Funkcjonariusz publiczny

Funkcjonariusz publiczny to osoba zatrudniana przez organizacje rządowe, która dba o poprawne działanie państwa. Polskie prawo przydziela jej szczególną ochronę, ale też szczególną odpowiedzialność karną.

Kto jest funkcjonariuszem publicznym?

Kodeks Karny wylicza osoby, którym przysługuje status funkcjonariusza publicznego. Zgodnie z art. 115 § 13. są to:

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
2. poseł, senator, radny,
3. poseł do Parlamentu Europejskiego,
4. sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
5. osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
6. osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
7. osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
8. funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
9. osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie,
10. pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe

Jest to katalog zamknięty, co oznacza, że osoby niewymienione w tym przepisie nie mogą być funkcjonariuszem publicznym.

Zawody podlegające ochronie prawnej jak funkcjonariusze publiczni

Mimo iż katalog osób, które są funkcjonariuszami publicznymi jest zamknięty, w innych ustawach można znaleźć zawody, których wykonawcy podlegają ochronie prawnej jak funkcjonariusze publiczni. Są to między innymi:

• policjant ,
• strażak ,
• nauczyciel ,
• adwokat ,
• osoba udzielająca pierwszej pomocy ,
• lekarz ,
• pielęgniarka i położna .

Funkcjonariusz publiczny a osoba pełniąca funkcje publiczne

Funkcjonariusz publiczny nie jest pojęciem tożsamym z osobą pełniącą funkcje publiczne. To drugie pojęcie jest szersze i zawiera w sobie samego funkcjonariusza publicznego, jak i członka organu samorządowego czy osobę zatrudnioną w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi (art. 115 § 19 kk.). Rożnica między tymi kategoriami polega na tym, iż w przypadku osoby pełniącej funkcje publiczne jej imię, nazwisko i wizerunek są podawane do publicznej wiadomości, a w przypadku funkcjonariusza nie musi tak być. Ponadto nie każdy funkcjonariusz składa oświadczenia majątkowe.

Przestępstwa związane z pozycją funkcjonariusza publicznego

W Kodeksie Karnym, rozdz. XXIX wymienione zostały czynności zabronione zarówno w stosunku do funkcjonariusza publicznego, jak i takie, których on nie może się dopuszczać.

Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu:

• naruszenie nietykalności cielesnej,
• czynna napaść,
• bezprawne wywieranie wpływu na czynności urzędowe lub zmuszanie do przedsięwzięcia lub zaniechania czynności służbowej,
• utrudnianie lub udaremnianie kontroli,
• znieważenie,
• bezprawne podanie się za funkcjonariusza publicznego,
• udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej,
• podstępne wyłudzenie poświadczenia nieprawdy.

Natomiast przestępstwa, których dopuścić się może funkcjonariusz publiczny to:

• przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej,
• płatna protekcja,
• przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków,
• wymuszenie zeznań,
• poświadczenie nieprawdy i wystawionym dokumencie,
• ujawnienie informacji niejawnych tajnych lub ściśle tajnych

Ochrona prawna i odpowiedzialność karna funkcjonariuszy publicznych

Szczególna ochrona prawna funkcjonariuszy publicznych

Funkcjonariusze publiczni, ze względu na swoją rolę i zadania, są objęci szczególną ochroną prawna. Jest to związane z koniecznością zapewnienia im swobodnego wykonywania obowiązków oraz ochrony ich integralności i bezpieczeństwa. Ochrona ta jest wyrażona zarówno w przepisach prawa karnego, administracyjnego, jak również w międzynarodowych konwencjach i standardach.

W Polsce funkcjonariusze publiczni są chronieni przez przepisy Kodeksu karnego oraz Kodeksu postępowania karnego. Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym, takie jak naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie, groźby karalne czy przekroczenie uprawnień, są traktowane jako szczególnie uciążliwe i karane surowiej niż w przypadku przestępstw wobec innych osób. Dodatkowo, funkcjonariusze publiczni mają prawo do ochrony swojego dobra osobistego, a także do ochrony przed niewłaściwymi zarzutami i reputacyjnymi szkodami.

