Techniki badawcze

Technika badawcza to określone sposoby i umiejętność wykorzystania wybranych metod badawczych, czynności, operacji, które wpływają na poznanie właściwości przedmiotu badań . Do technik badawczych można zaliczyć wszystkie dostępne narzędzia, środki, umiejętności i procedury stosowane w celu empirycznego zbadania założeń metodologicznych w pracy naukowej.

Wykorzystywane w badaniach naukowych techniki są podporządkowane odpowiednim metodom badawczym, a przy tym zostały formalnie skonkretyzowane, uregulowane wypracowanymi przez lata dyrektywami. Najczęściej stosowane techniki są adekwatnie dobrane do zrealizowania celów badawczych.

Rodzaje technik badawczych

Czynności związane z różnorodnymi sposobami przygotowania i przeprowadzenia badań naukowych najczęściej dzielone są ze względu na rodzaj metody. Do najczęściej wybieranych przez badaczy technik należą:

• ankieta, czyli technika polegająca najczęściej na samodzielnym wypełnieniu przez respondentów standaryzowanych kwestionariuszy w obecności ankietera lub bez niego. Reprezentatywna grupa badanych odpowiada na jasne, konkretne i ściśle określone pytania badawcze, dotyczące wąskiego tematu. Jest ważnym elementem badań, których wynikiem ma być analiza wybranych cech, faktów. Rodzaje ankiet: audytoryjna, indywidualna, pocztowa;
• wywiad, podobnie jak ankieta służy poznaniu faktów, opinii, postaw wybranej grupy. Najważniejszą różnicę stanowi sposób zadawania pytań - najczęściej ma charakter indywidualnej rozmowy badacza z respondentem. Zadawane pytania nie muszą być standardowe, mogą odbiegać od przygotowanego wcześniej scenariusza, o ile nawiązują do tematu badania. Rodzaje wywiadu: sformalizowany, swobodny;
• obserwacja to najbardziej wszechstronna technika badawcza, pozwalająca na zgromadzenie niezwykle dużej ilości materiału w sposób bardzo naturalny. Może mieć charakter bezpośredni, pośredni, jawny lub ukryty. Gromadzenie materiałów może przebiegać nieszablonowo (swobodne notatki, opisy, fotografie, nagrania, itp.) lub szablonowo (arkusz obserwacji, dziennik obserwacji). Rodzaje obserwacji: uczestnicząca, postronna;
• analiza dokumentów to gromadzenie opisowych informacji na wybrany temat, pozwalające na poznanie opinii o przedmiocie badania. Występują dwa rodzaje dokumentów poddawanych analizie: kronikarskie, czyli takie, które przedstawiają konkretne sytuacje, są opisem faktów i wydarzeń; opiniodawcze (pamiętniki, listy, wypracowania). Rodzaje analizy: ilościowa i jakościowa;
• analiza treści, czyli ustalenie i opisanie językowej strony tekstów, które podlegają badaniu z pomocą wskaźników statystycznych. Dają możliwość uzyskania jednoznacznych i porównywalnych w czasie wyników. Rodzaje analizy: ilościowa, jakościowa, elementarna, przyczynowa, krytyczna;
• eksperyment - ta technika ściśle łączy się z obserwacją, bowiem grupę badanych w warunkach laboratoryjnych lub naukowych poddaje się wpływowi określonych bodźców i analizuje się ich reakcje na ten wpływ. Eksperyment pozwala na weryfikację związków przyczynowo-skutkowych w badanych procesach. Rodzaje eksperymentu: jednej grupy, grup równoległych, grup rotacyjnych;
• techniki socjometryczne pozwalają na opisanie i zdefiniowanie stosunków międzyludzkich panujących w grupach społecznych. Techniką socjometryczną jest przede wszystkim porównanie;
• techniki statystyczne pozwalają na opracowanie zebranego materiału, jako techniki pomocnicze w metodzie monografii, sondażu diagnostycznego czy metodzie studium przypadku. Rodzaje technik statystycznych: rozumowanie statystyczne, indukcja i dedukcja naukowa, formułowanie aksjomatów.

Wybrane techniki zastosowane w pracy naukowej powinny pomóc poznać opracowywany temat w sposób możliwie najszerszy i najdoskonalszy. Należy jednak pamiętać, że muszą być koniecznie dostosowane do badanej treści, gdyż mają zasadniczy wpływ na formułowane w pracy wnioski.

