Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe to reakcja organizmu na chroniczny stres, wyczerpanie fizyczne, psychiczne i emocjonalne, najczęściej związane z pracą z ludźmi, lub długotrwałym zaangażowaniem w sytuację, która niosła za sobą duże obciążenie psychiczne. Krótko mówiąc, wypalenie zawodowe to reakcja organizmu na Stres.

TL;DR

Wypalenie zawodowe to reakcja organizmu na chroniczny stres i wyczerpanie, najczęściej związane z pracą z ludźmi lub długotrwałym zaangażowaniem w sytuację, która niesie duże obciążenie psychiczne. Częste przyczyny to zbyt duże oczekiwania, stresujące warunki pracy i brak satysfakcji. Fazy wypalenia zawodowego to entuzjazm, stagnacja, frustracja i apatia. Przejawy to wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i negatywna ocena własnych dokonań. Najbardziej narażone na wypalenie zawodowe są osoby pracujące z innymi ludźmi i te, które wykonują pracę poniżej własnych oczekiwań. Objawy wypalenia zawodowego to chroniczne zmęczenie, utrata motywacji, drażliwość, wahania nastroju, izolacja, problemy zdrowotne i obniżona efektywność. Wypalenie zawodowe wpływa negatywnie na życie zawodowe i prywatne, powodując poczucie braku własnej wartości.

Powody

Częstym powodem wypalenia zawodowego, są zbyt duże oczekiwania wiązane z daną pracą już na początku kariery, które nie przekładają się na realia (np.: przekonanie, że wykonywana praca jest istotna dla funkcjonowania całego systemu przedsiębiorstwa). Wykonywanie czynności powodujących ciągły stres, nieustanna praca pod presją, zła atmosfera w miejscu pracy, niesprawiedliwość płacowa czy apodyktyczny przełożony. Długotrwały brak pozytywnej oceny wykonywanej pracy lub brak widocznych rezultatów, jak również poświęcenie się jakiejś sprawie, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody. Wypalenie zawodowe często dotyka ludzi pracujących w obszarach, które zajmują się pomocą drugiemu człowiekowi (domy opieki, pomoc społeczna), wiąże się to z tym, iż często pomimo ich dużego zaangażowania w wykonywaną pracę, rezultaty nie są takie, jakich oczekiwali, a ludzie których wspierają bądź pomagają, nie okazują wdzięczności, a czasem nawet nie zauważają uzyskanej pomocy. Z wypaleniem zawodowym można również spotkać się w przypadku, kiedy pracownik wykonuje pracę, która jest zbyt mało wymagająca w stosunku do jego ambicji, nawet jeśli dla innych praca wydaje się lekka i przyjemna. (informacje własne z wykładu)

Fazy wypalenia zawodowego

• ENTUZJAZM - wiązanie wielkich nadziei w związku z pracą, stawianie jej na najważniejszym miejscu w życiu, przeświadczenie, że wykonywana praca jest niezwykle ważna, jest spełnieniem
• STAGNACJA - redukcja oczekiwań. Okazuje się, że praca ta jednak nie jest taka, jaka wydawała się na początku, co skutkuje zmniejszeniem zaangażowania w jej wykonywanie
• FRUSTRACJA - niska pensja, złe relacje w pracy, brak satysfakcji sprawiają iż narasta bezradność
• APATIA - unikanie kontaktu z innym ludźmi, niechęć chodzenia do pracy, powolne odosobnienie od wszystkich (H. Sęk,2012)

Przejawy wypalenia zawodowego

Do przejawów wypalenia zawodowego zaliczamy:

• Wyczerpanie emocjonalne
• Depersonalizacja
• Negatywna ocena własnych dokonań (J. Terelak, 2005)

Wyczerpanie emocjonalne objawia się zmianą nastawienia do pracy, niechęcią, częstymi zaburzeniami somatycznymi (bóle, zmęczenie, problemy gastryczne), drażliwością, oraz pesymizmem.

