Bezrobocie

Bezrobocie jest to niemożność znalezienia pracy zarobkowej przez ludzi w wieku produkcyjnym, zdolnych i chętnych do pracy oraz aktywnie jej poszukujących. Bezrobotni stanowią więc część ludności w wieku produkcyjnym.

Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników: współczynnika aktywności zawodowej, liczby ludności w wieku produkcyjnym i rozmiarów zatrudnienia.

Opisując i analizując sytuację na rynku pracy, używa się najczęściej wielkości zwanej stopą bezrobocia. Jest to wyrażony w procentach stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Na podstawie tego wskaźnika wiadomo, jaka część zasobów pracy stanowią bezrobotni.

Tradycyjne zachodnie podręczniki wyróżniają następujące rodzaje bezrobocia: technologiczne, koniunkturalne (cykliczne), frykcyjne (przejściowe) i strukturalne. W nowszej literaturze dokonuje się podziału na bezrobocie dobrowolne i przymusowe. Ogólnie rzecz biorąc bezrobocia nie można nigdy wyeliminować całkowicie. Istnieje zawsze tzw. naturalna stopa bezrobocia, która jest zawsze większa od zera.

Aby być uznanym za bezrobotnym trzeba spełnić trzy warunki:

• pozostawać bez pracy,
• aktywnie poszukiwać pracę,
• być zdolnym do pracy.

TL;DR

Bezrobocie to brak pracy dla ludzi zdolnych i chętnych do pracy. Istnieje wiele rodzajów bezrobocia, takich jak frykcyjne, strukturalne, globalne, przymusowe i dobrowolne. Przyczyny bezrobocia mogą być różnorodne, od niezgodności popytu i podaży pracy, przez automatyzację i restrukturyzację, po niskie inwestycje i brak mobilności pracowników. Bezrobocie ma również wpływ na zdrowie psychiczne, przechodząc przez fazy obawy, szoku, optymizmu, pesymizmu i apatii.

Cechy bezrobotnego

W Polsce za bezrobotnego uważa się osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostającą bez pracy i nie uczącą się w szkole, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych, o ile podjęła naukę w szkole wieczorowej lub zaocznej w okresie zatrudnienia, jeżeli:

• ukończyła 18 lat
• kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
• nie nabyła prawa do emerytury,
• osoba ta ani jej współmałżonek nie jest właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego,
• nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności,
• będąc osobą niepełnosprawną może podjąć pracę co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją zdrowotną.

Liczba bezrobotnych jest uzależniona w danych warunkach od relacji, które w danym momencie kształtują sytuację na rynku pracy. Istnieją trzy podstawowe determinanty: popyt na pracę, podaż pracy oraz płaca realna.

Rodzaje bezrobocia

• bezrobocie frykcyjne (przejściowe), tworzą je osoby zmieniające w danym momencie pracę, osoby wchodzące na rynek pracy (np. absolwenci szkół), osoby powracające na ten rynek (matki po urlopach wychowawczych). Charakterystyczne dla tego rodzaju bezrobocia są jego krótkotrwałość oraz płynność.
• bezrobocie strukturalne, powstaje ono w wyniku zmian poziomu zatrudnienia w poszczególnych sektorach i gałęziach gospodarki, a bieżącym niedopasowaniem się struktury podaży pracy do tych zmian (kwalifikacje pracowników, przestają być adekwatne do wymagań pracodawców). Cechą charakterystyczną bezrobocia strukturalnego jest jego długookresowość, ponieważ jego likwidacja wymaga zmiany kwalifikacji.
• bezrobocie globalne związane jest z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem. Ten rodzaj bezrobocia dzieli się jeszcze na dwie grupy. Bezrobocie keynesowskie, ekonomiści twierdzą, iż jest ono skutkiem niedostatecznego popytu na dobra. Bezrobocie klasyczne, jako przyczynę podaję się zbyt wysokie płace oraz niedoskonałe funkcjonowanie rynku pracy,
• bezrobocie przymusowe, pozostawanie bez pracy związane jest z obiektywną sytuacją na rynku pracy (brak miejsc pracy),
• bezrobocie dobrowolne, pozostawanie bez pracy wynika z niezaakceptowania przez bezrobotnych oferowanych na rynku pracy płac,
• bezrobocie cykliczne, pojawiające się na ogół w sytuacji wahań poziomu produkcji wywołanych spadkiem ogólnego poziomu wydatków konsumpcyjnych. Ten rodzaj bezrobocia pojawia się znacznie silniej w branżach produkujących artykuły luksusowe. Szczególną formę bezrobocia cyklicznego stanowią osoby zatrudniane sezonowo w branżach, w których wynika to z corocznego sezonowego wzrostu produkcji w pewnych porach roku (rolnictwo, turystyka),
• bezrobocie jawne, bezrobotni objęci oficjalnymi statystykami,
• bezrobocie ukryte (utajone), obejmuje niewykorzystane zasoby siły roboczej, które nie są zarejestrowane jako bezrobotne.

