Emerytura

Emerytura jest miesięcznym świadczeniem pieniężnym, które przysługuje za przepracowanie ustawowej liczby lat i po osiągnięciu określonego wieku.

Pojęcie emerytury wiąże się z pojęciem systemu emerytalnego. W Polsce do 1998 roku obowiązywał system repartacyjny (składki płacone przez ludzi aktywnych zawodowo były podstawą do wypłacenia bieżących świadczeń emerytalnych osobom już niepracującym, problemem było coroczne równoważenie przychodów i rozchodów; główna rolę odgrywał ZUS). Alternatywą mógł być system kapitałowy (indywidualny, środki pochodzą od indywidualnej osoby i są do niej przypisane, gromadzone są na własnym koncie, długi czas oszczędzania, środki wielu osób lokowane są wspólnie w walory; niskie koszty jednostkowe administrowania, rozproszenie ryzyka; efekt w długim okresie w oparciu o procent składany). W styczniu 1999 r. wprowadzono jednak nowy, trzyfilarowy system emerytalny. Reforma ta była poprzedzona głośnymi dyskusjami na temat, który system wybrać. System emerytalny jest jednak narzędziem ubezpieczeniowym, a więc najbezpieczniejszy jest ten, w którym środki są rozproszone pomiędzy różne podmioty zarządzania i o różnym poziomie ryzyka. Wiek emerytalny w Polsce wynosi: 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

TL;DR

Emerytura to miesięczne świadczenie pieniężne, które przysługuje po osiągnięciu określonego wieku i przepracowaniu odpowiedniej liczby lat. W Polsce obowiązuje trzyfilarowy system emerytalny, składający się z systemu repartacyjnego, systemu kapitałowego i dobrowolnego ubezpieczenia. Emerytura może być wypłacana na podstawie różnych rodzajów emerytur, takich jak indywidualna, małżeńska czy pomostowa. Świadczenia emerytalne są uzależnione od okresów składkowych i nieskładkowych oraz wieku, w którym powstała niezdolność do pracy.

Terminologia

Annuitet jest to produkt ubezpieczeniowy, w który przekształca się stany kont emerytalnych lub inną formę zakumulowanych uprawnień emerytalnych.

Annuityzacja to ubezpieczeniowa forma dożywotniej wypłaty świadczeń emerytalnych.

Finansowy system emerytalny jest wersją systemu, w której podziału PKB między pokolenie pracujące i pokolenie emerytów dokonuje się przy wykorzystaniu rynków finansowych.

Klin podatkowy jest sprowadzoną do jednej podstawy sumą wszystkich kosztów produkcji, które nie służą opłaceniu czynników produkcji.

Stopa zwrotu w systemie emerytalnym jest miarą narastania należno­ści, jakie posiadają w nim jego uczestnicy. Jest to relacja zmiany stanu konta w danym okresie do stanu tego konta na początku tego okresu.

Zinstytucjonalizowany (powszechny) system emerytalny nakłada na pokolenie pracujące obowiązek finansowania konsumpcji emerytów. Może to polegać na opodatkowaniu pracujących lub na odkupywaniu przez pracujących od emerytów należności posiadanych przez nich w systemie emerytalnym.

Zniekształcenia podatkowe są skutkiem istnienia klina podatkowego i prowadzą do ograniczenia wynagrodzenia czynników produkcji, a w konsekwencji ograniczenia ich zatrudnienia, co przyczynia się do osłabienia tempa wzrostu gospodarczego. Dodatkowo samo ograniczenie zatrudnienia czynnika pracy sprzyja wzrostowi bezrobocia (M. Góra, 2003, s. 19)

Wypłata emerytury

Emeryturę wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tego świadczenia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazuje emeryturę osobie uprawnionej za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo - na wniosek tej osoby - na jej rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Osobie zamieszkałej za granicą emeryturę wypłaca się na jej rachunek bankowy w Polsce lub do rąk wskazanej osoby zamieszkałej w Polsce, względnie na rachunek bankowy emeryta za granicą, jeżeli świadczeniobiorca mieszka w innym niż Polska państwie członkowskim UE, EOG, Szwajcarii albo państwie, z którym wiążą Polskę umowy międzynarodowe w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (tzw. państwie umownym). (L. Skupski, 2015 s. 26)

Okresy uwzględniane przy ustalaniu stażu emerytalnego

Przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się:

• okresy składkowe,
• okresy nieskładkowe,
• okresy uzupełniające, tj. prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie (art. 10 ustawy emerytalnej),
• okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 10a ustawy emerytalnej). (L. Skupski, 2015, s. 24)

Trzyfilarowy system emerytalny

I Filar - prowadzony jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), świadczenie emerytalne opiera się na systemie repartacyjnym, jest obowiązkowy i dostępny dla określonych kategorii aktywności zawodowej. Świadczenia dla emerytów wypłacane są na bieżąco ze składek aktualnie wpłacających (aktywnych zawodowo). Wysokość składki wynosi 12,22% wynagrodzenia brutto (osoby urodzone przed 1949 roku wpłacają składkę w wysokości 19,52%, natomiast w latach 1949-1968 mogą wpłacać całość na I Filar lub rozbić: 12,22% na ZUS i 7,3% na II Filar).