Depersonalizacja to inaczej odczłowieczenie, przy wypaleniu zawodowym człowiek zaczyna zachowywać się inaczej niż zwykle, zmienia nastawienie do klientów (pacjentów, petentów itp.), traktuje ich jako kolejny przypadek, przedmiotowo i mechanicznie, lekceważy ich i ich problemy, negatywnie postrzega nie tylko innych, ale również siebie i swoją pracę.

Negatywna ocena własnych dokonań spowodowana coraz gorszymi ocenami za wykonaną pracę (co jest efektem braku zaangażowania w wykonywaną pracę), powoduje zaniżenie oceny samego siebie, utratę wiary we własne osiągnięcia i przyszłe możliwości. Człowiek taki wmawia sobie swoją niekompetencję i brak kwalifikacji, w efekcie gorzej obsługuje klientów, dostaje gorsze opinie na temat wykonanej przez niego pracy i ponownie uważa że jest złym pracownikiem, co powoduje błędne koło (A. Jachnis, 2008)

Wpływ wypalenia na jednostkę

• Zdrowie fizyczne . Wypalenie ma negatywny wpływ na zdrowie fizyczne osób dotkniętych tym problemem. Występujące często objawy to bóle głowy, problemy ze snem, nadciśnienie, choroby serca oraz zaburzenia trawienne. Te dolegliwości mogą prowadzić do długotrwałych problemów zdrowotnych i obniżenia jakości życia.
• Jakość pracy i efektywność . Wpływ wypalenia na jakość pracy i efektywność jest znaczący. Osoby cierpiące na wypalenie często doświadczają spadku efektywności, braku zaangażowania, popełniania błędów oraz niezadowolenia klientów. Wypalenie może prowadzić do obniżenia jakości świadczonych usług, co ma negatywny wpływ na reputację przedsiębiorstwa.
• Relacje interpersonalne . Wypalenie może negatywnie wpływać na relacje interpersonalne. Osoby dotknięte tym problemem często mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, co prowadzi do izolacji społecznej. Dodatkowo, brak wsparcia ze strony kolegów może pogłębiać uczucie samotności i frustracji.
• Motywacja i pasja . Wypalenie prowadzi do zmniejszenia motywacji i pasji w wykonywanej pracy. Osoby dotknięte tym problemem często tracą zainteresowanie i entuzjazm, co wpływa na ich kreatywność i innowacyjność. Bez motywacji i pasji trudno jest osiągnąć sukces w wykonywanej pracy.
• Zdrowie psychiczne . Wypalenie może prowadzić do różnych problemów zdrowia psychicznego. Osoby dotknięte tym objawem często doświadczają problemów psychicznych, takich jak depresja i lęki. Te problemy mogą znacząco wpływać na jakość życia i zdolność do funkcjonowania w codziennym życiu.

Wpływ wypalenia na środowisko

• Organizacje . Wypalenie pracowników ma negatywny wpływ na organizacje. Obniża jakość pracy, prowadzi do spadku efektywności organizacji, zwiększa absencje pracowników oraz rotację kadry. Wypalenie może powodować zmniejszenie zaangażowania pracowników, co negatywnie wpływa na wyniki organizacji.
• Rodzina i życie osobiste .

Wypalenie może mieć również negatywny wpływ na rodzinę i życie osobiste pracowników. Konflikty w rodzinie, problemy w relacjach partnerskich oraz ograniczenie czasu i energii na pasje i zainteresowania są częstymi skutkami wypalenia. Te problemy mogą prowadzić do pogorszenia jakości życia i relacji społecznych.

• Społeczeństwo . Wypalenie pracowników ma również negatywny wpływ na społeczeństwo. Zmniejsza zaangażowanie pracowników w działania społeczne oraz na rzecz środowiska naturalnego. Brak motywacji i zaangażowania może prowadzić do obniżenia jakości życia w społeczności lokalnej.

Kto jest najbardziej narażony na wypalenie zawodowe?

