Kwestionariusz

Kwestionariusz jest to zbiór pytań uporządkowanych merytorycznie i graficznie, zapisanych na kartce papieru lub w innej formie, tworzony w celu wywołania żądanych odpowiedzi. Jest to typowe narzędzie pomiarowe, wykorzystywane jako metoda gromadzenia informacji. Wyróżnia się:

• kwestionariusz ankietowy - pytania odczytuje ankietowany, on też udziela, samodzielnie pisemnej odpowiedzi,
• kwestionariusz wywiadu - pytania, odczytywane z kwestionariusza, zadaje osoba prowadząca wywiad.

Cele i znaczenie kwestionariusza

Kwestionariusze mają wiele celów i znaczenie w procesie badawczym. Przede wszystkim pozwalają na zebranie danych od respondentów w celu uzyskania informacji na temat różnych zagadnień. Dzięki nim można zbierać dane demograficzne, opinie, preferencje, nawyki konsumenckie, poziom satysfakcji klientów i wiele innych informacji.

Kwestionariusze są szeroko stosowane w badaniach naukowych, marketingowych, społecznych, zarządzaniu i innych dziedzinach. W naukach społecznych, kwestionariusze są często wykorzystywane do badania zachowań, przekonań i postaw ludzi. W marketingu, kwestionariusze pomagają zrozumieć potrzeby i preferencje klientów oraz ocenić skuteczność działań marketingowych. W zarządzaniu, kwestionariusze mogą być stosowane do oceny satysfakcji pracowników, identyfikowania problemów organizacyjnych lub zbierania informacji zwrotnych na temat efektywności działań.

Przy odpowiednim opracowaniu i analizie danych, kwestionariusze mogą dostarczyć wartościowych informacji do podejmowania decyzji i planowania działań. Pomagają badaczom uzyskać dane na temat grupy respondentów, identyfikować trendy, porównywać wyniki w różnych grupach badawczych i wyciągać wnioski na temat badanego zagadnienia. Kwestionariusze mogą być również używane do monitorowania zmian w czasie, poprzez przeprowadzanie badań na tej samej grupie respondentów w różnych momentach.

Ważne jest, aby kwestionariusze były starannie opracowane i przetestowane, aby uzyskać dokładne i wiarygodne wyniki. Powinny być dostosowane do celu badania i odpowiednio sformułowane, aby minimalizować błędy odpowiedzi. Należy również zadbać o anonimowość respondentów i zapewnić im komfort w udzielaniu odpowiedzi.

Zasady budowy kwestionariusza

• długość kwestionariusza mierzona jest czasem trwania jego wypełnienia lub udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania wywiadu, a nie liczbą pytań,
• stopniowanie pytań - najpierw pytania ogólne (zwykle otwarte), następnie pytania coraz bardziej szczegółowe (zwykle zamknięte),
• stosowanie pytań kontaktowych na "rozgrzewkę" i pytań - buforów, które mają za zadanie odprężyć i zmniejszyć napięcie respondenta,
• umieszczenie na końcu kwestionariusza tzw. pytań metryczkowych, czyli pytań dotyczących cech respondenta.

Rodzaje kwestionariuszy

Kwestionariusz ankietowy

Kwestionariusz ankietowy jest najczęściej stosowanym rodzajem kwestionariusza. Polega on na przekazaniu respondentom listy pytań, na które mają udzielić odpowiedzi. Pytania mogą być otwarte, zamknięte, półotwarte lub specjalne.

Pytania otwarte pozwalają respondentom na swobodne wyrażanie swoich opinii, bez konkretnych opcji do wyboru. Otwarte pytania są szczególnie przydatne w badaniach jakościowych, ponieważ pozwalają na uzyskanie głębszych informacji i zrozumienie motywacji respondentów.

Pytania zamknięte wymagają od respondentów wyboru jednej z dostępnych opcji odpowiedzi. Mogą to być pytania z jedną odpowiedzią (jednokrotnego wyboru) lub z wieloma odpowiedziami (wielokrotnego wyboru). Pytania tego rodzaju są łatwiejsze do analizy, ponieważ odpowiedzi można porównywać i grupować.

Pytania półotwarte łączą w sobie cechy pytań otwartych i zamkniętych. Respondenci mają możliwość wyboru z dostępnych opcji odpowiedzi, ale mają również możliwość wprowadzenia własnych odpowiedzi.

Pytania specjalne są używane w specyficznych sytuacjach, gdy wymagane są szczególne informacje. Mogą to być pytania o dane demograficzne, preferencje konsumentów lub reakcje na konkretne produkty lub usługi.

