jaką dokonano nabycia udziałów. Innym podejściem jest ustalanie wartości nabycia na podstawie wartości godziwej udziałów, uwzględniającej czynniki rynkowe i potencjał jednostki stowarzyszonej.

Cena nabycia i korekty wartości inwestycji

Początkowe ujęcie inwestycji w kontekście metody praw własności odbywa się na podstawie ceny nabycia udziałów. Cena nabycia stanowi podstawę do wyceny inwestycji i określa początkową wartość inwestycji w jednostce stowarzyszonej. Początkowe ujęcie inwestycji według ceny nabycia jest istotne dla dalszych operacji związanych z metoda praw własności.

Wartość inwestycji w jednostce stowarzyszonej może ulegać zmianom w zależności od udziału inwestora. W przypadku zmiany udziału inwestora, wartość inwestycji musi zostać skorygowana. Korekty wartości inwestycji są dokonywane na podstawie nowych udziałów i uwzględniają zmiany w kontroli i wpływie inwestora na jednostkę stowarzyszoną.

Zysk i strata inwestora

Udział inwestora w zysku jednostki stowarzyszonej jest zależny od udziału inwestora w jednostce oraz od polityki dywidendowej jednostki. Inwestor otrzymuje dywidendy proporcjonalnie do swojego udziału, jednak decyzja o wypłacie dywidendy należy do zarządu jednostki stowarzyszonej. Udział inwestora w zysku może być również zależny od innych czynników, takich jak umowy partnerskie czy statuty jednostki.

W przypadku straty jednostki stowarzyszonej, inwestor ponosi odpowiedzialność proporcjonalną do swojego udziału. Oznacza to, że inwestor może utracić część swojej inwestycji w przypadku wystąpienia straty. Udział inwestora w stracie jednostki zależy od umów partnerskich oraz od zasad regulujących odpowiedzialność inwestora w przypadku negatywnych wyników finansowych jednostki.

Wartość udziałów w jednostce współzależnej

Cena nabycia skorygowana o różnicę między ceną a wartością udziałów

W przypadku inwestycji w jednostkę współzależną, wartość udziałów inwestora musi zostać ustalona poprzez skorygowanie ceny nabycia o różnicę między ceną a wartością tych udziałów. Istnieją różne metody obliczania tej wartości, które zależą od specyfiki danej sytuacji inwestycyjnej.

Aby obliczyć wartość udziałów inwestora, należy dokonać analizy finansowej jednostki współzależnej. W tym celu można skorzystać z różnych wskaźników finansowych, takich jak wskaźnik rentowności, wskaźnik płynności czy wskaźnik zadłużenia. Na podstawie tych danych można określić zdolność jednostki do generowania zysków i przewidywać przyszłe zyski. Wartość udziałów inwestora będzie zależała od oczekiwanej przyszłej rentowności jednostki.

Po ustaleniu wartości udziałów inwestora, konieczne jest odpowiednie ich uwidocznienie w księgach rachunkowych. Wartość udziałów powinna być uwzględniona w aktywach trwałych jednostki, jako element majątku trwałego. Jest to istotne ze względu na dokładne odzwierciedlenie sytuacji finansowej jednostki i umożliwienie dokładnego obrazu własności i udziałów.

Wykazanie "Wartości firmy" lub "Ujemnej wartości firmy"

Jeśli różnica między ceną nabycia udziałów a ich wartością jest dodatnia, mamy do czynienia z tzw. "Wartością firmy". Oznacza to, że inwestor oczekuje wyższych przyszłych zysków, niż wynikałoby to z analizy finansowej jednostki. Może to wynikać z różnych czynników, takich jak potencjał wzrostu rynkowego, innowacyjność jednostki czy jej pozycja konkurencyjna. Wartość firmy może być traktowana jako dodatkowy czynnik uwzględniany przy ocenie inwestycji.

Jeśli jednak różnica między ceną a wartością udziałów jest ujemna, mamy do czynienia z tzw. "Ujemną wartością firmy". Oznacza to, że inwestor nie jest w stanie osiągnąć oczekiwanej rentowności z inwestycji w jednostkę współzależną. Może to wynikać z różnych czynników, takich jak słaba sytuacja finansowa jednostki, ryzyko braku zysków czy inne czynniki zewnętrzne. Ujemna wartość firmy może być sygnałem dla inwestora, że inwestycja nie jest opłacalna i należy rozważyć wycofanie się.

