Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych

Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych-Przez termin ten rozumie się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowanych remontów. Pozostała część kosztów odpowiadająca wielkości niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (tzw. Koszty nieuzasadnione, koszty puste lub koszty niewykorzystanego potencjału) jest zaliczana do kosztów okresu. Według MSR 2 par. 2 " Dla celów przypisania stałych pośrednich kosztów produkcji do kosztów przetworzenia zapasów przyjmuje się normalną zdolność produkcyjną aparatu wytwórczego. Normalną zdolność produkcyjną określa produkcja na średnim poziomie, której uzyskania oczekuje się w czasie kilku okresów lub sezonów, w typowych okolicznościach, z uwzględnieniem utraty zdolności produkcyjnej wynikającej z planowanej konserwacji, Można wziąć pod uwagę aktualny poziom produkcji, o ile zbliżony jest on do poziomu normalnej zdolności produkcyjnej".

Jednostka powinna zapewnić wiarygodne udokumentowanie obliczenia normalnego poziomu zdolności produkcyjnych oraz ewidencję wykorzystania zdolności produkcyjnych, dostosowaną do sposobu ich pomiaru, pozwalającą ustalić wielkość niewykorzystanych w danym okresie zdolności produkcyjnych. Normalny poziom zdolności produkcyjnych powinien być systematycznie weryfikowany

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie "normalnego poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych" oraz koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. Wskazuje, że koszty te nie są klasyfikowane jako koszty wytworzenia produktu, ale przyczyniają się do zmniejszenia wyniku finansowego. Artykuł przedstawia również różne sposoby pomiaru i organizacji produkcji oraz metody ustalania kosztów niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. Podkreśla znaczenie dokładnego udokumentowania i weryfikacji normalnego poziomu zdolności produkcyjnych. Artykuł sugeruje również traktowanie kosztów niewykorzystanych zdolności produkcyjnych jako kategorii zarządczej, ze względu na ich powiązanie z kosztami zmiennymi i stałymi oraz możliwość ujawniania ich w księgach rachunkowych.

Koszty stałe niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych jako kategoria zarządcza

Koszty stałe niewykorzystanych zdolności produkcyjnych są ściśle powiązane z bilansową wyceną zapasu produktów, ale jej treść ekonomiczna zawiera w sobie przy okazji również duży potencjał informacyjny o charakterze zarządczym. Obligatoryjnym w procesie tworzenia wiarygodnych informacji dla celów zarządczych jest ustalenie kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych o ile przedsiębiorstwo produkcyjne, usługowe, czy budowlano-montażowe stosuje zasady sprawozdawczego rachunku kosztów

Eliminacja kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych

Koszty stałe niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych nie są klasyfikowane jako koszty wytworzenia produktu. Jako koszty okresu przyczyniają się do zmniejszenia wyniku finansowego w roku obrotowym, w którym zostały poniesione. Jednostka może ustalać koszty będące konsekwencją niewykorzystania zdolności produkcyjnych:

• bieżąco - poprzez przypisanie do produktów stałych pośrednich kosztów produkcji wyłącznie w wysokości odpowiadającej poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych,
• okresowo - poprzez dokonywaną okresowo, nie później niż na dzień bilansowy eliminację kosztów będących konsekwencją niewykorzystania zdolności produkcyjnych z kosztów wytworzenia zapasu produktów.

Bieżący pomiar kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych jest dokonywany w tracie roku, najczęściej pod koniec lub po zakończeniu danego miesiąca. Pomiar ten umożliwia również eliminację kosztów stałych niewykorzystanych zdolności produkcyjnych z kosztów pośrednich produkcji. W praktyce zaleca się zastosowanie w tym zakresie dwóch rozwiązań [Fedak 2008, s. 177-179]: 1) stosowania planowanego kosztu wytworzenia w obrocie wyrobami gotowymi, 2) stosowania planowanych (stabilizowanych) narzutów lub stawek kosztów wydziałowych.

W celu ustalenia kosztów będących konsekwencją niewykorzystania zdolności produkcyjnych wskazane jest, aby jednostka

• określiła poziom szczegółowości pomiaru niewykorzystanego potencjału wytwórczego,
• dokonała wyboru jednostek pomiaru rozmiarów potencjału wytwórczego,
• określiła normalny poziom zdolności produkcyjnych,
• ustaliła stawkę (stawki) kosztów normalnego wykorzystania zdolności produkcyjnych jednostki pomiaru poprzez podzielenie kosztów utrzymania normalnego potencjału wytwórczego przez normalny poziom zdolności produkcyjnych,
• ustaliła rzeczywisty poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych i poziom zdolności niewykorzystanych,
• ustaliła koszty niewykorzystanych zdolności wytwórczych, mnożąc stawkę (stawki) kosztów normalnego poziomu wykorzystania przez liczbę jednostek zdolności niewykorzystanych

Podział

Zależnie od sposobu organizacji produkcji pomiar wielkości wykorzystanego i niewykorzystanego potencjału może nastąpić na poziomie

• całego zakładu produkcyjnego,
• jednostek organizacyjnych zakładu, np. wydziałów,
• linii produkcyjnych w ramach poszczególnych wydziałów,
• stanowisk roboczych w ramach poszczególnych linii lub wydziałów,
• pojedynczych zasobów wykorzystywanych w jednostce w postaci maszyn, ludzi i pomieszczeń.