W międzynarodowym kontekście, ochrona prawna funkcjonariuszy publicznych jest gwarantowana przez Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko Torturom i Innym Okrutnym, Nieludzkim lub Poniżającym Traktowaniom lub Karaniu. Obie konwencje zakazują stosowania tortur, okrutnego lub poniżającego traktowania wobec funkcjonariuszy publicznych.

Szczególna odpowiedzialność karna funkcjonariuszy publicznych

Funkcjonariusze publiczni ponoszą szczególną odpowiedzialność karną za swoje czyny lub zaniedbania, które są sprzeczne z prawem lub naruszają prawa innych osób. Odpowiedzialność ta wynika z ich roli jako strażników prawa i pełnomocników społeczeństwa.

W przypadku popełnienia przestępstwa przez funkcjonariusza publicznego, może on być ścigany z urzędu lub na wniosek pokrzywdzonej osoby. Jednakże, ze względu na specyfikę funkcji, funkcjonariusze publiczni mogą być również poddawani postępowaniom dyscyplinarnym lub administracyjnym, które mogą prowadzić do sankcji takich jak upomnienie, nagana, zawieszenie w czynnościach służbowych czy nawet utrata pracy.

W praktyce, odpowiedzialność karna funkcjonariusza publicznego może być trudna do udowodnienia, ze względu na specjalne uprawnienia i ochronę, jaką posiadają. Jednakże, jest to niezbędne dla utrzymania zaufania społecznego do organów ścigania i zapewnienia, że funkcjonariusze publiczni nie nadużywają swojej władzy.

Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym

Funkcjonariusze publiczni są narażeni na różne zagrożenia i przestępstwa, które są wymierzone w ich osobę lub wykonywane przez nich obowiązki. Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym obejmują m.in. przekroczenie uprawnień, znieważenie, naruszenie nietykalności cielesnej, groźby karalne czy przekupstwo.

Przestępstwa te są traktowane jako szczególnie poważne, ze względu na ich wpływ na funkcjonowanie państwa i sprawność organów ścigania. Naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego, na przykład, może powodować zakłócenie porządku publicznego i utrudnienia w wykonywaniu obowiązków służbowych. Dlatego też, przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym są surowo karane i często traktowane jako przestępstwa o szczególnym znaczeniu społecznym.

W celu zapewnienia ochrony funkcjonariuszom publicznym, istnieją specjalne jednostki, takie jak Biuro Ochrony Rządu czy Straż Ochrony Kolei, które mają za zadanie zapewnić bezpieczeństwo i ochronę funkcjonariuszy w trakcie wykonywania ich obowiązków.

Zasady etyki i odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych

Kodeks Etyki Funkcjonariuszy Publicznych

Kodeks Etyki Funkcjonariuszy Publicznych stanowi podstawowy dokument regulujący zachowanie i postępowanie funkcjonariuszy publicznych. Jego celem jest zapewnienie uczciwości, bezstronności i odpowiedzialności w wykonywaniu obowiązków służbowych. Kodeks ten ma na celu także ochronę interesu publicznego oraz budowanie zaufania społecznego wobec instytucji państwowych.

Kodeks Etyki Funkcjonariuszy Publicznych opiera się na kilku fundamentalnych zasadach. Po pierwsze, funkcjonariusze publiczni powinni działać w sposób uczciwy, zgodny z prawem i zasadami moralnymi. Powinni być obiektywni i niezależni w podejmowaniu decyzji, unikając przy tym wpływów zewnętrznych, które mogłyby wpłynąć na ich niezależność.

Po drugie, funkcjonariusze publiczni powinni wykazywać bezstronność wobec wszystkich obywateli i interesariuszy. Nie powinni faworyzować żadnej grupy czy jednostki, a ich działania powinny być oparte na zasadach równości i sprawiedliwości. Kodeks Etyki Funkcjonariuszy Publicznych zakazuje również przyjmowania korzyści osobistych lub łapówek, które mogłyby wpłynąć na obiektywność i uczciwość ich działań.

