Zmienna

Zmienna to dowolna cecha, właściwość lub czynnik, która przybiera charakterystyczne, reprezentatywne wartości w badanym zbiorze. Wartości zmiennej należą do pewnego zbioru, który nazywamy dziedziną zmiennej (zakresem lub polem zmienności). W naukach ekonomicznych zmienna często to: praca, koszt, konsumpcja, import, eksport, konsumpcja itd. Z faktu iż zmienna może przyjmować różne wartości wynika,że musi być reprezentowana przez symbol, a nie przez konkretną liczbę.

Rodzaje zmiennych

Wyróżniamy kilka rodzajów zmiennych, które są powszechnie stosowane w analizie danych.

Dwuwartościowe, wielowartościowe i techniczne

• Dwuwartościowe zmienne to takie, które przyjmują tylko dwie wartości, na przykład "tak" lub "nie", "prawda" lub "fałsz". Są one szczególnie przydatne w analizie binarnej, gdzie interesuje nas jedynie obecność lub nieobecność danej cechy.
• Wielowartościowe zmienne to takie, które przyjmują więcej niż dwie wartości. Mogą to być wartości kategorialne, jak np. "niski", "średni", "wysoki", albo liczbowe, jak np. ilość produktów sprzedanych w danym miesiącu.
• Techniczne zmienne to takie, które nie mają bezpośredniego związku z analizowanym zjawiskiem, ale mogą wpływać na wyniki badania. Przykładem takiej zmiennej może być sezonowość, która może mieć wpływ na sprzedaż w różnych okresach.

Środowiskowe, osobowościowe i behawioralne

• Środowiskowe zmienne odnoszą się do czynników zewnętrznych, które mogą wpływać na badane zjawisko. Przykładem może być zmiana polityki rządowej, która może mieć wpływ na sytuację ekonomiczną firmy.
• Osobowościowe zmienne to takie, które odnoszą się do cech osobowości jednostki i mogą wpływać na jej zachowanie w kontekście zarządzania. Przykładem takiej zmiennej może być skłonność do ryzyka czy preferencje dotyczące stylu przywództwa.
• Behawioralne zmienne odnoszą się do obserwowalnych zachowań jednostki w kontekście zarządzania. Przykładem takiej zmiennej może być ilość godzin przepracowanych przez pracownika lub liczba dni nieobecności w pracy.

Warto zauważyć, że powyższe rodzaje zmiennych nie są wzajemnie wykluczające się i często mogą współwystępować w analizie danych. Zrozumienie różnych rodzajów zmiennych i ich wpływu na badane zjawisko jest kluczowe dla skutecznej analizy i zarządzania.

Klasyfikacja zmiennych

Zależność między zmiennymi

W pierwszej sekcji omówimy zależność między zmiennymi. W analizie danych często możemy spotkać się z trzema rodzajami zmiennych: zmiennymi zależnymi, niezależnymi i pośredniczącymi.

• Zmienne zależne są tymi, które zależą od innych zmiennych. W kontekście zarządzania, mogą to być na przykład wyniki finansowe firmy, które są wynikiem różnych czynników takich jak sprzedaż, koszty czy inwestycje.
• Zmienne niezależne są tymi, które nie zależą od innych zmiennych. Są to czynniki wpływające na zmienną zależną. Na przykład, w kontekście analizy rynku, może to być cena produktu, jakość produktu czy promocja.
• Zmienne pośredniczące są tymi, które wpływają na zmienną zależną poprzez zmienną niezależną. Są to kroki pośrednie, które przyczyniają się do osiągnięcia pożądanych wyników. Na przykład, w kontekście zarządzania zasobami ludzkimi, satysfakcja pracowników może być zmienną pośredniczącą między inwestycjami w szkolenia a efektywnością pracy.

Skala pomiarowa

Kolejnym ważnym aspektem klasyfikacji zmiennych jest skala pomiarowa. Skala pomiarowa określa rodzaj danych, które możemy zbierać dla danej zmiennej. Wyróżniamy cztery poziomy skali pomiarowej: nominalny, porządkowy, przedziałowy i ilorazowy.