Zwody najbardziej narażone na wypalenie zawodowe, to np.: nauczyciele, pielęgniarki, lekarze, urzędnicy, żołnierze, matki wychowujące małe dzieci, prawnicy, dziennikarze, duchowni, psychologowie, psychiatrzy, menedżerowie, policjanci…

Bardzo często wypalenie zawodowe dotyczy osób pracujących z innymi ludźmi, często tych, których zawód polega na pomocy innym. Narażone są również osoby, wykonujące pracę poniżej własnych oczekiwań i ambicji, które pragną się rozwijać, a praca którą wykonują nie daje im takiej możliwości. (informacje własne z wykładu)

Jak rozpoznać wypalenie zawodowe?

Osoba taka jest chronicznie zmęczona, straciła motywację i chęć do życia, przestaje dążyć do zamierzonych wcześniej celów, jest drażliwa, a każde negatywne emocje wyładowuje na bliskich, miewa częste wahania nastroju. Jeśli wcześniej była zafascynowana daną pracą, nagle przestaje o niej opowiadać, czasem udziela jedynie zdawkowych odpowiedzi, nie lubi kiedy tok rozmowy zaczepia o jej pracę. Zaczyna często chorować bez uzasadnionej przyczyny, miewa bóle głowy, nudności, cierpi na bezsenność, czuje się osłabiona. Świadomie izoluje się od otoczenia, nie ma ochoty na wyjście do pracy ani na wyjścia towarzyskie, unika rozmów, ogranicza kontakty z ludźmi, w pracy ma złe relacje z współpracownikami a problemy klientów rozwiązuje schematycznie, bez większego zaangażowania, odnotowuje spadek efektywności wykonywanej pracy. Można zauważyć stopniowe odwracanie się od wszystkich, zamykanie w sobie, często jednak taka osoba powtarza, że wszystko jest w porządku i niż takiego się nie dzieje.

Wypalenie zawodowe jest ostatnio bardzo częstym zjawiskiem. Dotyka ludzi w różnym wieku, wykonujących różne zawody i posiadających różny status społeczny. Z punktu widzenia organizacji, wypalenie zawodowe pracownika wpływa niekorzystnie na jego efektywność. To jednak nie jedyna sfera życia która ulega pogorszeniu, również w życiu prywatnym zaczynają się problemy związane z frustracją wykonywanej pracy. Wypalenie zawodowe po kolei wyniszcza wszystkie sfery życia takiej osoby, niszczy życie zawodowe (brak wiary w siebie i przedmiotowe traktowanie klienta i jego spraw powoduje niższą efektywność, gorsze oceny za wykonaną pracę), życie prywatne (wiele osób nie zdających sobie sprawy z problemu wypalenia np.: u współmałżonka, zostawia go z powodu coraz częstszych kłótni itp.), co jeszcze bardziej pogrąża taką osobę w poczucie braku własnej wartości. (informacje własne z wykładu)