Kwestionariusz wywiadu

Kwestionariusz wywiadu polega na przeprowadzeniu osobistego wywiadu z respondentem przez wykwalifikowanego badacza. W tej formie kwestionariusza badacz zadaje pytania respondentowi i rejestruje jego odpowiedzi. Wywiad może być bardziej elastycznym narzędziem, ponieważ badacz może zadawać dodatkowe pytania lub prosić o wyjaśnienia.

Kwestionariusz wywiadu umożliwia uzyskanie bardziej szczegółowych i kompleksowych odpowiedzi niż kwestionariusz ankietowy. Badacz może dostosować pytania do kontekstu sytuacji i indywidualnych potrzeb respondentów. Wywiad może również dostarczyć dodatkowych informacji, które mogą być trudne do uzyskania za pomocą tradycyjnego kwestionariusza ankietowego.

Jednak przeprowadzenie wywiadu wymaga większego nakładu pracy i zasobów niż przeprowadzenie ankietowania. Wywiadzy wymagają obecności badacza i interakcji z respondentem, co może być czasochłonne i kosztowne.

Kwestionariusz wywiadu jest szczególnie przydatny w badaniach jakościowych, które skupiają się na zgłębianiu zrozumienia i interpretacji zachowań i opinii respondentów. Może być stosowany w badaniach marketingowych, społecznych, psychologicznych i innych dziedzinach, gdzie szczegółowe informacje są kluczowe dla zrozumienia badanego zjawiska.

Pytania kwestionariuszowe

Pytania otwarte

Nie narzucają żadnego wariantu odpowiedzi, ale dają możliwość na jej samodzielne sformułowanie.

Pytania zamknięte

Pytania z wyznaczonymi z góry wariantami odpowiedzi, możliwymi do wyboru przez respondenta.

• Pytania dychotomiczne - odpowiedzi wykluczają się wzajemnie (możliwa tylko jedna odpowiedź, np. "tak-nie",
• Pytania kafeteryjne - w przypadku, gdy odpowiedzi nie wykluczają się respondent wybiera te odpowiedzi, które uważa za zgodne z prawdą (możliwe są różne kombinacje odpowiedzi, więcej niż jedna dobra odpowiedź).

Pytania półotwarte

Pytanie zamknięte, ale z jednym podpytaniem otwartym na liście odpowiedzi.

Pytania specjalne

• Pytania filtrujące - dzięki nim zostaje wydzielona ta grupa ankietowanych, którzy nie udzielają odpowiedzi na część pytań, która ich nie dotyczy lub do której są kierowane specjalne pytania (dotyczą tylko i wyłącznie tej danej grupy).
• Pytania kontrolne - poprzez zadanie dwóch pytań w różnych formach o tę samą sprawę, sprawdzają wiarygodność respondenta. Pytanie kontrolne należy umieścić w odpowiedniej odległości od właściwego.
• Pytania metryczkowe - dotyczą cech samego respondenta lub też badanego przedsiębiorstwa.

Etapy opracowania kwestionariusza

• określenie jego celu i przedmiotu,
• wybór metody techniki badania kwestionariuszowego,
• ustalenie cech i wielkości próby,
• stworzenie wstępnej listy pytań,
• konsultacje założeń badawczych i listy pytań,
• opracowanie pierwszej wersji kwestionariusza, a także materiałów pomocniczych, do których należą np. instrukcje dla ankietera,
• stworzenie ostatecznej wersji kwestionariusza.

Elementy kwestionariusza

Kwestionariusz poza częścią merytoryczną, powinien zawierać takie elementy dodatkowe jak:

• tytuł badania,
• cel badania,
• nazwa osoby lub instytucji przeprowadzającej badania
• informacja, dlaczego kwestionariusz trafił do respondenta,
• zasięg badania
• charakter badania
• informacja, czy jest ono anonimowe czy nie
• informacja, w jaki sposób zostaną wykorzystane odpowiedzi,
• informacja, czy respondent będzie mógł mieć wgląd w wyniki badań

Kwestionariusze internetowe

W ostatnim czasie wzrasta popularność kwestionariuszy internetowych. Większość z nich to tzw. "ankiety instant", czyli krótkie ankiety składające się z jednego pytania, a po udzieleniu odpowiedzi na tego typu ankietę, istnieje możliwość wglądu w ogólne wyniki. Ma to na celu podniesienie atrakcyjności strony. Coraz częściej w formie internetowej pojawiają się także dłuższe kwestionariusze, które są tworzone przez badaczy w celach naukowych.

