Rynek usług turystycznych

Rynek usług turystycznych to wszelkie organizacje i przedsiębiorstwa zajmujące się usługami (oraz produkcja dóbr), na które popyt zgłaszany jest przez uczestników ruchu turystycznego i dzięki któremu turyści mogą zaspokoić swe podstawowe potrzeby turystyczne. Produkcja dóbr i usług turystycznych (w węższym wymiarze) związany jest z wyżywieniem, transportem, zakwaterowaniem, usługami rekreacyjnymi oraz innymi.

Rynek turystyczny tworzą podmioty, czyli sprzedający i kupujący oraz występujące pomiędzy nimi związki i relacje oraz procesy kształtujące się w ramach funkcjonowania tego układu. Współczesny rynek turystyczny w coraz większy sposób rynkiem globalnym. Jego cechą charakterystyczną jest to, że ze strony usługodawców zdominowały go duże firmy, często o międzynarodowym charakterze, które konkurują ze sobą oraz jednostkami lokalnymi i regionalnymi. Internacjonalizacja działalności firm turystycznych powoduje ich uniezależnienie się od konkretnych krajów i cały świat staje się dla nich miejscem tworzenia produktów turystycznych i rynkiem zbytu. Proces internacjonalizacji zmienia również w znaczący sposób otoczenie firm turystycznych. Nasila się zarówno konkurencja, jak i współpraca pomiędzy jednostkami obsługi ruchu turystycznego z różnych krajów, następuje proces terytorialnego rozproszenia rynku, pojawiają się nowe destynacje turystyczne, co stanowi zagrożenie dla tradycyjnych regionów turystycznych.

Definiowanie pojęcia usług turystycznych może się opierać na wyliczeniu rodzajów usług objętych tym pojęciem, takich jak: usługi przewozowe, hotelarskie, rekreacyjne, gastronomiczne, organizatorskie itp.(J. Raciborski i in. 2003, s. A/6.)

Usługami turystycznymi będą wszelkie usługi świadczone turystom. Ustawodawca definiuje usługi turystyczne jako "usługi przewodnickie (przewodników turystycznych), usługi hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym" (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, Dz.U. 2004, nr 223, poz. 2268.)

TL;DR

Rynek usług turystycznych to zbiór organizacji i przedsiębiorstw, które świadczą usługi dla turystów. Rynek ten jest coraz bardziej globalny, a dominują go duże firmy międzynarodowe. Usługi turystyczne obejmują transport, zakwaterowanie, wyżywienie i inne. Rynek turystyczny charakteryzuje się różnymi cechami, takimi jak popyt na towary i usługi turystyczne oraz konsumpcja w miejscu podaży. Można go analizować z różnych kryteriów, takich jak geograficzne, rodzaju usług turystycznych, grupy wiekowej turystów, relacji miejsca zamieszkania i miejsca docelowego oraz celu podróży. Na rynku turystycznym występują różne relacje między usługodawcami a nabywcami usług turystycznych. Wyróżnia się różne podmioty na rynku, takie jak organizatorzy turystyki, pośrednicy, agenci turystyczni, hotelarze, przewoźnicy i inne. Na rynku turystycznym można spotkać różne modele, takie jak konkurencja, monopol, oligopol i konkurencja monopolistyczna. Klienci często wybierają usługodawców na podstawie ceny, jakości i relacji między nimi.

Rynek usług turystycznych w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym

W ujęciu przedmiotowym rynek turystyczny można definiować jako proces, w którym nabywcy dóbr i usług turystycznych oraz ich wytwórcy określają przedmiot transakcji, jej wielkość oraz warunki realizacji. Przedmiotem transakcji na rynku turystycznym są dobra i usługi turystyczne tworzące produkt turystyczny. Rynek turystyczny jest przede wszystkim rynkiem usług, gdzie najczęściej nie dokonuje się zakupu dóbr materialnych, a przedmiotem transakcji jest nabywanie praw do korzystania z dóbr turystycznych i usług turystycznych.

