Rachunek kosztów pełnych

Rachunek kosztów pełnych, nazywany również tradycyjnym, wykorzystywany jest głównie do wyceny zapasów, wyceny jednostkowego kosztu wytworzenia produktu gotowego i produktów w toku. W rachunku tradycyjnym produkty wycenia się według średniego kosztu wytworzenia, który obejmuje koszty bezpośrednie oraz koszty pośrednie(wydziałowe) produkcji. Powszechność stosowania rachunku kosztów pełnych wynika z wymogów prawa bilansowego (P.Szczypa 2016), z kolei celem jego prowadzenia jest sporządzanie obligatoryjnych sprawozdań finansowych.

W praktyce gospodarczej znaczenia nabrały dwa modele rachunku kosztów:

• omawiany tu rachunek kosztów pełnych oraz
• rachunek kosztów zmiennych

Oba modele mają na celu ustalenie przeciętnego kosztu wytworzenia produkcji.

Model rachunku kosztów pełnych

Ustalanie wyniku ze sprzedaży

Sposób ustalania wyniku ze sprzedaży w modelu rachunku kosztów pełnych (M. Trentowska 2015, s. 183):

1. Przychody ze sprzedaży
2. Pełne koszty wytworzenia produktów (3+4+5)
   • Koszty bezpośrednie
   • Koszty pośrednie zmienne
   • Koszty pośrednie stałe
3. Zapas początkowy
4. Zapas końcowy
5. Pełne koszty wytworzenia sprzedanych produktów (2+6-7)
6. Koszty okresu (10+11)
   • Koszty zarządu
   • Koszty sprzedaży
7. Wynik ze sprzedaży (1-8-9)

Cechy rachunku kosztów pełnych

Do cech rachunku kosztów pełnych zaliczamy (S.Sojak 2015):

• zestawia koszty pełne z przychodami
• wycenia koszty wytworzenia produktów na poziomie pełnych kosztów
• nieelastyczny w decyzjach w krótkim okresie
• nastawiony na dokładność
• skomplikowany
• przydatny w planowaniu na długi okres
• stosuje zasadę proporcjonalizacji kosztów pośrednich do wyceny produktów w jednostkowym koszcie pełnym
• nastawiony na kontrolę procesów produkcji
• służy sprawozdaniom zewnętrznym
• wynik wyraża się funkcją wielkości sprzedaży i produkcji

Zalety i wady rachunku kosztów pełnych

Do zalet rachunku kosztów pełnych zalicza się:

• Podkreślenie znaczenia kosztów stałych,
• Lepsza kalkulacja kosztu wytworzenia wyrobu (kalkulowanie w koszt produktu zarówno kosztów zmiennych jak i kosztów stałych)
• Niwelowanie wpływu sezonowych zmian sprzedaży na wynik ze sprzedaży. Jeżeli zastosujemy rachunek kosztów zmiennych do jednostki której sprzedaż cechuje się sezonowością, to wynik ze sprzedaży poza sezonem będzie niższy niż sprzedaż w sezonie.

W odniesieniu do wad rachunku kosztu pełnego wskazuje się na:

• Zniekształcanie wpływu działów na wynik ze sprzedaży całego przedsiębiorstwa,
• Sztuczny charakter podziału kosztów pośrednich na poszczególne wyroby. Koszty pośrednie ponoszone przez jednostkę są niezależne od wielkości produkcji poszczególnych wyrobów.
• Małą użyteczność przy podejmowaniu decyzji krótkookresowych
• Orientację osób uprawnionych do podejmowania decyzji na produkcję, a nie na rynek

Wszelkie wady i niedostatki rachunku kosztów pełnych doprowadziły do powstania rachunku kosztów zmiennych.

Metody wyceny zapasów w rachunku kosztów pełnych

Identyfikacja kosztów bezpośrednich i kosztów pośrednich w procesie wyceny zapasów

Koszty bezpośrednie to koszty, które można jednoznacznie przypisać do konkretnego przedmiotu lub procesu. Są one łatwo identyfikowalne i mierzalne. Przykłady takich kosztów to surowce, części zamienne, energię elektryczną czy płace pracowników bezpośrednio zaangażowanych w produkcję. Z kolei koszty pośrednie to koszty, które nie mogą być jednoznacznie przypisane do konkretnych przedmiotów lub procesów. Są one zazwyczaj rozłożone proporcjonalnie na podstawie pewnych kluczy alokacyjnych. Przykłady takich kosztów to koszty administracyjne, koszty utrzymania infrastruktury czy koszty obsługi sprzętu.