• Skala nominalna jest najprostszym poziomem pomiaru. W tym przypadku możemy jedynie przypisać wartościom zmiennej etykiety, nie mając możliwości porównywania ich między sobą. Przykładem może być kategoria płci, gdzie przypisujemy wartość "mężczyzna" lub "kobieta" bez możliwości porównania tych dwóch kategorii.
• Skala porządkowa umożliwia porównywanie wartości zmiennych, ale nie mierzenie różnicy między nimi. Przykładem może być ocena produktu na skali od 1 do 5, gdzie możemy porównać, że ocena 5 jest wyższa od oceny 4, ale nie możemy stwierdzić o ile.
• Skala przedziałowa umożliwia porównywanie wartości zmiennych oraz mierzenie różnicy między nimi, ale nie ma ustalonego punktu zerowego. Przykładem może być temperatura w stopniach Celsiusza, gdzie możemy porównywać temperatury oraz mierzyć różnice między nimi, ale nie możemy powiedzieć, że zero stopni to brak temperatury.
• Skala ilorazowa umożliwia porównywanie wartości zmiennych, mierzenie różnicy między nimi oraz ustalenie punktu zerowego. Przykładem może być liczba sprzedanych produktów, gdzie możemy porównywać ilości sprzedaży, mierzyć różnice między nimi oraz stwierdzić, że brak sprzedaży to zero.

Typy zmiennych w ekonometrii

W ekonometrii, dziedzinie zajmującej się analizą ekonomiczną, wyróżniamy dwa główne typy zmiennych: zmienne egzogeniczne i endogeniczne.

• Zmienne egzogeniczne są tymi, które nie zależą od innych zmiennych w analizowanym modelu. Są to czynniki zewnętrzne, które wpływają na inne zmienne. Na przykład, w modelu ekonomicznym, zmienne egzogeniczne mogą być zmienne makroekonomiczne takie jak inflacja czy polityka fiskalna.
• Zmienne endogeniczne są tymi, które zależą od innych zmiennych w analizowanym modelu. Są to zmienne, które są wynikiem interakcji innych zmiennych. Na przykład, w modelu ekonomicznym, zmienne endogeniczne mogą być wynikami działań przedsiębiorstwa, takie jak produkcja czy zatrudnienie.

Dyskretność i ciągłość zmiennych

Ostatnim aspektem jest dyskretność i ciągłość zmiennych. Zmienne mogą być klasyfikowane jako dyskretne lub ciągłe, w zależności od tego, czy przyjmują określone wartości czy wartości w określonym zakresie.

• Zmienne dyskretne są tymi, które przyjmują określone wartości, zazwyczaj liczby całkowite. Przykładem może być liczba pracowników w firmie, gdzie możemy mieć 10, 20 lub 30 pracowników, ale nie możemy mieć np. 15,5 pracownika.
• Zmienne ciągłe są tymi, które przyjmują wartości w określonym zakresie, często mogą być zmierzone z dowolną dokładnością. Przykładem może być wiek pracowników w firmie, gdzie możemy mieć pracowników w wieku od 20 do 50 lat, a także pracowników w wieku 25,2 lub 37,8 lat.

Przekształcenia zmiennych

Zmienne niezależne i losowe

Zmienna niezależna to taka, która nie jest zależna od żadnych innych zmiennych w badanym procesie. Innymi słowy, zmienne niezależne nie są wpływane przez żadne inne czynniki.

Z kolei zmienne losowe są takie, których wartości nie są stałe, ale mają charakter losowy. Oznacza to, że dla danej zmiennej losowej istnieje pewien zakres możliwych wartości, które mogą wystąpić, przy czym konkretna wartość jest wybierana losowo z tego zakresu. Przykładem zmiennej losowej może być np. wynik rzutu kostką do gry, gdzie każdy wynik od 1 do 6 ma równą szansę wystąpienia.

Techniki pomiarowe

Ważnym aspektem zarządzania jest dokonywanie pomiarów różnych zmiennych, które mają wpływ na badany proces. Istnieje wiele różnych technik pomiarowych, które można zastosować w zależności od rodzaju zmiennej i celu badania.

Jedną z popularnych technik jest przeprowadzanie ankiet, które pozwalają na zebranie informacji od respondentów na temat określonej zmiennej. Ankiety mogą zawierać pytania otwarte lub zamknięte i mogą być przeprowadzane zarówno w formie papierowej, jak i online.

Inną techniką pomiarową jest użycie skal oceniania, które umożliwiają przypisanie wartości liczbowych określonym odpowiedziom lub zachowaniom. Skale oceniania są szczególnie przydatne w badaniu zmiennych o charakterze subiektywnym, na przykład w ocenie satysfakcji klientów.

Dodatkowo, testy psychologiczne są także szeroko stosowane w badaniu różnych zmiennych, takich jak osobowość, inteligencja czy preferencje. Testy te są zazwyczaj standaryzowane i posiadają określone kryteria oceny.