W ujęciu podmiotowym rynek turystyczny jest definiowany jako określony zbiór nabywców i wytwórców dóbr i usług turystycznych, pomiędzy którymi dochodzi do zawarcia transakcji handlowych. Stronę popytową reprezentują nabywcy instytucjonalni dokonujący zakupu dóbr i usług turystycznych w celu ich odsprzedaży. Stronę podażową rynku turystycznego stanowią wytwórcy poszczególnych rodzajów dóbr i usług turystycznych (noclegowych, transportowych, gastronomicznych, itp.) oraz podmioty działające w sferze organizacji turystyki oferujące na rynku pakiety turystyczne, czyli kompozycje dóbr i usług turystycznych sprzedawane za wspólną cenę.

Cechy rynku turystycznego

Rynek turystyczny charakteryzuję następujące cechy (A.S. Kornak, 1979, s. 190-191).

• jest to rynek towarów i usług (z przewagą usług),
• występuje tutaj popyt łączny na towary i usługi, których sprzedaż się wzajemnie uzupełnia,
• konsumpcja występuje w miejscu podaży jednocześnie z produkcją usług,
• rynek turystyczny występuje nie tylko w miejscu czasowego pobytu turystów, ale także w miejscu stałego zamieszkania przed wyjazdem oraz po powrocie z podróży.

Rynek turystyczny można analizować z punktu widzenia różnych kryteriów.

Tablica 1 Kryteria podziału i rodzaje rynków usług turystycznych

KRYTERIUM PODZIAŁU	RODZAJE RYNKÓW TURYSTYCZNYCH
Kryterium geograficzne	Rynek lokalny Rynek regionalny Rynek krajowy Rynek kontynentalny Rynek światowy
Kryterium rodzaju usług turystycznych	Rynek usług hotelarskich Rynek usług gastronomicznych Rynek usług transportowych
Kryterium grupy wiekowej turystów	Rynek turystyki młodzieżowej Rynek turystyki ludzi, w wieku produkcyjnym Rynek turystyki emerytów
Kryterium relacji miejsca zamieszkania i miejsca docelowego	Rynek turystyki przejazdowej Rynek turystyki wyjazdowej
Kryterium celu podróży	Rynek turystyki biznesowej Rynek turystyki kongresowej Rynek turystyki zdrowotnej Rynek turystyki wypoczynkowej Rynek turystyki krajoznawczej Rynek turystyki religijnej Rynek turystyki kulturalnej Rynek turystyki motywacyjnej

Źródło: J. Altkorn, 1998, s. 19.

Wyróżnienie wielu rodzajów rynków turystycznych jest zgodne z aktualnymi tendencjami dużego zróżnicowania potrzeb i popytu turystycznego. Elementami rynku usług turystycznych są:

• popyt turystyczny - wyrażający ujawnione przez nabywców potrzeby w zakresie usług turystycznych,
• podaż turystyczna - wyrażająca się na rynku wielkością oferowanych usług,
• cen usług turystycznych.

Relacje na rynku

Rynek usług turystycznych jest odzwierciedleniem stosunków, które nie mają jednorodnego charakteru. Rynek ten tworzą:

• relacje zachodzące między wytwórcami usług turystycznych (usługodawcami) a nabywcami usług turystycznych (usługobiorcami),
• relacje zachodzące między wytwórcami usług turystycznych (usługodawcami),
• relacje zachodzące między nabywcami usług turystycznych (usługobiorcami).

Stosunki zachodzące między działającymi obok siebie usługodawcami i usługobiorcami są określane jako stosunki równoległe. Relacje zachodzące między usługodawcami a usługobiorcami są natomiast określane jako stosunki wymiany. Rynek usług turystycznych tworzą zatem stosunki wymiany między wytwórcami usług turystycznych a nabywcami usług turystycznych oraz stosunki równoległe między usługodawcami a i stosunki równoległe między usługobiorcami (W. Wrzosek, 2002, s. 13.)