Zastosowanie różnych technik wyceny zapasów

W rachunku kosztów pełnych stosuje się różne techniki wyceny zapasów, takie jak metoda FIFO (First In, First Out) i metoda średniej ważonej. Metoda FIFO polega na zakładaniu, że pierwsze zakupione jednostki są również pierwsze sprzedane. Jest to szczególnie przydatne w przypadku towarów, które są podatne na starzenie się lub przestarzałość. Zaletą tej metody jest to, że bardziej odzwierciedla ona rzeczywisty stan zapasów. Wadą jest jednak to, że może prowadzić do niedoszacowania kosztów, szczególnie w przypadku inflacji. Metoda średniej ważonej polega na obliczeniu średniego kosztu jednostkowego na podstawie wartości wszystkich jednostek w magazynie. Zaletą tej metody jest to, że jest ona prostsza w zastosowaniu i nie wymaga śledzenia kolejności zakupu i sprzedaży. Wadą jest jednak to, że może prowadzić do niedoszacowania kosztów w przypadku zmian cen jednostkowych.

Przykłady zastosowania poszczególnych metod wyceny zapasów

Metoda FIFO jest zalecana w sytuacjach, gdzie przestarzałość towarów lub zmiany cen jednostkowych są istotne. Przykładem takiej sytuacji może być branża elektroniczna, gdzie produkty szybko tracą na wartości. Metoda średniej ważonej jest zalecana w sytuacjach, gdzie ceny jednostkowe są stabilne i nie występują większe zmiany. Przykładem takiej sytuacji może być branża spożywcza, gdzie ceny surowców są stosunkowo stabilne. Oprócz metod FIFO i średniej ważonej, istnieją także inne metody wyceny zapasów, takie jak metoda LIFO (Last In, First Out) czy metoda identyfikacji konkretnych jednostek. Metoda LIFO polega na zakładaniu, że ostatnie zakupione jednostki są również pierwsze sprzedane. Metoda identyfikacji konkretnych jednostek polega na przypisaniu kosztów do konkretnych jednostek w magazynie. Wybór odpowiedniej metody wyceny zapasów zależy od specyfiki branży i przedsiębiorstwa.

Wpływ wyceny zapasów na wynik finansowy przedsiębiorstwa

Wycena zapasów ma istotny wpływ na koszty wytworzenia produktów oraz wynik ze sprzedaży przedsiębiorstwa. Wybór konkretnej metody wyceny zapasów może wpływać na wartość kosztów wytworzenia produktów oraz wartość zapasów końcowych. Na przykład, zastosowanie metody FIFO może prowadzić do wyższych kosztów wytworzenia produktów oraz niższych zapasów końcowych, szczególnie w okresach rosnących cen jednostkowych. Z kolei zastosowanie metody średniej ważonej może prowadzić do bardziej stabilnych kosztów wytworzenia produktów oraz zapasów końcowych. Konsekwencje różnych metod wyceny zapasów dla sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa mogą być istotne. Na podstawie wybranych metod wyceny zapasów przedsiębiorstwo musi dostosować wartość zapasów w swoich sprawozdaniach finansowych, co może wpływać na ocenę sytuacji finansowej i wyników działalności.

Wycena zapasów a zarządzanie ryzykiem

Wycena zapasów może mieć istotny wpływ na ocenę ryzyka związanego z inwestycjami w zapasy. Przykładowo, niedoszacowanie kosztów zapasów może prowadzić do niedoszacowania kosztów produkcji, co z kolei może prowadzić do nieprzewidzianych strat finansowych. Przy ocenie ryzyka związanego z wyceną zapasów należy uwzględnić różne czynniki, takie jak zmienność cen surowców, zmienność popytu na produkty, ryzyko przestarzałości towarów czy ryzyko inflacji. Istotne jest również śledzenie i analiza trendów rynkowych oraz monitorowanie zmian w kosztach produkcji.