Typy kwestionariuszy internetowych

1. umieszczane na stronach dostępnych dla każdego internauty,
2. umieszczane na stronach "zamkniętych" (wymagane jest wpisanie hasła w celu uzyskania dostępu),
3. "ukryte" przed respondentami, pojawiają się wówczas, gdy wyzwoli on jakiś mechanizm np. odwiedzi stronę w określonym dniu i o określonej godzinie,
4. wysyłane jako e-mail,
5. wysyłane jako załącznik do listów e-mail,
6. dodawane w formie linku w liście poczty elektronicznej.

Budowa kwestionariusza

Mierzenie długości kwestionariusza

Ważne jest, aby kwestionariusz był odpowiedniej długości, aby nie zniechęcał respondentów do udziału w badaniu. Zbyt długi kwestionariusz może prowadzić do zmęczenia respondentów i udzielania pochopnych odpowiedzi. Dlatego istotne jest dokładne przemyślenie długości kwestionariusza, aby był on odpowiednio skondensowany i jednocześnie obejmował wszystkie niezbędne pytania.

Aby określić optymalną długość kwestionariusza, warto zwrócić uwagę na kilka czynników. Po pierwsze, należy uwzględnić cel badania i ilość informacji, które chcemy pozyskać od respondentów. Jeśli nasze badanie ma na celu uzyskanie szczegółowych danych, konieczne może być przygotowanie dłuższego kwestionariusza. Jednak w przypadku badań ogólnych lub na większą skalę, warto skrócić kwestionariusz, aby nie przeciążać respondentów.

Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na czas, jaki respondent będzie musiał poświęcić na wypełnienie kwestionariusza. Jeśli badanie jest przeprowadzane online lub przez telefon, warto zastosować techniki automatyzacji, takie jak pomijanie nieodpowiednich pytań w zależności od wcześniejszych odpowiedzi, aby skrócić czas wypełniania kwestionariusza.

Stopniowanie pytań

Kolejnym ważnym elementem budowy kwestionariusza jest stopniowanie pytań. Pytania w kwestionariuszu powinny być stopniowane, zaczynając od ogólnych pytań, a następnie przechodząc do bardziej szczegółowych. Stopniowanie pytań pomaga respondentom w przemyślanym udzielaniu odpowiedzi i unikaniu zamieszania.

Początkowe pytania powinny być ogólnego charakteru, aby respondent mógł łatwo zrozumieć, o co pytamy. Następnie, w miarę postępu w kwestionariuszu, pytania mogą stawać się coraz bardziej szczegółowe i wymagające większej analizy. Taki układ pytań pozwala respondentom na stopniowe zagłębianie się w temat badania i przemyślane udzielanie odpowiedzi.

Wykorzystanie pytań kontaktowych i pytań metryczkowych

W budowie kwestionariusza istotne jest również zastosowanie odpowiednich typów pytań. Pytania kontaktowe służą do nawiązania kontaktu z respondentem i zainteresowania go badaniem. Mogą to być pytania dotyczące ogólnych preferencji, opinii lub doświadczeń respondentów. Pytania kontaktowe mają na celu przyciągnięcie uwagi respondentów i zwiększenie ich zaangażowania w badanie.

Natomiast pytania metryczkowe służą do zbierania informacji demograficznych i innych danych liczbowych na temat respondentów. Mogą to być pytania dotyczące wieku, płci, wykształcenia, zarobków itp. Pytania metryczkowe pozwalają na późniejszą analizę danych z uwzględnieniem różnych kategorii respondentów i identyfikację potencjalnych zależności.

Ważne jest, aby odpowiednio zbalansować pytania kontaktowe i metryczkowe w kwestionariuszu, aby zbierać zarówno jakościowe, jak i ilościowe dane. Odpowiednie zastosowanie różnych typów pytań pozwoli na uzyskanie kompleksowego obrazu i lepsze zrozumienie badanego tematu.

Należy pamiętać, że budowa kwestionariusza to proces, który wymaga uwagi i przemyślenia. Kluczowe jest dostosowanie długości, stopniowanie pytań oraz wykorzystanie odpowiednich typów pytań w celu osiągnięcia jak najbardziej efektywnych i wiarygodnych wyników badania.

Analiza danych z kwestionariusza

Metody analizy danych ilościowych

Dane uzyskane z kwestionariusza mogą być analizowane za pomocą różnych metod, takich jak analiza statystyczna, analiza czynnikowa, analiza skupień oraz analiza regresji. Wybór odpowiedniej metody zależy od celów badania oraz rodzaju danych zebranych za pomocą kwestionariusza.