Stosunki równoległe zachodzące między przedsiębiorstwami turystycznymi lub między nabywcami usług turystycznych nie odzwierciedlają konfrontacji zamiarów sprzedaży z zamiarami zakupu.

Treścią tych stosunków są:

• konfrontacja zamiarów jednych podmiotów świadczących usługi turystyczne z zamiarami innych usługodawców turystycznych,
• konfrontacja zamiarów jednych nabywców dotyczących kupna z zamiarami innych nabywców.

Dokonująca klasycznego podziału podmiotów rynkowych, wraz z odniesieniem się do rynku usług turystycznych podmiotami tego rynku będą:

1. W grupie nabywców:
   • indywidualni (gospodarstwa domowe),
   • instytucjonalni (podmioty masowo kupujące usługi turystyczne, np: dla potrzeb turystyki zdrowotnej, socjalnej lub kongresowej).
2. W grupie oferentów:
   • przedsiębiorstwa turystyczne zajmujące się organizacją oraz pośrednictwem sprzedaży gotowych pakietów turystycznych
   • przedsiębiorstwa turystyczne świadczące usługi cząstkowe.
3. W grupie podmiotów polityki turystycznej:
   • organy polityki centralnej - tworzące ramy funkcjonowania rynku,
   • jednostki samorządu terytorialnego - zajmujące się tworzeniem lokalnego i regionalnego produktu turystycznego,
   • organizacje i stowarzyszenia branżowe w turystyce,
   • samorząd gospodarczy (A. Panasiuk, 2011, s. 70.)

Tablica 2. Podmioty turystyczne kształtujące podażową stronę rynku

Sektor bazy noclegowej	Sektor transportowy	Biura podróży	Organizacje w miejscach odwiedzanych	Sektor atrakcji turystycznych
Hotele Motele Pensjonaty Kwatery wiejskie Centra konferencyjne Kempingi stałe Ośrodki żeglarskie	Linie lotnicze Linie promowe Kolej Przewoźnicy autobusowi Firmy wynajmu samochodów	Touroperatorzy Agencje turystyczne Pośrednicy Organizacje specjalistyczne	Regionalne organizacje turystyczne Lokalne organizacje turystyczne Stowarzyszenia Informacja turystyczna	Podmioty zapewniające turystom dostęp do atrakcji turystycznych takich jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne, parki tematyczne, parki rozrywki, muzea i galerie, miejsca historyczne

Źródło: A. Panasiuk 2011, s. 71

Ustawa o usługach turystycznych różnicuje sytuacje przedsiębiorców podejmujących świadczenie różnego rodzaju usług turystycznych. Są to przedsiębiorstwa turystyczne zajmujące się organizacją oraz pośrednictwem sprzedaży gotowych pakietów turystycznych. Z tego punktu można wymienić:

• organizatorów turystyki,
• pośredników turystycznych,
• agentów turystycznych,
• innych usługodawców turystycznych (J. Raciborski i in. 2003. s. A/23.)

Organizatorem turystyki jest przedsiębiorca organizujący imprezę turystyczną(Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych.) Organizator turystyki występuje w imieniu własnym jako usługodawca wobec klientów, czyli osób zawierających umowy o świadczenie imprez turystycznych.

Pośrednik turystyczny to przedsiębiorca wykonujący czynności na zlecenie klienta, pośredniczy w zawieraniu umów, zatem działa w interesie klienta, często bezpośrednio w jego imieniu. Nie może być związany umową agencyjną czy działać w interesie drugiej strony np.: organizatora turystyki.

Ustawodawca definiuje agenta turystycznego jako przedsiębiorcę, którego działalność polega na stałym pośredniczeniu zawieraniu umów oświadczenie usług turystycznych na rzecz organizatorów turystyki mających zezwolenie kraju lub na rzecz innych usługodawców mających siedzibę w kraju.