Po trzecie, kodeks nakłada na funkcjonariuszy publicznych obowiązek zachowania tajemnicy służbowej. Informacje, do których mają dostęp w ramach wykonywania swoich obowiązków, powinny być traktowane jako poufne i chronione przed nieupoważnionym dostępem. W przypadku naruszenia tego obowiązku, funkcjonariusz może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną lub karną.

Zasady etyki zawodowej funkcjonariuszy publicznych

Zasady etyki zawodowej funkcjonariuszy publicznych to zestaw norm i wartości, które powinni przestrzegać w swojej pracy. Obejmują one takie aspekty jak uczciwość, rzetelność, lojalność, obiektywizm, odpowiedzialność, zaufanie i szacunek do innych osób.

Uczciwość jest jedną z najważniejszych zasad etyki zawodowej funkcjonariuszy publicznych. Polega ona na przestrzeganiu zasad moralnych i prawnych oraz unikaniu wszelkich form korupcji czy nadużyć władzy. Funkcjonariusze powinni działać zgodnie z prawdą i nie wprowadzać innych osób w błąd.

Rzetelność to kolejna istotna zasada. Oznacza ona, że funkcjonariusze publiczni powinni działać zgodnie z najlepszymi standardami zawodowymi, starając się wykonywać swoje obowiązki w sposób profesjonalny i skrupulatny. Powinni być odpowiedzialni za swoje decyzje i działania oraz dążyć do osiągania jak najlepszych rezultatów.

Obiektywizm to kolejna zasada, która jest niezwykle istotna dla funkcjonariuszy publicznych. Oznacza ona, że powinni oni podejmować decyzje na podstawie obiektywnych faktów i analizy, unikając wpływu własnych uprzedzeń czy preferencji. Obiektywizm jest kluczowy dla zapewnienia równego traktowania wszystkich obywateli i zapobiegania konfliktom interesów.

Obiektywizm i unikanie konfliktu interesów

Obiektywizm i unikanie konfliktu interesów są kluczowymi zasadami etyki zawodowej funkcjonariuszy publicznych. Obiektywizm polega na podejmowaniu decyzji na podstawie obiektywnych i sprawdzonych informacji, niezależnie od wpływów zewnętrznych. Unikanie konfliktu interesów natomiast oznacza, że funkcjonariusze publiczni powinni unikać sytuacji, w których ich prywatne interesy mogą wpływać na ich decyzje i działania służbowe.

Konflikt interesów może wystąpić, gdy funkcjonariusz publiczny ma prywatne korzyści, które mogą wpłynąć na jego obiektywność i uczciwość. Może to obejmować sytuacje, w których funkcjonariusz ma udziały w firmach, z którymi współpracuje jego instytucja, lub gdy przyjmuje prezenty od osób, które mają związek z jego pracą. Unikanie konfliktu interesów jest kluczowe dla zapewnienia uczciwości i niezależności funkcjonariuszy publicznych oraz dla budowania zaufania społecznego.

Tajemnica służbowa i poufność informacji

Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej przez funkcjonariuszy publicznych

Tajemnica służbowa stanowi jeden z fundamentów funkcjonowania instytucji państwowych oraz organów administracji publicznej. Jest to informacja, która ze względu na swą istotę, charakter lub sposób pozyskania wymaga szczególnej ochrony oraz ograniczenia dostępu do niej. Funkcjonariusze publiczni, jako osoby pełniące służbę w imieniu państwa i odpowiedzialne za realizację interesu publicznego, mają obowiązek zachowywania tajemnicy służbowej.

Obowiązek ten wynika zarówno z przepisów prawa, jak i z etyki zawodowej funkcjonariuszy publicznych. Przepisy prawa określają zakres informacji objętych tajemnicą służbową oraz sankcje za jej naruszenie. Etyka zawodowa natomiast nakłada na funkcjonariuszy obowiązek lojalności wobec państwa oraz obywateli, co wymaga zachowania poufności w przypadku informacji objętych tajemnicą służbową.