Analiza statystyczna jest jedną z najczęściej stosowanych metod analizy danych ilościowych. Pozwala na opisanie i porównanie danych przy użyciu wskaźników statystycznych, takich jak średnia, mediana, odchylenie standardowe czy współczynnik korelacji. Jest to przydatne narzędzie, które umożliwia badaczom zrozumienie rozkładu danych oraz identyfikowanie ewentualnych trendów czy zależności.

Analiza czynnikowa jest wykorzystywana, gdy zależy nam na zidentyfikowaniu ukrytych czynników, które wpływają na odpowiedzi udzielone w kwestionariuszu. Metoda ta pozwala na grupowanie pytań w kategorie, co ułatwia interpretację wyników i identyfikację głównych czynników wpływających na badane zjawisko.

Analiza skupień jest stosowana, kiedy celem jest grupowanie respondentów na podstawie podobieństwa w odpowiedziach udzielonych w kwestionariuszu. Pozwala to na identyfikację podgrup respondentów o podobnych preferencjach, zachowaniach czy potrzebach. Metoda ta może być szczególnie przydatna w badaniach marketingowych czy analizach rynkowych.

Analiza regresji jest stosowana w celu zrozumienia zależności między zmiennymi. Pozwala określić, w jaki sposób jedna zmienna zależy od innej i jakie są ich wzajemne relacje. Metoda ta pozwala na prognozowanie wartości zmiennej zależnej na podstawie wartości zmiennych niezależnych.

Metody analizy danych jakościowych

Dane jakościowe zebrane z kwestionariusza mogą być analizowane za pomocą różnych metod, takich jak analiza treści, analiza tematyczna, kodowanie danych oraz analiza porównawcza. Metody te pozwalają na odkrycie ukrytych wzorców i zależności w danych jakościowych.

Analiza treści jest szeroko stosowaną metodą badawczą, która polega na analizie i interpretacji zawartości tekstowej odpowiedzi udzielonych w kwestionariuszu. Pozwala na identyfikację tematów, kluczowych słów i wzorców występujących w danych jakościowych.

Analiza tematyczna jest bardziej zaawansowaną metodą analizy danych tekstowych. Polega na identyfikacji tematów i podtematów, a także na zrozumieniu ich znaczenia i powiązań. Metoda ta umożliwia pogłębioną analizę treści odpowiedzi udzielonych w kwestionariuszu.

Kodowanie danych polega na przypisywaniu odpowiedziom kategorii lub kodów. Jest to przydatna metoda, która umożliwia porządkowanie i porównywanie danych jakościowych. Pozwala również na identyfikację powtarzających się wzorców i zależności.

Analiza porównawcza polega na porównywaniu odpowiedzi udzielonych przez różne grupy respondentów. Metoda ta pozwala na identyfikację różnic i podobieństw w odpowiedziach, a także na zrozumienie, jak czynniki takie jak płeć, wiek czy wykształcenie wpływają na odpowiedzi udzielone w kwestionariuszu.

Analiza wiarygodności i rzetelności kwestionariusza

Ważne jest przeprowadzenie analizy wiarygodności i rzetelności kwestionariusza, aby ocenić, czy pytania są wiarygodne i czy odpowiedzi są konsekwentne. Analiza wiarygodności może być przeprowadzona za pomocą analizy korelacji, analizy czynnikowej oraz analizy zgodności wewnętrznej. Analiza rzetelności sprawdza, czy wyniki są niezawodne i konsekwentne.

Analiza korelacji pozwala na ocenę stopnia związku między dwiema lub więcej zmiennymi. Jeśli pytania w kwestionariuszu mierzą tę samą cechę, powinny być silnie skorelowane. Jeśli nie ma związku między pytaniami, wyniki analizy korelacji będą bliskie zero.

Analiza czynnikowa jest stosowana w celu redukcji liczby zmiennych w kwestionariuszu poprzez grupowanie ich w czynniki. Pozwala to na uproszczenie analizy danych oraz identyfikację głównych czynników mierzących badane zjawisko.

Analiza zgodności wewnętrznej pozwala ocenić, czy pytania w kwestionariuszu mierzą tę samą cechę. Metoda ta polega na obliczeniu współczynnika alfa Cronbacha, który wskazuje na stopień spójności odpowiedzi udzielonych na poszczególne pytania. Wartość współczynnika alfa powinna być wysoka, aby można było uznać kwestionariusz za wiarygodny.

Analiza rzetelności sprawdza, czy wyniki uzyskane za pomocą kwestionariusza są niezawodne i konsekwentne. W przypadku badań powtarzalnych, analiza rzetelności pozwala ocenić, czy wyniki są stabilne w czasie i czy można na nich polegać.