Uwzględnianie potencjalnych błędów i ograniczeń technik badawczych

Błędy wynikające z ankiety

Ankieta jest jedną z najpopularniejszych technik badawczych, ale niestety może prowadzić do różnych błędów, które musimy uwzględnić w procesie analizy danych. Jednym z najważniejszych błędów jest selekcja próby. Jeśli próba nie jest reprezentatywna dla całej populacji, to wyniki uzyskane z ankiety mogą być błędne i nieodzwierciedlać rzeczywistości. Ważne jest, aby dobrze dobrać próbę tak, aby była reprezentatywna i uwzględniała różnorodne grupy społeczne.

Kolejnym błędem jest błąd pomiaru. Polega to na tym, że respondenci mogą udzielać nieprawdziwych odpowiedzi, gdyż nie chcą ujawnić swoich prawdziwych przekonań lub doświadczeń. Może to wynikać z braku zaufania do badacza lub obaw o konsekwencje udzielenia szczerej odpowiedzi. Aby zmniejszyć ten błąd, ważne jest, aby zapewnić anonimowość i poufność odpowiedzi, a także odpowiednio sformułować pytania, aby były neutralne i nie prowadziły respondentów.

Innym błędem wynikającym z ankiety jest błąd interpretacji. Odpowiedzi respondentów mogą być różnie interpretowane przez badacza, co może prowadzić do błędnych wniosków. Aby zminimalizować ten błąd, ważne jest, aby badacz zrozumiał kontekst i intencje respondentów oraz stosował jednoznaczne i precyzyjne pytania.

Zniekształcenia wynikające z obserwacji i wywiadu

Obserwacja i wywiad są innymi technikami badawczymi, które również mogą prowadzić do pewnych zniekształceń i błędów. Jednym z najważniejszych zniekształceń jest obserwatorzy błąd. Polega to na tym, że obserwatorzy mogą interpretować i rejestrować obserwowane zachowanie w sposób subiektywny, co może prowadzić do błędnych wniosków. Aby zmniejszyć ten błąd, ważne jest, aby obserwatorzy byli szkoleni i mieli jasne kryteria obserwacji.

Innym zniekształceniem jest efekt podobieństwa. Polega to na tym, że obserwatorzy mogą preferować zachowania, które są podobne do ich własnych przekonań i wartości, ignorując lub minimalizując inne zachowania. Aby zmniejszyć ten efekt, ważne jest, aby obserwatorzy byli świadomi swoich własnych uprzedzeń i starali się być obiektywni.

Wywiad może również być podatny na pewne zniekształcenia. Jednym z nich jest błąd pamięci. Respondenci mogą nieprawidłowo zapamiętywać pewne wydarzenia lub przekręcać fakty, co prowadzi do błędnych informacji. Aby zmniejszyć ten błąd, ważne jest, aby zadawać pytania dotyczące konkretnych wydarzeń, a nie polegać jedynie na ogólnych pytaniach.

Ograniczenia eksperymentu

Eksperyment jest jedną z najbardziej kontrolowanych technik badawczych, ale nadal ma pewne ograniczenia. Jednym z ograniczeń jest trudność w generalizacji wyników. Eksperymenty często są przeprowadzane na niewielkiej próbie, co może prowadzić do trudności w uogólnianiu wyników na całą populację. Ważne jest, aby być ostrożnym w wnioskowaniu na podstawie eksperymentu i rozważyć możliwość przeprowadzenia dalszych badań na większej próbie.

Innym ograniczeniem jest brak kontroli nad warunkami zewnętrznymi. W rzeczywistości, wiele czynników może wpływać na wyniki eksperymentu, które nie są kontrolowane przez badacza. Na przykład, warunki atmosferyczne, nastroje respondentów czy zmiany społeczne mogą mieć wpływ na wyniki eksperymentu. Aby zmniejszyć to ograniczenie, ważne jest, aby dokładnie dokumentować warunki eksperymentu i uwzględnić te czynniki w analizie.

Zagrożenia związane z technikami socjometrycznymi i statystycznymi

Techniki socjometryczne i statystyczne są często używane w badaniach społecznych, ale mają swoje własne zagrożenia, które musimy uwzględnić. Jednym z zagrożeń jest błąd próby. Jeśli próba jest mała, to wyniki socjometryczne lub statystyczne mogą być mało reprezentatywne i nieodzwierciedlać rzeczywistości. Ważne jest, aby dobrze dobrać próbę i mieć odpowiednią wielkość próby.

Innym zagrożeniem jest błąd statystyczny. Może to wynikać z niewłaściwego obliczania statystyk, nieodpowiedniego modelu statystycznego lub błędnych założeń dotyczących danych. Aby zmniejszyć ten błąd, ważne jest, aby korzystać z odpowiednich technik statystycznych i sprawdzić poprawność obliczeń.