Wykorzystanie rachunku kosztów pełnych w zarządzaniu kosztami

Analiza struktury kosztów w przedsiębiorstwie i identyfikacja obszarów, w których można osiągnąć oszczędności

Analiza struktury kosztów w przedsiębiorstwie jest istotna dla identyfikacji obszarów, w których można osiągnąć oszczędności. Metody analizy struktury kosztów mogą obejmować podział kosztów na kategorie, analizę kosztów w poszczególnych jednostkach organizacyjnych czy analizę kosztów konkretnych procesów. Najczęściej analizowane obszary działalności pod kątem oszczędności kosztowych to koszty surowców i materiałów, koszty pracy, koszty energii, koszty utrzymania infrastruktury oraz koszty obsługi sprzętu. W ramach analizy kosztów można identyfikować obszary, w których występują nadmierny zużycie surowców lub energii, nieefektywne wykorzystanie zasobów ludzkich czy nadmierny koszt utrzymania infrastruktury.

Zastosowanie narzędzi rachunku kosztów pełnych do monitorowania i analizy kosztów w poszczególnych procesach produkcyjnych

Do monitorowania i analizy kosztów w poszczególnych procesach produkcyjnych można wykorzystać różne narzędzia rachunku kosztów pełnych. Przykłady takich narzędzi to analiza kosztów jednostkowych, analiza kosztów zmiennych i stałych, analiza kosztów bezpośrednich i pośrednich oraz analiza kosztów w podziale na poszczególne etapy produkcji. Informacje uzyskane dzięki tym narzędziom mogą być wykorzystane do identyfikacji kosztów dominujących, analizy efektywności poszczególnych procesów produkcyjnych, identyfikacji obszarów, w których można osiągnąć oszczędności oraz podejmowania decyzji dotyczących optymalizacji kosztów.

Wykorzystanie informacji z rachunku kosztów pełnych do podejmowania decyzji dotyczących zmian w procesach produkcyjnych i zarządzaniu kosztami

Informacje z rachunku kosztów pełnych są istotne przy podejmowaniu decyzji dotyczących zmian w procesach produkcyjnych i zarządzaniu kosztami. Na podstawie tych informacji można ocenić efektywność aktualnych procesów produkcyjnych, zidentyfikować obszary, w których można osiągnąć oszczędności oraz analizować potencjalne koszty i korzyści z wprowadzenia zmian. Przykładowo, na podstawie analizy kosztów można zidentyfikować procesy, które generują nadmierne koszty i wymagają optymalizacji. Można również ocenić wpływ potencjalnych zmian na koszty produkcji i zysk przedsiębiorstwa oraz przeprowadzić analizę kosztów i korzyści z wprowadzenia zmian.

Monitorowanie kosztów w czasie rzeczywistym

Monitorowanie kosztów w czasie rzeczywistym jest istotne dla efektywnego zarządzania kosztami. Istnieje wiele metod monitorowania kosztów w czasie rzeczywistym, takich jak systemy ERP (Enterprise Resource Planning), systemy MRP (Material Requirements Planning) czy systemy MES (Manufacturing Execution System). Dzięki monitorowaniu kosztów w czasie rzeczywistym można na bieżąco śledzić koszty poszczególnych procesów produkcyjnych, identyfikować odchylenia od zakładanych kosztów oraz podejmować odpowiednie działania korygujące. Informacje uzyskane dzięki monitorowaniu kosztów w czasie rzeczywistym mogą być wykorzystane do zarządzania kosztami, optymalizacji procesów produkcyjnych oraz podejmowania szybkich decyzji dotyczących kosztów.

Wpływ rachunku kosztów pełnych na podejmowanie decyzji strategicznych

Informacje z rachunku kosztów pełnych mogą być wykorzystane do podejmowania decyzji strategicznych. Na podstawie tych informacji przedsiębiorstwo może ocenić opłacalność poszczególnych produktów, analizować marże zysku, identyfikować obszary, w których można osiągnąć większą rentowność oraz podejmować decyzje dotyczące alokacji zasobów. Przykładowo, na podstawie analizy kosztów można ocenić rentowność poszczególnych linii produktowych i podjąć decyzję dotyczącą ich kontynuacji lub zakończenia. Można również analizować wpływ zmian w kosztach produkcji na wyniki finansowe przedsiębiorstwa oraz podejmować decyzje optymalizacyjne.

Porównanie rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych

Różnice między rachunkiem kosztów pełnych a rachunkiem kosztów zmiennych

Rachunek kosztów pełnych i rachunek kosztów zmiennych to dwa różne modele rachunku kosztów, które różnią się pod wieloma względami. Główną różnicą między tymi dwoma modelami jest sposób wyceny kosztów wytworzenia produktów. W rachunku kosztów pełnych uwzględnia się zarówno koszty stałe, jak i koszty zmienne, które są przypisywane do poszczególnych jednostek produktowych. Natomiast w rachunku kosztów zmiennych uwzględnia się tylko koszty zmienne, które są przypisywane do poszczególnych jednostek produktowych. Inną różnicą jest podejście do rozliczania kosztów pośrednich. W rachunku kosztów pełnych koszty pośrednie są przypisywane do poszczególnych jednostek produktowych na podstawie pewnych kluczy alokacyjnych. Natomiast w rachunku kosztów zmiennych koszty pośrednie są rozliczane na podstawie kosztów bezpośrednich.