Zapobieganie wypaleniu

• Zarządzanie czasem. Efektywne zarządzanie czasem jest kluczowym elementem zapobiegania wypaleniu zawodowemu. Warto zidentyfikować priorytety i planować swoje obowiązki w sposób, który umożliwia efektywne wykorzystanie czasu. Istotne jest również umiejętne delegowanie zadań, aby nie przeciążać się nadmiernie. Warto również ustalić jasne granice między pracą a życiem prywatnym, aby zapewnić sobie odpowiednią ilość czasu na odpoczynek.
• Dbałość o zdrowy styl życia.
  • Zdrowa dieta. Odżywianie się w sposób zdrowy i zrównoważony ma ogromne znaczenie dla zapobiegania wypaleniu. Zbilansowana dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, zdrowe tłuszcze i odpowiednią ilość białka dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych, które wpływają na nasze samopoczucie i energię.
  • Regularna aktywność fizyczna. Regularna aktywność fizyczna jest nie tylko korzystna dla naszego zdrowia, ale również ma pozytywny wpływ na nasze samopoczucie i redukcję stresu. Aktywność fizyczna pomaga nam zrelaksować się i odreagować po intensywnym dniu pracy.
  • Odpoczynek i relaks. Nieodłączną częścią dbania o zdrowy styl życia jest również zapewnienie sobie odpowiedniego odpoczynku i relaksu. Ważne jest, aby znaleźć czas na regenerację i odprężenie się, na przykład poprzez czytanie, medytację, spacery wśród przyrody czy czas spędzony z rodziną i przyjaciółmi.
• Zespół wsparcia. Ważnym elementem zapobiegania wypaleniu jest posiadanie wsparcia społecznego. Dobrze funkcjonujący zespół pracy może być doskonałym źródłem wsparcia i pomocy w trudnych sytuacjach zawodowych. Wspólna praca i dzielenie się doświadczeniami może pomóc w radzeniu sobie ze stresem i zmniejszeniu poczucia samotności.
• Mentoring i coaching to skuteczne narzędzia zapobiegania wypaleniu zawodowemu. Mentor może udzielić cennych wskazówek i wsparcia, dzieląc się swoim doświadczeniem zawodowym. Natomiast coach może pomóc w rozwoju umiejętności radzenia sobie ze stresem i osiąganiu równowagi między pracą a życiem prywatnym.
• Rozwój umiejętności radzenia sobie ze stresem. Ważnym aspektem zapobiegania wypaleniu jest rozwój umiejętności radzenia sobie ze stresem. Istotne jest nauczenie się technik relaksacyjnych, takich jak oddychanie głębokie czy medytacja. Ponadto, warto nauczyć się planowania i organizowania zadań w sposób, który minimalizuje stres i pozwala na efektywną pracę.
• Techniki relaksacyjne. Techniki relaksacyjne, takie jak relaksacja mięśni, joga czy aromaterapia, mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie samopoczucia. Regularne praktykowanie tych technik może wpływać pozytywnie na naszą odporność psychiczną i umiejętność radzenia sobie z trudnościami.
• Komunikacja. Rozwój umiejętności komunikacyjnych ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania wypaleniu zawodowemu. Skuteczna komunikacja pozwala na wyrażanie swoich potrzeb i oczekiwań, co przyczynia się do zwiększenia efektywności pracy i redukcji konfliktów.
• Empatia. Rozwinięcie umiejętności empatii pozwala na lepsze zrozumienie innych osób i budowanie zdrowych relacji w miejscu pracy. Empatia może pomóc w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów oraz w zwiększeniu poczucia satysfakcji z pracy.
• Asertywność. Asertywność jest kluczową umiejętnością, która pozwala na wyrażanie swoich potrzeb i granic w sposób konstruktywny i szanujący innych. Bycie asertywnym pomaga w unikaniu nadmiernego obciążenia pracą i redukcji stresu.
• Rozwiązywanie konfliktów. Umiejętność rozwiązywania konfliktów jest niezbędna, aby skutecznie zarządzać sytuacjami konfliktowymi w miejscu pracy. Konstruktywne podejście do rozwiązywania konfliktów przyczynia się do utrzymania harmonii w zespole i redukcji negatywnych emocji.
• Tworzenie atmosfery wsparcia. Stworzenie atmosfery wsparcia w miejscu pracy jest kluczowe dla zapobiegania wypaleniu. Przyjazne i otwarte środowisko pracy sprzyja zdrowej komunikacji, zrozumieniu i wsparciu między pracownikami.
• Polityka równowagi pracy i życia. Ważne jest, aby organizacje promowały politykę równowagi między pracą a życiem prywatnym. Elastyczne godziny pracy, możliwość pracy zdalnej czy możliwość korzystania z urlopów zdrowotnych są ważnymi elementami, które pozwalają pracownikom na skuteczne zarządzanie swoim czasem i redukcję stresu.
• Szkolenia i warsztaty. Organizowanie szkoleń i warsztatów na temat zarządzania stresem, radzenia sobie z trudnościami i rozwoju umiejętności miękkich jest ważnym elementem zapobiegania wypaleniu. Tego typu programy pozwalają pracownikom na rozwijanie się zawodowo i zdobywanie nowych umiejętności.
• Programy zdrowia i dobrego samopoczucia. Programy zdrowia i dobrego samopoczucia, takie jak zajęcia fitness, porady dietetyczne czy sesje coachingowe, mogą pomóc pracownikom w dbaniu o swoje zdrowie i redukcji stresu. Organizacje, które oferują tego typu programy, pokazują, że troszczą się o dobrostan swoich pracowników.
• Systematyczne udzielanie informacji zwrotnych. Regularne udzielanie informacji zwrotnych jest istotne dla rozwoju pracowników i zwiększenia ich motywacji. Pracownicy, którzy otrzymują konstruktywną opinię na temat swojej pracy, czują się bardziej docenieni i motywowani do dalszego rozwoju.
• Home office. Praca zdalna, zwłaszcza w formie home office, może być doskonałym rozwiązaniem dla osób, które mają trudności z utrzymaniem równowagi między pracą a życiem prywatnym. Pracownicy mogą pracować w komfortowym środowisku domowym, co pozwala na większą elastyczność i spędzanie więcej czasu z rodziną.
• Urlopy zdrowotne. Organizacje powinny promować korzystanie z urlopów zdrowotnych jako forma dbania o równowagę między pracą a życiem prywatnym. Pozwala to na regenerację i odpoczynek, co ma pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników.
• Analiza danych dotyczących wypalenia. Organizacje powinny regularnie monitorować i analizować wskaźniki wypalenia zawodowego wśród swoich pracowników. Analiza danych, takich jak absencje, rotacja pracowników czy wyniki badań satysfakcji, może pomóc w identyfikacji problemów i podejmowaniu odpowiednich działań zapobiegawczych.