Przeprowadzenie analizy wiarygodności i rzetelności kwestionariusza jest niezwykle istotne, ponieważ pozwala na ocenę jakości danych i wiarygodność wyników. Jest to kluczowy etap w procesie analizy danych z kwestionariusza, który umożliwia badaczom wnioskowanie na podstawie zebranych informacji.

Zastosowanie kwestionariuszy

W badaniach naukowych

Kwestionariusze są szeroko stosowane w badaniach naukowych do zbierania danych z różnych dziedzin. Mogą być wykorzystywane w badaniach społecznych, psychologicznych, medycznych, ekonomicznych i innych. Badacze korzystają z kwestionariuszy, aby zbierać dane od respondentów w sposób systematyczny i zorganizowany. Kwestionariusze pozwalają na gromadzenie dużej ilości informacji od wielu osób w krótkim czasie.

W badaniach społecznych kwestionariusze są wykorzystywane do badania preferencji, postaw, zachowań społecznych i opinii publicznej. Przykładowo, badacze mogą używać kwestionariuszy do zbierania danych na temat preferencji politycznych, postaw wobec różnych grup społecznych czy zachowań konsumenckich. Kwestionariusze mogą być również stosowane w badaniach psychologicznych, aby zbadać cechy osobowości, poziom zadowolenia z życia czy doświadczenia emocjonalne respondentów.

W badaniach medycznych kwestionariusze są wykorzystywane do diagnozowania chorób, oceny stanu zdrowia pacjenta, zbierania informacji na temat objawów czy do oceny skuteczności terapii. Badania ekonomiczne również korzystają z kwestionariuszy do zbierania danych na temat zachowań konsumenckich, preferencji ekonomicznych czy oceny zadowolenia klientów.

W praktyce zarządzania

Kwestionariusze są również używane w praktyce zarządzania do oceny pracowników, diagnozowania potrzeb szkoleniowych, zbierania informacji zwrotnych od klientów, badania satysfakcji pracowników i innych celów związanych z zarządzaniem. W przypadku oceny pracowników, kwestionariusze mogą być wykorzystywane do oceny kompetencji, motywacji, umiejętności interpersonalnych czy poziomu zaangażowania w pracę. Kwestionariusze mogą również pomóc w diagnozowaniu potrzeb szkoleniowych, identyfikując obszary, w których pracownicy wymagają dodatkowej edukacji.

Kwestionariusze są również używane do zbierania informacji zwrotnych od klientów. Przykładowo, firmy mogą wykorzystywać kwestionariusze do oceny jakości obsługi klienta, satysfakcji z produktów czy oczekiwań klientów. Badanie satysfakcji pracowników jest innym zastosowaniem kwestionariuszy w praktyce zarządzania. Kwestionariusze mogą być wykorzystywane do zbierania informacji na temat satysfakcji z warunków pracy, relacji z przełożonymi oraz perspektyw rozwoju zawodowego.

W badaniach marketingowych i społecznych

Kwestionariusze są szeroko stosowane w badaniach marketingowych do badania preferencji klientów, badania satysfakcji klientów, analizy rynku i innych celów związanych z marketingiem. Przykładowo, firmy mogą wykorzystywać kwestionariusze do badania preferencji konsumenckich, aby zrozumieć, jakie cechy produktu są najważniejsze dla konsumentów. Kwestionariusze mogą być również używane do badania satysfakcji klientów, oceny skuteczności kampanii reklamowych czy analizy trendów rynkowych.

Kwestionariusze są również używane w badaniach społecznych, aby zbadać opinie publiczne, postawy i zachowania społeczne. Przykładowo, badacze mogą wykorzystywać kwestionariusze do badania postaw wobec różnych kwestii społecznych, takich jak równość płci, migracja czy zmiany społeczne. Kwestionariusze mogą również służyć do badania zmian społecznych i analizy tendencji społecznych na przestrzeni czasu.

Kwestionariusz — artykuły polecane

Techniki badawcze — Mapa mentalna — Socjometria — Kartowanie — Badanie pilotażowe — Wywiad — Blended learning — Obserwacja — Metody pozyskiwania informacji z rynku

Bibliografia

• Kaczmarczyk S. (2003), Badania marketingowe. Metody i techniki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kędzior Z., Karcz K. (2007), Badania marketingowe w praktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kisiel P. (2000), Społeczne aspekty badań marketingowych. Wybrane problemy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Krok E. (2015), Budowa kwestionariusza ankietowego a wyniki badań, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 874, Studia Informatica nr 37
• Siuda P. (2006), Kwestionariusze internetowe - nowe narzędzie badawcze nauk społecznych

Autor: Kinga Danek