Modelowanie zmiennych

Modelowanie zmiennych to proces opisu zależności między różnymi zmiennymi za pomocą funkcji matematycznych. Przy tworzeniu modeli można używać różnych rodzajów funkcji, w zależności od charakteru badanych zmiennych.

Równania liniowe są jednym z najprostszych rodzajów funkcji, które można użyć do opisu zależności między zmiennymi. Równania te mają postać y =ax + b, gdzie a i b są stałymi, a x i y są zmiennymi.

Innym przykładem funkcji matematycznej jest równanie nieliniowe, które nie jest liniowe względem zmiennych. Przykładem równania nieliniowego może być y =ax^2 + bx + c, gdzie a, b i c są stałymi, a x i y są zmiennymi.

Dodatkowo, funkcje logarytmiczne są często stosowane do modelowania zmiennych, które mają charakter wykładniczy. Równania logarytmiczne mają postać y =a log(x), gdzie a jest stałą, a x i y są zmiennymi.

Wszystkie te funkcje matematyczne mogą być wykorzystane do opisu zależności między zmiennymi w badanych procesach, co umożliwia lepsze zrozumienie i prognozowanie wyników.

Analiza zmiennych

Metody analizy

• Analiza regresji i korelacji: Jedną z podstawowych metod analizy zmiennych jest analiza regresji i korelacji. Pozwala ona na określenie siły i kierunku związku między dwiema lub więcej zmiennymi. Analiza regresji umożliwia prognozowanie wartości zmiennej zależnej na podstawie wartości zmiennych niezależnych. Natomiast analiza korelacji pozwala ocenić, czy istnieje zależność statystyczna między zmiennymi.
• Analiza szeregów czasowych: Analiza szeregów czasowych jest wykorzystywana w przypadku, gdy analizujemy zmiany zachodzące w czasie. Pozwala na identyfikację trendów, sezonowości, cykliczności oraz szumów w danych. Metody takie jak prognozowanie, dekompozycja szeregów czasowych czy analiza autokorelacji są często stosowane w analizie szeregów czasowych.
• Analiza czynnikowa i analiza skupień: Analiza czynnikowa jest używana do identyfikacji ukrytych czynników lub struktur w zbiorze danych. Pozwala na redukcję wymiarowości danych oraz grupowanie zmiennych na podstawie podobieństwa. Natomiast analiza skupień (klasyfikacja) polega na podziale obiektów na grupy, które są podobne do siebie, ale różnią się od innych grup. Jest to przydatna metoda, gdy chcemy zidentyfikować podobieństwa i różnice między obiektami w zbiorze danych.
• Analiza dyskryminacyjna i analiza wrażliwości: Analiza dyskryminacyjna jest stosowana, gdy chcemy określić, które zmienne lub czynniki są najbardziej istotne dla rozróżnienia różnych grup. Pozwala na identyfikację zmiennych, które mają największy wpływ na przynależność do danej grupy. Natomiast analiza wrażliwości pozwala na ocenę, jak zmiany w wartościach zmiennych wpływają na wyniki analizy.
• Analiza przestrzeni decyzyjnej: Analiza przestrzeni decyzyjnej jest stosowana w przypadku, gdy mamy wiele zmiennych i chcemy znaleźć optymalne rozwiązanie. Pozwala na wizualizację, zrozumienie i wybór najlepszych decyzji w oparciu o wielowymiarowe dane.

Narzędzia do analizy danych

W analizie zmiennych wykorzystuje się różne narzędzia, które ułatwiają przetwarzanie i interpretację danych. Oto kilka z nich:

• Wykorzystanie narzędzi biznesowych, takich jak arkusze kalkulacyjne, bazy danych i narzędzia do wizualizacji danych: Arkusze kalkulacyjne, takie jak Microsoft Excel czy Google Sheets, umożliwiają manipulację danymi, obliczanie statystyk, tworzenie wykresów i tabel. Bazy danych, takie jak Microsoft Access czy MySQL, pozwalają przechowywać i zarządzać dużymi zbiorami danych. Narzędzia do wizualizacji danych, takie jak Tableau czy Power BI, ułatwiają prezentację danych w atrakcyjnej i czytelnej formie.
• Wykorzystanie narzędzi programistycznych, takich jak języki programowania i narzędzia do analizy statystycznej: Języki programowania, takie jak R czy Python, są często wykorzystywane do analizy danych ze względu na ich elastyczność i możliwość automatyzacji. Narzędzia do analizy statystycznej, takie jak SPSS czy SAS, oferują szeroki zakres funkcji statystycznych i umożliwiają zaawansowaną analizę danych.