Zależnie od sposobu organizacji produkcji pomiar rozmiarów potencjału wytwórczego może następować za pomocą takich jednostek, jak wielkość produkcji wyrażona w:

• tonach (kilogramach),
• megawatach,
• hektolitrach,
• sztukach,
• liczbie godzin pracy:
  • pracowników (rh),
  • maszyn i urządzeń (mh),
• inne czynniki dobrze odzwierciedlające zużycie zasobów w jednostce:
  • liczba m2 powierzchni produkcyjnych,
  • liczba m3 kubatury pomieszczeń,
  • liczba wykonywanych operacji itp.

Zależnie od organizacji produkcji przy ustalaniu normalnego poziomu zdolności produkcyjnych można uwzględniać

• teoretyczne zdolności produkcyjne potencjału wytwórczego,
• ograniczenia teoretycznego poziomu zdolności produkcyjnych, wynikające z planowanych konserwacji, remontów i ulepszeń,
• system pracy (jedna, dwie, trzy zmiany),
• sieć powiązań maszyn i urządzeń w zespoły, linie lub ciągi technologiczne, mającą wpływ na uzyskiwane zdolności produkcyjne,
• inne czynniki (np. występujące cyklicznie czynniki o charakterze naturalnym: niskie temperatury).

Ustalenie stawki dla stałych pośrednich kosztów produkcji wymaga uprzedniego wydzielenia kosztów stałych produkcji z ogółu kosztów pośrednich produkcji. Może to z kolei nastąpić przez zastosowanie jednej z metod wydzielania kosztów stałych i zmiennych:

• zastosowanie metody księgowej,
• zastosowanie metody statystycznej,
• podział zasobów na zasoby elastyczne (zmienne) i zaangażowane

Określenie rzeczywistego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych

Określenie rzeczywistego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych polega na pomiarze wykonanych ilości dla określonych wyżej jednostek pomiaru rozmiarów potencjału wytwórczego. Ustalenie liczby wykorzystanych i niewykorzystanych zdolności produkcyjnych następuje przez porównanie rzeczywistego stopnia wykorzystania zdolności (jednostek pomiaru) z poziomem uznanym za normalny.

Ustaloną liczbę niewykorzystanych jednostek zdolności produkcyjnych mnoży się przez koszt jednostki pomiaru ustalony na poziomie normalnych zdolności produkcyjnych

Ilustruje to wzór:

$K_{NZP}={{K_{S}} \over {M}}$

gdzie:

K_NZP - koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych,

M - normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych (wyrażony w określonych jednostkach pomiaru),

X - rzeczywisty poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych,

KS - koszty stałe.

Podsumowanie

Procedury, które są sporządzane na podstawie prawa bilansowego dotyczące ustalania kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych, w dużej skali wykorzystywane są wielkości z kategorii rachunkowości zarządczej i controllingu.

Zasadniczymi argumentami przemawiającymi za tym, aby kategorię kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych traktować jako kategorię zarządczą są posługiwanie się kosztami zmiennymi i kosztami stałymi w obrębie pośrednich kosztów wytwarzania produkcji w ujęciu budżetowym i rzeczywistym, ścisłe powiązanie wydziałowych kosztów stałych z poziomem wykorzystania zdolności produkcyjnych, ujawnianie w księgach rachunkowych kosztów stałych niewykorzystanych normalnych zdolności produkcyjnych w formie odchyleń.

Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych — artykuły polecane

Rozliczanie produkcji — Koszt wytworzenia produktu — Koszt postulowany — Metody rozliczania kosztów — Koszt jednostkowy — Rachunek normatywny kosztów — Gospodarka magazynowa — Koszty produkcji — Koszty bezpośrednie

Bibliografia

• Masztalerz M. (2017), Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Puste kalorie, a rachunkowość, czyli o kosztach niewykorzystanych zasobów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Nowak E., Nieplowicz M. (red.) (2014), Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Modele zarządzania kosztami i dokonaniami, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady (Tekst mający znaczenie dla EOG) Document 32008R1126
• Walińska E. (red.) (2010), Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Magdalena Wójcik