Instrumenty polityki pieniężnej

Instrumenty polityki pieniężnej to narzędzia za pomocą których bank centralny realizuje cele polityki pieniężnej. Dzięki tym narzędziom wpływa na skale kreacji pieniądza na rynku. Przyjęta strategia i cele są głównymi determinantami wyboru zestawu instrumentów w prowadzonej polityce pieniężnej. Dobór ten uzależniony jest także od sytuacji gospodarczej kraju, stadium rozwoju rynku pieniężnego oraz przyjętej doraźnej polityki tzw. łatwego lub trudnego pieniądza.

TL;DR

Artykuł opisuje różne instrumenty polityki pieniężnej, które są wykorzystywane przez bank centralny do wpływania na gospodarkę. Wyróżnia się instrumenty sterowania bezpośredniego i pośredniego, instrumenty ilościowe i jakościowe oraz instrumenty kontroli ogólnej i selektywnej. Przedstawione są również rodzaje instrumentów rynkowych, takie jak operacje otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe i rezerwa obowiązkowa. Każdy z tych instrumentów ma inne działanie i wpływ na gospodarkę.

Podział instrumentów polityki pieniężnej

Kryteria podziału instrumentów	Typy instrumentu
Sposób oddziaływania banku centralnego	Instrumenty sterowania bezpośredniego i pośredniego
Pozycja przyjmowana przez bank centralny wobec banków komercyjnych	Środki oddziaływania administracyjnego i rynkowego
Typy instrumentów	Instrumenty kontroli ilościowej i jakościowej
Obszar oddziaływania instrumentów	Środki o zasięgu ogólnym i środki działające selektywnie

Tab. 1. Podział instrumentów

Rodzaje instrumentów polityki pieniężnej

• Instrumenty sterowania bezpośredniego (kontroli administracyjnej)

Regulują w sposób bezpośredni ceny instrumentów finansowych, wielkość depozytów i udzielanych kredytów poprzez nakładanie ograniczeń na instytucje finansowe w postaci dyrektyw i zarządzeń. Zalicza się do nich limitowanie kredytów oraz administracyjna kontrola stóp procentowych. Stosowane są w państwach o słabo rozwiniętym rynku kapitałowym, a także w czasie kryzysów. Negatywne oddziaływanie na konkurencyjność, brak synchronizacji z warunkami panującymi na rynku pieniężnym sprawiły, że banki centralne zaprzestały ich stosowania, przechodząc na instrumenty rynkowe.

• Instrumenty sterowania pośredniego (rynkowe)

Instrumenty te są wykorzystywane przez banki centralne krajów rozwiniętych do kształtowania krótkoterminowej stopy procentowej rynku międzybankowego. Należą do nich: operacje otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe, rezerwa obowiązkowa. Warunkiem ich stosowania jest funkcjonowanie efektywnego rynku pieniężnego na który oddziałują.

• Instrumenty ilościowe

Narzędzia bezpzośrednio nakierowane na zmiany wielkości obiegu pieniężnego, płynności systemu bankowego lub wielkości kredytu, czyli system rezerw obowiązkowych, stopy procentowe stosowane przez bank centralny, operacje otwartego rynku i pułapy kredytowe

• Instrumenty jakościowe

Narzędzia wpływające na oprocentowanie, poziom stopy procentowej i strukturę oprocentowania, a także warunki udzielania kredytów przez system bankowy. Są to m.in. maksymalne terminy płatności kredytów, określanie celów, na jakie mogą być udzielone kredyty, wymagania formalne stawiane wekslom przyjmowanym do dyskonta, rodzje papierów wartościowych wykorzystywanych w operacjach otwartego rynku

• Instrumenty kontroli ogólnej

Narzędzia które wpływają równocześnie i jednakowo na cały sektor bankowy. Należa do nich operacje otwartego rynku, rezerwa obowiązkowa oraz polityka stopy dyskontowej banku centralnego

• Instrumenty kontroli selektywnej

Narzędzia oddziałujące selektywnie, odnoszą się zazwyczaj do poszczególnych instytucji finansowych. Stosowane są z różną intensywnością w odniesieniu do różnych instytucji finansowych

Rodzaje instrumentów rynkowych polityki pieniężnej

• Operacje otwartego rynku

Transakcje kupna, sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych dokonywane między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi, z inicjatywy banku centralnego. Podstawowym narzędziem w transakcjach zakupu papierów wartościowych jest stopa procentowa tzw. stopa referencyjna, dzięki której bank centralny wpływa na cenę kredytu na rynku międzybankowym. Wyróżnia się warunkowe i bezwarunkowe transakcje kupna, sprzedaży.