Analiza zmiennych jest niezbędnym narzędziem w procesie podejmowania decyzji i zarządzania w biznesie. Metody analizy oraz narzędzia do analizy danych pozwalają na lepsze zrozumienie zależności i trendów w danych, co umożliwia podejmowanie bardziej świadomych i trafnych decyzji.

Próbkowanie i analiza Big Data

Próbkowanie danych

Próbkowanie danych odgrywa kluczową rolę w analizie Big Data, ponieważ pozwala na efektywne przetwarzanie i interpretację ogromnych zbiorów informacji. Próbkowanie polega na wybieraniu próbki danych z większego zbioru w celu analizy i wyciągania wniosków na temat całej populacji.

Jednym z głównych celów próbkowania jest zapewnienie reprezentatywności wyników. Oznacza to, że próbka danych powinna być odpowiednio reprezentatywna dla całego zbioru, aby można było wnioskować na temat populacji na podstawie analizy próbki. Próbkowanie nieprawidłowo wykonane może prowadzić do błędnych lub niepełnych wyników, co skutecznie zniekształca interpretację danych.

Przykładem zastosowania próbkowania może być badanie preferencji konsumentów w sklepie internetowym. Zamiast analizować wszystkie dane dotyczące zakupów klientów, można zastosować próbkowanie i przeanalizować jedynie pewną liczbę transakcji. Otrzymane wyniki będą odzwierciedlać preferencje całej populacji klientów, co pozwoli na podejmowanie trafniejszych decyzji biznesowych.

Próbkowanie danych ma również wpływ na efektywność obliczeniową analizy Big Data. Przetwarzanie ogromnych zbiorów informacji może być czasochłonne i wymagać znacznych zasobów obliczeniowych. Próbkowanie pozwala na znaczne zmniejszenie rozmiaru danych, co przyczynia się do przyspieszenia procesu analizy.

Analiza Big Data

Analiza Big Data odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu informacjami i podejmowaniu strategicznych decyzji biznesowych. Polega na wykorzystaniu zaawansowanych technik i narzędzi obliczeniowych do odkrywania ukrytych wzorców, zależności i wiedzy zawartej w dużych zbiorach danych.

Znaczenie analizy Big Data wynika z faktu, że wiele organizacji generuje ogromne ilości informacji na co dzień. Dane te mogą pochodzić z różnych źródeł, takich jak transakcje, media społecznościowe, dane geograficzne czy sensoryczne. Ich analiza pozwala na zrozumienie zachowań klientów, identyfikację trendów rynkowych, optymalizację procesów biznesowych i podejmowanie lepiej ugruntowanych decyzji.

W celu przeprowadzenia analizy Big Data, konieczne jest wykorzystanie zaawansowanych technik, takich jak uczenie maszynowe, sztuczna inteligencja czy analiza predykcyjna. Te narzędzia umożliwiają wydobycie wartościowej wiedzy i przewidywanie przyszłych trendów na podstawie analizy ogromnych zbiorów danych.

Ważne jest również zrozumienie, że analiza Big Data nie polega jedynie na technicznych aspektach. Wymaga ona również odpowiedniego kontekstu biznesowego i umiejętności interpretacji wyników. Dlatego kluczowe jest łączenie wiedzy eksperckiej z zaawansowanymi technikami analitycznymi w celu uzyskania wartościowych informacji.

Przykład

Rozważmy funkcję produkcji typu Coba-Douglasa (jednorodną stopnia a+b) daną przez:

$G=AX^{a}Y^{b}\;$

gdzie:

• $A$ to zasób naukowo-techniczny
• $X$ to nakład kapitału
• $Y$ to nakład pracy

W rozważanym przykładzie zmienne $X$ oraz $Y$ to zmienne endogeniczne niezależne, zmienna $A$ to zmienna egzogeniczna niezależna, $G$ to zmienna zależna.

Zmienna — artykuły polecane

Cechy populacji — Zbiorowość statystyczna — Parametr — Badanie panelowe — Populacja — Pomiar — Metrologia — Analiza statystyczna — Przedmiot badań

Bibliografia

• Apanowicz J. (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Chiang A. C. (1994) Podstawy ekonomii matematycznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, s 20-22;435-436
• Czakon W., (2016) Podstawy metodologii badań w naukach o zarządzaniu, Wydanie trzecie, rozszerzone, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa
• Dubnicki W., Kłopotowski J., Szapiro T. (1999) Analiza matematyczna podręcznik dla ekonomistów Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s 34-37
• Jakubowski J. (2010), Wstęp do teorii prawdopodobieństwa, Wydawnictwo Script, Warszawa

Autor: Paweł Dykas, Magdalena Wiatrowska