Zastosowania i ograniczenia obu modeli rachunku kosztów

Zastosowanie rachunku kosztów pełnych jest zalecane, gdy istnieje potrzeba dokładnego uwzględnienia wszystkich kosztów, zarówno stałych, jak i zmiennych. Jest to szczególnie istotne w przypadku, gdy koszty stałe mają znaczący wpływ na koszty wytworzenia produktów. Rachunek kosztów pełnych jest często stosowany w branżach, w których koszty stałe stanowią znaczną część całkowitych kosztów. Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych jest zalecane, gdy koszty stałe są niewielkie lub mają niewielki wpływ na koszty wytworzenia produktów. Jest to szczególnie istotne w przypadku, gdy przedsiębiorstwo produkuje wiele różnych produktów o różnych kosztach stałych. Rachunek kosztów zmiennych jest często stosowany w branżach, w których koszty zmienne stanowią znaczną część całkowitych kosztów. Ograniczeniem rachunku kosztów pełnych jest to, że może prowadzić do niedoszacowania kosztów, szczególnie w przypadku zmian w poziomie produkcji. Ograniczeniem rachunku kosztów zmiennych jest to, że nie uwzględnia kosztów stałych, co może prowadzić do niedoszacowania całkowitych kosztów wytworzenia produktów.

Przykłady sytuacji, w których zaleca się stosowanie rachunku kosztów pełnych lub rachunku kosztów zmiennych

Rachunek kosztów pełnych zaleca się stosować w sytuacjach, gdy istnieje potrzeba dokładnego uwzględnienia wszystkich kosztów, zarówno stałych, jak i zmiennych. Przykładem branży, w której zaleca się stosowanie rachunku kosztów pełnych, może być branża samochodowa, gdzie koszty stałe mają znaczący wpływ na koszty wytworzenia pojazdów. Rachunek kosztów zmiennych zaleca się stosować w sytuacjach, gdy koszty stałe są niewielkie lub mają niewielki wpływ na koszty wytworzenia produktów. Przykładem branży, w której zaleca się stosowanie rachunku kosztów zmiennych, może być branża odzieżowa, gdzie przedsiębiorstwa produkują wiele różnych produktów o różnych kosztach stałych.

Dodatkowe modele rachunku kosztów

Oprócz rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych, istnieją także inne modele rachunku kosztów, które są stosowane w praktyce. Przykłady takich modeli to rachunek kosztów targetowych, rachunek kosztów działań, rachunek kosztów zasobów czy rachunek kosztów jakości.

Rachunek kosztów pełnych — artykuły polecane

Rachunek kosztów zmiennych — Rachunek kosztów rzeczywistych — Koszty wytwarzania — Gospodarowanie zapasami — Rachunek kosztów — Produkty wielokrotnej sprzedaży — Rachunek kosztów standardowych — Koszty pośrednie — Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych

Bibliografia

• Drury C. (1996), Rachunek kosztów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Małkowska D. (2013), Rachunek kosztów w rachunkowości finansowej - ewidencja i rozliczanie. Zbiór zadań z komentarzem, ODDK, Gdańsk
• Nowak E. (2014), Rachunek wyników i ocena rentowności klientów z wykorzystaniem rachunku kosztów pełnych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 830
• Nowak E. (2015), Rachunek kosztów a zarządzanie kosztami. Rozważania o relacjach, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 245
• Nowak E. (2016), Rachunek kosztów w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław
• Sobańska I. (2006), Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
• Sojak S. (2003), Rachunkowość zarządcza, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń
• Sojak S. (2015), Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów, TNOiK Dom Organizatora, Toruń
• Szczypa P. (2014), Rachunkowość zarządcza - klucz do sukcesu, CeDeWu.pl, Warszawa
• Trentowska M. (2015), Rachunek kosztów, podstawy rachunkowości zarządczej i zarządzania finansami, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa

Autor: Elżbieta Frydrych, Małgorzata Szczerba