Wreszcie, techniki socjometryczne i statystyczne mogą być podatne na manipulację. Badacze mogą celowo manipulować danymi lub wynikami, aby uzyskać pożądane rezultaty. Aby zapobiec temu zagrożeniu, ważne jest, aby być uczciwym i etycznym w procesie badawczym, a także dokładnie dokumentować wszystkie etapy analizy danych.

Optymalizacja wyboru technik badawczych

Próba testowa wybranej techniki

Próba testowa wybranej techniki badawczej jest niezwykle istotnym etapem w procesie badawczym. Pozwala ona na ocenę przydatności danej techniki do konkretnego badania oraz identyfikację potencjalnych problemów i ograniczeń. Próba testowa polega na zastosowaniu wybranej techniki badawczej na niewielkiej próbie badawczej w celu oceny jej skuteczności i efektywności.

Próba testowa powinna być przeprowadzona w kontrolowanych warunkach, aby można było dokładnie analizować wyniki. Ważne jest, aby próba testowa uwzględniała różne aspekty badania, takie jak cel badania, populacja badana, dostępność zasobów i czasochłonność. Pozwala to na lepsze zrozumienie, jak dobrze dana technika badawcza spełnia określone wymagania.

Wykorzystanie kombinacji technik badawczych

Często najlepszym podejściem do badania złożonych zagadnień jest wykorzystanie kombinacji różnych technik badawczych. Kombinacja technik pozwala na uzyskanie bardziej wszechstronnego i kompleksowego obrazu badanego zjawiska. Dzięki temu możliwe jest uwzględnienie różnych perspektyw i uniknięcie jednostronnego podejścia.

Wybór odpowiednich technik badawczych do kombinacji powinien być dokładnie przemyślany i oparty na celach badania oraz specyfice badanego zagadnienia. Ważne jest, aby techniki wzajemnie się uzupełniały i generowały komplementarne wyniki. Przykładowymi kombinacjami technik badawczych mogą być analiza statystyczna danych, obserwacje terenowe, wywiady, badania ankietowe czy analiza dokumentów.

Dostosowanie technik do badanych zagadnień

Każde badanie ma swoje unikalne cechy i wymagania, dlatego istotne jest dostosowanie technik badawczych do konkretnych zagadnień. Nie ma jednej uniwersalnej techniki badawczej, która sprawdzi się we wszystkich sytuacjach. Dlatego ważne jest, aby badacz miał świadomość różnorodności dostępnych technik i umiał wybrać te, które najlepiej odpowiadają na pytania badawcze.

Dostosowanie technik do badanych zagadnień wymaga analizy kontekstu badawczego, celów badania, dostępnych zasobów oraz ograniczeń. Niektóre techniki mogą być bardziej odpowiednie do badania zjawisk jakościowych, podczas gdy inne lepiej sprawdzają się w badaniach ilościowych. Ważne jest również uwzględnienie etycznego aspektu badania i dostosowanie technik do zasad etycznych.

Wykorzystanie nowych technologii w badaniach naukowych

Rozwój technologii ma istotny wpływ na rozwój metod badawczych. W dzisiejszych czasach istnieje wiele nowych technologii, które mogą być wykorzystane do prowadzenia badań naukowych. Przykładami takich technologii są narzędzia komputerowe, bazy danych, techniki wizualizacyjne czy sensoryka.

Wykorzystanie nowych technologii daje badaczom możliwość prowadzenia bardziej precyzyjnych, efektywnych i innowacyjnych badań. Pozwala to na zbieranie większej ilości danych, analizę danych w czasie rzeczywistym oraz łatwiejszą komunikację i udostępnianie wyników badań. Jednakże, ważne jest również zachowanie ostrożności i uwzględnienie potencjalnych zagrożeń i ograniczeń związanych z wykorzystaniem nowych technologii.

Techniki badawcze — artykuły polecane

Badanie pilotażowe — Wywiad — Problem badawczy — Badania naukowe — Kwestionariusz — Badania społeczne — Case study — Obserwacja — Pytanie badawcze

Bibliografia

• Apanowicz J. (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Kaszyńska A. (2010), Jak napisać, przepisać i z sukcesem obronić pracę dyplomową lub magisterską, Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice
• Krajewski M. (2006), Badania pedagogiczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły im. Pawła Włodkowica, Płock
• Krzykała F. (2001), Metodologia badań i technik badawczych socjologii gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań
• Mazur P. (2017), Jak napisać monografię szkoły?, PWSZ, Chełm
• Nachmias D., Frankfort-Nachmias C. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań
• Nowak S. (2011), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Pilch T., Bauman T. (2001), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa
• Sztumski J. (2010), Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Śląsk, Katowice

Autor: Mateusz Mordarski