Operacja warunkowa zakupu (repo) polega na zakupie przez bank centralny papierów wartościowych po określonej cenie od banków komercyjnych, zobowiązując je do odkupienia ich w ustalonym czasie i po określonej wyższej cenie. Zatem udziela bankom komercyjnym krótkoterminowego kredytu pod zastaw papierów wartościowych w sytuacji niedoboru płynności sektora bankowego. Operacja warunkowa sprzedaży (reverse repo) polega na sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży w określonym czasie i po ustalonej cenie.Są to krótkoterminowe transakcje z terminem z zapadalności do 15 dni. Bank centralny podejmuje takie działanie w sytuacji nadmiernej podaży pieniądza, przeciwdziałając obniżeniu międzybankowych stóp procentowych. Precyzyjnie kształtują podaż pieniądza, oddziałując na gospodarkę w sposób łagodny i płynny. Są najważniejszym i najczęściej stosowanym instrumentem polityki pieniężnej przez banki centralne na całym świecie.

• Operacje depozytowo-kredytowe

Refinansowanie się z inicjatywy banków komercyjnych w banku centralnym. Klasyczne formy formy kredytu to kredyt redyskontowy i kredyt lombardowy. W wyniku powszechnego stosowania operacji otwartego rynku, straciły one na znaczeniu i obecnie są stosowane jako instrument pomocniczy, sporadycznie wykorzystywany w przypadku zaistnienia dużych nadwyżek lub niedoborów płynności sektora bankowego, kiedy pozyskanie środków na rynku międzybankowym jest niemożliwe. Zatem stanowią kredyt ostatniej instancji dla banków komercyjnych. Mogą się kredytować w sposób bezpośredni, zaciągając kredyt pod zastaw krótkoterminowych papierów wartościowych lub poprzez redyskonto weksli.

• Rezerwa obowiązkowa

Jest to minimalna wartość funduszy, jakie bank komercyjny zobowiązany jest utrzymać na rachunku bieżącym w banku centralnym, wyrażona w postaci procentu ogólnej sumy wkładów wniesionych w danym czasie przez klientów tego banku. Instrument ten kształtuje podaż pieniądza sektora bankowego oraz stabilizuje krótkoterminowe stopy procentowe rynku międzybankowego. Poprzez zmianę wymaganego poziomu rezerw obowiązkowych bank centralny skłania banki komercyjne do zwiększenia lub zmniejszenia akcji kredytowej. Jest bardzo skutecznym instrumentem ponieważ małe zwiększenie stopy rezerw prowadzi do relatywnie dużego wpływu pieniądza na rachunek banku centralnego i zamrożenie ich dlatego nie może być często stosowany gdyż destabilizuje system bankowy. Może być stosowany jako narzędzie uzupełniające polityki pieniężnej.

Instrumenty polityki pieniężnej — artykuły polecane

Rynek pieniężny — Operacje otwartego rynku — Stopa referencyjna — Polityka rezerw obowiązkowych — Polityka refinansowa — Bony pieniężne — Agregaty pieniężne — Weksel skarbowy — Rezerwy obowiązkowe

Bibliografia

• Dębski W. (2014), Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Janus J. (2013), Niekonwekcjonalna polityka pieniężna głównych banków centralnych - diagnoza korzyści i zagrożeń, IX Kongres ekonomistów polskich
• Konopczak M., Sieradzki R., Wiernicki M. (2010), Kryzys na światowych rynkach finansowych-wpływ na rynek finansowy w Polsce oraz implikacje dla sektora realnego, Bank i Kredyt, 41(6)
• Skopkowski M. Wiśniewski M. (2012), Instrumenty współczesnej polityki pieniężnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań
• Szpunar P. (2000), Polityka pieniężna. Cele i warunki skuteczności, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Tymoczko D. (2002), Ewolucja systemu finansowego a skuteczność instrumentów polityki pieniężnej, Bank i Kredyt, nr 3

Autor: Tycjan Mróz, Dawid Jasnos