Funkcjonariusze publiczni mają dostęp do różnego rodzaju informacji, takich jak dane osobowe, informacje finansowe, dokumenty dotyczące polityki państwa itp. W związku z tym, ich obowiązek zachowania tajemnicy służbowej dotyczy zarówno informacji o charakterze wrażliwym, jak i tych, które mogą być uznane za poufne ze względu na interes publiczny.

W przypadku naruszenia tajemnicy służbowej, funkcjonariusze publiczni narażają się na odpowiedzialność prawną. Sankcje za naruszenie tajemnicy służbowej mogą być różne, w zależności od rodzaju informacji, jej znaczenia oraz skutków dla interesu publicznego. Przewidziane sankcje to między innymi kary finansowe, utrata stanowiska, a nawet kara pozbawienia wolności.

Konsekwencje naruszenia tajemnicy służbowej

Naruszenie tajemnicy służbowej przez funkcjonariuszy publicznych ma poważne konsekwencje zarówno dla samego funkcjonariusza, jak i dla instytucji, w której pracuje. Przede wszystkim, naruszenie tajemnicy służbowej naraża interes publiczny na ryzyko. Informacje objęte tajemnicą służbową mogą dotyczyć ważnych decyzji państwowych, polityki gospodarczej lub bezpieczeństwa narodowego. Ich ujawnienie może skutkować poważnymi stratami dla państwa oraz dla obywateli.

W przypadku naruszenia tajemnicy służbowej, funkcjonariusz publiczny naraża się na odpowiedzialność prawną. Sankcje za naruszenie tajemnicy służbowej są uregulowane przepisami prawa i zależą od rodzaju informacji, jej znaczenia oraz skutków dla interesu publicznego. Funkcjonariusz może zostać ukarany grzywną lub pozbawiony stanowiska. W szczególnie poważnych przypadkach, można również przewidzieć karę pozbawienia wolności.

Naruszenie tajemnicy służbowej ma również negatywne skutki dla samego funkcjonariusza. Postrzegany jest on jako osoba niegodna zaufania, co może wpłynąć na jego karierę zawodową. Dodatkowo, utrata stanowiska oraz odpowiedzialność prawna mogą mieć poważne konsekwencje finansowe i społeczne dla funkcjonariusza i jego rodziny.

W celu zapobiegania naruszeniom tajemnicy służbowej, instytucje publiczne powinny stosować odpowiednie środki ochrony informacji oraz prowadzić szkolenia dla swoich pracowników. Funkcjonariusze publiczni powinni być odpowiednio przeszkoleni w zakresie zachowania tajemnicy służbowej oraz świadomi konsekwencji, jakie mogą wyniknąć z jej naruszenia.

Przypisy

Funkcjonariusz publiczny — artykuły polecane

Sąd administracyjny — Ustawa o dostępie do informacji publicznej — Informacja publiczna — Naczelny Sąd Administracyjny — Beneficjent — Doradztwo podatkowe — Rzecznik Praw Obywatelskich — Państwowa Inspekcja Pracy — Komornik

Bibliografia

• Krajewski R. (2012) Funkcjonariusz publiczny i osoba pełniąca funkcję publiczną jako kategorie prawa karnego istotne z perspektywy funkcjonowania administracji publicznej, "Studia z zakresu prawa, administracji i zarządzania UKW" t. 1
• Niewiadomska-Krawczyk M. (2016), Kurator sądowy jako funkcjonariusz publiczny - rozważania na tle art. 115 § 13 pkt 3 kk, Przegląd Więziennictwa Polskiego, nr 93
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
• Walczak W. (2013), Odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego za podejmowane decyzje zarządcze będące nadużyciem władzy, Repozytorium Centrum Otwartej Nauki

Autor: Małgorzata Augustyn

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.