Przyczyny bezrobocia

Wyróżnia się wiele różnych przyczyn występowania bezrobocia, gdyż jest to zjawisko bardzo złożone. Najpopularniejsze z nich to:

• nie dostosowanie struktury podaży do popytu pracy zgłaszanego przez pracodawców,
• brak równowagi między kierunkami kształcenia uczelni i szkół wyższych, a zapotrzebowaniem na określone zawody na rynku pracy,
• automatyzacja - zastępowanie siły roboczej nowoczesnymi maszynami,
• restrukturyzacja, a co za tym idzie likwidacja niektórych działalności gospodarczych,
• całkowity spadek lub ograniczenie produkcji określonych towarów bądź wykonywania usług z powodu braku zainteresowania ze strony konsumentów,
• zbyt duże obciążenia fiskalne przedsiębiorców,
• brak rozwoju gospodarczego w poszczególnych regionach kraju,
• likwidacja małych i średnich przedsiębiorstw, a w szczególności tzw. przedsiębiorstw rodzinnych,
• zmiana siedziby firmy - przenoszenie się do innych miast, województw itp.,
• złe promowanie wolnych miejsc pracy przez instytucję pośrednictwa pracy,
• brak mobilności i dyspozycyjności pracowników oraz osób bezrobotnych,
• brak chęci do podnoszenia kwalifikacji przez pracowników,
• nie umiejętność dostosowania się podmiotów gospodarczych do nowych zasad gospodarowania,
• brak wystarczających środków finansowych do przeciwdziałania bezrobociu,
• często niekorzystne zachowania związków zawodowych.

W literaturze ekonomicznej można spotkać modele, które starają się określić przyczyny bezrobocia. Są to:

• Model ubytku kapitału ludzkiego - jest to podnoszenie odpowiednio wysokich nakładów na szkolenia, kształcenie czy rozwój umiejętności. Jeżeli nakłady te nie są wystarczająco wysokie i nie pozwalają nawet na utrzymanie nabytych już kwalifikacji to wówczas mamy do czynienia z deprecjacją kapitału ludzkiego. Wywołuje to negatywny wstrząs popytowy lub podażowy, a to z kolei prowadzi do bezrobocia.
• Model ubytku kapitału rzeczowego- deprecjacja kapitału rzeczowego, czyli czynnik, który blokuje rozmiary zatrudnienia i utrzymuje poziom bezrobocia na wysokim poziomie. Ubytek ten ma trwałe konsekwencje.
• Model "insider - outsider" - według tego modelu bezrobocie jest związane z silną pozycją "insiderów", a w wyniku tego "outsiderzy" nie są w stanie doprowadzić do obniżki płac i wzrostu zatrudnienia.

Psychologiczne fazy bezrobocia

• Faza 1: obawa utraty pracy - pobudzenie, zmiany nastroju, chwiejność emocjonalna
• Faza 2: szok po utracie pracy - poczucie upokorzenia, złość, agresja, przygnębienie
• Faza 3: wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - intensywne poszukiwanie pracy, aktywność, wiara w sukces, poprawa stanu psychicznego
• Faza 4: pesymizm i rezygnacja - czarnowidztwo, poczucie zagrożenia, negatywne reakcje emocjonalne, problemy zarówno finansowe jak i zdrowotne
• Faza 5: fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji - choroby psychosomatyczne, poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, zmniejszenie oczekiwań, depresja.

Bezrobocie — artykuły polecane

Bezrobocie strukturalne — Skutki bezrobocia — Bezrobocie frykcyjne — Histereza — Skutki migracji — Przyczyny bezrobocia — Wstrząs popytowy — Rodzaje bezrobocia — Praca na czarno

Bibliografia

• Barro R. (1997), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bela A., Czaja S., Grafowska M., Jakubowski R., Jończy R., (2002). Elementy makroekonomii, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław
• Dach Z., Szopa B. (2004), Podstawy makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
• Góral Z., (2013). Bezrobocie i polityka zatrudnienia, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa
• Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa
• Nowosielska E., (1995).Bezrobocie - przegląd aktualnych tendencji, problemów i wyników badań (w krajach rozwiniętych), nr35
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001

Autor: Jacek Piwowarczyk, Małgorzata Stanek, Martyna Górecka