II Filar - prowadzony przez Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE), jest to system kapitałowy i jest obowiązkowym uzupełnieniem I Filaru, czyli obejmuje praktycznie tą samą grupę płatników, a w Polsce dokładnie tą samą. Oszczędzanie prowadzone jest na indywidualnych kontach w PTE, które później będzie wypłacało emeryturę. Składka wynosi 7,3%. Osoby urodzone w 1969 roku i później musiały same wybrać Powszechny Fundusz Emerytalny do końca września 1999, jeżeli tego nie zrobiły o przynależności zadecydowało losowanie. Osoby urodzone wcześniej analogicznie jak w I Filar. Obydwa filary zastępują stary ZUS.

Zakład Ubezpieczeń Emerytalnych (ZUE) - spółka akcyjna działająca w ramach tego filaru wypłacająca emerytury członkom OFE (z funduszu zgromadzonych w OFE), którzy osiągnęli już wiek emerytalny.

III Filar - nie jest obowiązkowy, często nazywany obszarem dobrowolnego zabezpieczenia starości (B. Hadyniak, J. Monkiewicz). Można tutaj uwzględnić wiele różnych rozwiązań. I i II Filar są obowiązkowe i mają zapewnić osobom nie pracującym już minimalne środki utrzymania, natomiast III Filar jest dodatkowym ubezpieczeniem, które ma powiększyć środki finansowe emerytów i zapewnić godniejsze życie. W jego ramach można wykupić indywidualne ubezpieczenie na życie a w niektórych przedsiębiorstwach tworzone są pracownicze programy emerytalne. Zaletą jest dobrowolny termin zawarcia i indywidualne ustalenie wysokości składki oraz warunków wypłaty świadczenia.

W skład III Filara wchodzą Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) - zgodnie z ustawą o IKE dochody z oszczędzania są zwolnione od podatku od dochodów kapitałowych (19%).(DZ. U. z 2000r. Nr 14, poz. 176 ze zm.).

Składka: składka na fundusz emerytalny wynosi 19,52 % wynagrodzenia brutto i jest płacona w połowie przez pracodawcę (9,76%) i w połowie przez pracownika (9,76%), a dopiero ich suma jest następnie dzielona pomiędzy I Filar (12,22% składki) i reszta (7,6%) trafia na II Filar.

Staż pracy

Wymagany do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy okres składkowy i nieskładkowy uzależniony jest od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy. W przypadku osób, u których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 30 lat, uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe z okresu całego życia zawodowego. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, uzależnionego od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, warunek posiadania takiego okresu uważa się za spełniony, jeżeli ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole wyższej i pozostawał w ubezpieczeniu do dnia powstania niezdolności do pracy bez przerwy bądź z przerwami nieprzekraczającymi łącznie 6 miesięcy (L. Skupski, 2015, s. 88)

Rodzaje emerytur

• indywidualna - podstawowy typ emerytury, wypłacana dożywotnio w zamian za systematyczne wpłacanie składek w trakcie aktywności zawodowej,
• indywidualna z gwarantowanym okresem płatności - szczególny rodzaj emerytury indywidualnej, zawierający gwarancje otrzymywania emerytury przez określony termin (minimum 10 lat), a w razie śmierci świadczenie przechodzi na wskazaną osobę,
• małżeńska - otrzymywana po śmierci jednego z współmałżonków - nie może być niższa niż 60% emerytury otrzymywanej wcześniej przez obu małżonków,
• małżeńska z gwarantowanym okresem płatności - szczególny rodzaj emerytury małżeńskiej, po śmierci obydwu małżonków świadczenie jest wypłacane wskazanej wcześniej osobie aż do końca określonego wcześniej okresu (minimum 10 lat),
• pomostowa - wypłacana w okresie pomiędzy zakończeniem pracy a osiągnięciem wieku emerytalnego, otrzymywana tylko przez określoną grupę zawodów charakteryzujących się trudnymi warunkami pracy.

Zasady szczególne

• świadczenie ulega zawieszeniu gdy pobierający uzyska przychód wyższy niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym.
• przychód w granicach 70-130% powoduje zmniejszenie świadczenia (maksymalnie o 24%).

Emerytura — artykuły polecane

Ubezpieczenia społeczne — Indywidualne konto emerytalne — Ubezpieczenie emerytalne — Płatnik ZUS — Pracownicze programy emerytalne — Ubezpieczenie rentowe — Ubezpieczenie chorobowe — Ubezpieczenie zdrowotne — Zasiłek

Bibliografia

• Bonk E., Retowski S. (2013), Emerytura - ulga czy udręka? Postrzeganie emerytury na przykładzie słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wieku, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Sopot
• Góra M. (2003), System emerytalny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Hadyniak B. (red.) (1999), Fundusze emerytalne II filar, Poltext, Warszawa
• Olejnik I. (2009), Otwarte fundusze emerytalne w opinii konsumentów, Wiadomości Ubezpieczeniowe, nr 4
• Skupski L. (red.) (2015), Emerytury i renty 2016, Wiedza i Praktyka, Warszawa
• Stefański M. (2002), Ubezpieczenia społeczne w Polsce - wybrane problemy, LEGA - Oficyna wydawnicza Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, Włocławek
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118

Autor: Sebastian Łabno, Gabriela Kapusta

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.