Zmiany wartości inwestycji w zależności od wyniku finansowego i aktywów netto jednostki

Wartość inwestycji w jednostkę współzależną może ulegać zmianom w zależności od wyniku finansowego, jaki osiąga ta jednostka. Jeśli jednostka osiąga zyski, wartość inwestycji może wzrastać, ponieważ inwestor może spodziewać się dywidend lub wzrostu wartości udziałów. Natomiast w przypadku ponoszenia strat, wartość inwestycji może maleć, ponieważ inwestor ponosi ryzyko utraty części lub całości zainwestowanego kapitału.

Wartość inwestycji może również ulegać zmianom w zależności od zmian w aktywach netto jednostki współzależnej. Jeśli jednostka zwiększa swoje aktywa netto poprzez np. inwestycje w nowe technologie, rozwój produktów czy akwizycje, wartość inwestycji może wzrosnąć. Natomiast jeśli jednostka zmniejsza swoje aktywa netto poprzez sprzedaż aktywów, restrukturyzację czy likwidację działalności, wartość inwestycji może spaść.

Zarządzanie wartością udziałów w jednostce współzależnej jest istotnym aspektem zarządzania inwestycjami. Poprawna wycena udziałów, interpretacja różnicy między ceną a wartością, a także monitorowanie zmian w wartości inwestycji są kluczowe dla podejmowania odpowiednich decyzji inwestycyjnych.

Wpływ metody praw własności na decyzje strategiczne inwestora

Metoda praw własności ma istotny wpływ na decyzje strategiczne inwestora dotyczące kontroli i zarządzania jednostką współzależną. Dzięki tej metodzie inwestor może podejmować decyzje dotyczące zarządzania jednostką współzależną, takie jak wybór członków zarządu, ustalanie strategii rozwoju czy podejmowanie decyzji inwestycyjnych.

Metoda praw własności pozwala na kontrolę i zarządzanie jednostką współzależną w sposób zgodny z interesami inwestora. Dzięki niej inwestor może aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu strategicznych decyzji dotyczących jednostki współzależnej i realizować swoje cele inwestycyjne.

Metoda praw własności ma również istotny wpływ na decyzje inwestycyjne i strategiczne inwestora. Dzięki tej metodzie inwestor może ocenić, czy inwestycja w jednostkę współzależną jest zgodna z jego strategią i celami inwestycyjnymi.

Metoda praw własności pozwala na ocenę korzyści i ryzyka związanych z inwestycją w jednostkę współzależną oraz na podejmowanie decyzji inwestycyjnych w oparciu o te oceny. Dzięki niej inwestor może dokonywać świadomych wyborów, które przyniosą mu oczekiwane rezultaty i przyczynią się do osiągnięcia jego celów inwestycyjnych.

Wpływ metody praw własności na decyzje inwestora jest istotny zarówno na etapie analizy inwestycji, jak i w trakcie jej realizacji. Jest to ważne narzędzie, które umożliwia inwestorowi skuteczne zarządzanie i kontrolę nad inwestycją w jednostkę współzależną.

Metoda praw własności — artykuły polecane

Metoda konsolidacji proporcjonalnej — Ujemna wartość firmy — Metoda konsolidacji pełnej — Kapitał zapasowy — Przychody finansowe — Inne inwestycje krótkoterminowe — Grupa kapitałowa — Wycena składników bilansu — Model wyceny bilansowej oparty na wartości przeszacowanej

Bibliografia

• Belok D. (2009), Wycena inwestycji metodą praw własności, Wydawnictwo Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katowice
• Gmytrasiewicz M., Karmańska A. (2004), Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa
• Helin A. (2009), Ustawa o Rachunkowości 2009. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Kalwat T. (2004), Konsolidacja sprawozdań finansowych metodą pełną. Poradnik praktyczny, Difin, Warszawa
• Remlein M. (2001), Sprawozdania finansowe grup kapitałowych - metody konsolidacji, Stowarzyszenie Księgowych, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591

Autor: Tomasz Pająk