Wypalenie w opiece nad członkiem rodziny

Proces wypalania dotyczy nie tylko sfery zawodowej. Pojawia się on także u rodziców dzieci niepełnosprawnych. Powodują go przede wszystkim wyczerpanie opieką, brak pomocy oraz poczucie zbyt małych kompetencji, aby odpowiednio zając się osobą bliską. Uczucia, które towarzyszą rodzicom, to głównie frustracja, bezradność czy osamotnienie w trudnej sytuacji. Podobnie jak w przypadku wypalenia zawodowego rodzic nie jest w stanie poradzić sobie z zaistniałą okolicznością, czuje ciągłą presje oraz ogromną odpowiedzialność. Podobna sytuacja może zaistnieć w rodzinie, w której pojawia się choroba. Zmienia to model jej dotychczasowego funkcjonowania, a także plany na przyszłość. Jest to stresor, coś co powoduje uczucie wyczerpania, lęki i bezradności. Choroba może w znacznym stopniu odbić się na osobach bezpośrednio opiekujących się członkiem rodziny i to one są najbardziej zagrożone takimi zaburzeniami, jak depresja czy omawiane wypalenie.

Wypalenie zawodowe — artykuły polecane

Pracoholizm — Syndrom wypalenia zawodowego — Burn-out — Niska samoocena — Stres — Przyczyny stresu — Pewność siebie — Pułapki myślenia — Prokrastynacja

Bibliografia

• Anczewska M., Świtaj P., Roszczyńska J. (2005), Wypalenie zawodowe, Postępy Psychiatrii i Neurologii, Tom 14, Zeszyt 2
• Jachnis A. (2008), Psychologia organizacji. Kluczowe zagadnienia, Difin, Warszawa
• Karoń-Ostrowska A. (2005), Wypalenie zawodowe, czyli o ludziach z kryjówek, Postępy psychiatrii i neurologii, Tom 14, Zeszyt 2
• Ogińska J., Żuralska R. (2010), Wypalenie zawodowe wśród pielęgniarek pracujących na oddziałach neurologicznych, Problemy pielęgniarstwa, Tom 18, nr 4
• Sęk H. (red.) (2012), Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Terelak J. (2005), Psychologia organizacji i zarządzania, Difin, Warszawa

Autor: Anna Urbaniak