Do grupy pozostałych usługodawców turystycznych czyli inaczej producentów usług cząstkowych zaliczyć należy hotelarzy, przewoźników, podmioty świadczące usługi rekreacyjne, pilotów wycieczek itd., którzy nie organizują imprez turystycznych i nie pośredniczą na zlecenie klienta w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych. Do tej grupy zaliczyć można pośredników działających na zlecenie innych przedsiębiorców turystycznych, a nie klientów.

Dwoma najczęściej spotykanymi modelami rynku są konkurencja i monopol. Do przykładów monopolu rynkowego w sektorze turystycznym, aczkolwiek nie jednoznacznym, można zaliczyć(A. Panasiuk,2011, s. 76.) jest zamawiana w podmiotach uzdrowiskowych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a następnie oferowana indywidualnym klientom,

• Przewozy pasażerskie transportem kolejowym, które są raczej formą monopolu faktycznego, gdyż formalnie działalność w tym zakresie dopuszcza w warunkach polskiego rynku konkurencję, która nawet istnieje w pewnych obszarach sieci kolejowej,
• Turystykę łowiecką, której obsługą zajmują się wyspecjalizowane podmioty obsługujące turystów zagranicznych.

W literaturze zwraca się uwagę na szczególny rodzaj struktury rynkowej, jaką jest konkurencja monopolistyczna. Jej funkcjonowanie oparte jest na elementach należących do dwóch przeciwstawnych form rynku - monopolu oraz procesów konkurencji. Podstawowymi kwestiami związanymi z rozwojem konkurencji monopolistycznej jest różnicowanie produktów przez tworzenie produktów o charakterze substytucyjnym w pewnych segmentach rynku (D. Begg i in., 1993, s. 268.). Prawidłowość tego modelu można obserwować na lokalnym lub wysoce wyspecjalizowanym rynku usług turystycznych.

Oligopol dotyczyłby tych subrynków turystycznych, w których decydującą rolę odgrywa kilku potentatów rynkowych, pozostałe podmioty szukają nisz rynkowych lub dostosowują swoją ofertę do warunków wynikających z działalności dominujących usługodawców. Tą strukturę rynkową można przypisać rynkowi organizacji turystyki i pośrednictwa sprzedaży (biurom podróży).

Natomiast niewymienione dotąd obszary rynku turystycznego pozostają w obszarze działań konkurencji, ograniczonej ogólnymi warunkami świadczenia usług określanymi przez podmioty polityki turystycznej a zwłaszcza przepisami o ochronie praw konsumenta. Klienci z reguły mają swobodny wybór świadczeń usługowych podmiotów rynku hotelarskiego, gastronomicznego itd.

Analizując problematykę funkcjonowania rynku usług turystycznych należy zwrócić uwagę na wielosegmentowy charakter tego rynku oraz konieczność rozpatrywania form rynku odrębnie dla poszczególnych segmentów przy uwzględnieniu warunków działania tych rynków w ujęciu lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym czy globalnym. Dla klientów decydującym kryterium wyboru usługodawców są: poziom cen świadczonych usług turystycznych, poziom mierników jakościowych oraz subiektywna ocena relacji między ceną a oferowaną jakością usługi turystycznej.(A. Panasiuk,2011. s. 76-77.)

Rynek usług turystycznych — artykuły polecane

Przemysł turystyczny — Formy organizacji sprzedaży — Kwatera prywatna — Targi — Dystrybutor — Centrum logistyczne — Kanał dystrybucji — Usługa gastronomiczna — Przedsiębiorstwo turystyczne

Bibliografia

• Altkorn J. (2006), Marketing w turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Gaworecki W. (2010), Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kornak A. (1979), Ekonomika turystyki, PWN, Warszawa
• Panasiuk A. (red.) (2011), Ekonomika turystyki i rekreacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych Dz.U. 1997 nr 133 poz. 884
• Walczak R. (2007), Prawo turystyczne, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk

Autor: Paweł Głuch, Agnieszka Milczanowska, Elżbieta Luberda

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.