Nurt uniwersalistyczny

Nurt uniwersalistyczny (1900-1930) rozwijał się w tym samym czasie, co kierunek przemysłowy w obszarze klasycznej teorii organizacji i zarządzania. Skupiał się on na naukowym tworzeniu zasad działalności administracyjnej oraz na bardziej ogólnych zasadach organizacji. W literaturze używa się zamiennie także kilku innych nazw tego nurtu tj.: kierunek administracyjny, klasyczna nauka administracji, szkoła uniwersalistyczna.Za twórcę nurtu uniwersalistycznego uważa się klasyka francuskiego Henri Fayola, który był jego liderem. Nurt ten w dużej mierze koncentrował się na organizacji procesów zarządzania zarówno w gospodarce jak i w innych dziedzinach życia społecznego takich jak: administracja państwowa, sądownictwo, szkolnictwo itp.

Głównym zadaniem badaczy nurtu uniwersalistycznego było rozstrzyganie następujących kwestii:

• rozdzielne rozgraniczenie pracy administracyjnej pomiędzy konkretne stanowiska pracy oraz sprecyzowana specjalizacja w obszarze zadań,
• podział dokładnie zdefiniowanych kompetencji, które są podstawowymi do sprawowania określonych funkcji,
• określenie ważności poszczególnych funkcji oraz stanowisk jak również tworzenie sieci powiązań między nimi,
• zachowanie dyscypliny przez pracowników administracyjnych,
• podporządkowanie interesu prywatnego jednostki warunkom, które są niezbędne do skutecznego działania organizacji.

Przedstawiciele nurtu uniwersalistycznego

• Henri Fayol (1841-1925) nazywany ojcem nauki zarządzania, autor wielu prac naukowych, z których najbardziej znaną jest "Administracja przemysłowa i ogólna". Ponad 30 lat swojego życia kierował w firmą górniczo-hutniczej. To doświadczenie wraz z licznymi badaniami, które przeprowadził pozwoliło mu na wyodrębnienie funkcji przedsiębiorstwa (techniczne, handlowe, finansowe, ubezpieczeniowe, rachunkowości, administracyjne). W obszarze tych czynności administracyjnych Fayol wyodrębnił także funkcje zarządzania (przewidywanie, organizowanie, rozkazodawstwo, koordynowanie i kontrolowanie). Ponadto stworzył tablicę uzdolnień kierowniczych oraz sformułował 14 zasad zarządzania a w celu uproszczenie struktur organizacyjnych przedstawił ramowy model tzw. kładki organizacyjnej.
• Max Weber (1864-1921) niemiecki uczony, socjolog, filozof, ekonomista i metodolog nauk społecznych. Jego najważniejszym osiągnięciem było stworzenie teorii władzy a także zdefiniowanie idei pojęcia organizacja biurokratyczna. Skupił się on na władzy organizacyjnej i w jej obrębie wskazał jej trzy typy: charyzmatyczny, tradycyjny i racjonalny (organizacyjny). Określił również zasady biurokracji zwracając szczególną uwagę na stanowiska aparatu administracyjnego.
• Harrington Emerson (1852-1951)autor wielu publikacji naukowych oraz książek z czego najważniejszą była "Dwanaście zasad wydajności", w której wyróżnił dwa rodzaje organizacji tj. twórczo-obronną oraz rabunkowo-niszczącą.
• Piotr Drzewiecki (1865-1944) założyciel oraz współzałożyciel kilku przedsiębiorstw. Uważał, że w pracy najważniejszy jest czas i dlatego efektywność powinna być mierzona jako stosunek różnicy pomiędzy wynikiem jaki został uzyskany a potrzebnym do tego nakładem - do czasu, który został zużyty.
• Zygmunt Rytel (1880-1947) napisał dzieło "Teoretyczne podstawy organizacji" i zawarł w niej m.in. najważniejsze hasła dotyczące organizacji oraz pokazał oryginalne wyobrażenie na temat metodologii badań organizatorskich. Kluczową rolę w jego twórczości naukowej zajmuje energetyczna koncepcja oceny działalności.

Wpływ na teorię systemów

Nurt uniwersalistyczny odegrał istotną rolę w rozwoju teorii zarządzania jako teorii systemów. Zgodnie z tym nurtem, organizacje są traktowane jako kompleksowe systemy, w których elementy są ze sobą powiązane i oddziałują na siebie. W ramach tego podejścia, zarządzanie jest postrzegane jako proces planowania, kontroli i koordynacji różnych elementów organizacji w celu osiągnięcia określonych celów.

Założenia nurtu uniwersalistycznego znalazły swoje odzwierciedlenie w teorii systemów poprzez zastosowanie koncepcji systemów otwartych. Koncepcja ta zakłada, że organizacje są otwarte na swoje otoczenie i wzajemnie oddziałują z nim. Teoria systemów w kontekście zarządzania koncentruje się na badaniu wzajemnych zależności między różnymi elementami organizacji, takimi jak struktura, procesy, ludzie i kultura. Dzięki temu podejściu, teoria systemów stała się ważnym narzędziem w analizie i projektowaniu organizacji.

Wpływ na teorię kontyngencji

Nurt uniwersalistyczny miał również znaczący wpływ na rozwój teorii kontyngencji w zarządzaniu. Teoria kontyngencji zakłada, że nie ma jednego idealnego sposobu zarządzania, który można zastosować we wszystkich sytuacjach. Zamiast tego, efektywne zarządzanie zależy od dopasowania do określonych czynników kontekstowych, takich jak kultura organizacyjna, struktura, technologia czy rynek.

Nurt uniwersalistyczny wpłynął na rozwój teorii kontyngencji, poprzez podkreślanie znaczenia uwzględnienia różnych czynników kontekstowych w procesie zarządzania. Zgodnie z tym nurtem, nie ma jednej uniwersalnej metody zarządzania, która byłaby skuteczna we wszystkich przypadkach. Zamiast tego, zarządzanie powinno być dostosowane do konkretnej sytuacji i uwzględniać unikalne cechy organizacji i jej otoczenia. Teoria kontyngencji stała się ważnym uzupełnieniem uniwersalistycznego podejścia, pozwalając na większą elastyczność i dostosowanie w zarządzaniu.

Wpływ na teorię zarządzania przez cele

Nurt uniwersalistyczny miał również istotny wpływ na rozwój teorii zarządzania przez cele. Teoria ta zakłada, że skuteczne zarządzanie opiera się na ustalaniu jasnych celów i koncentrowaniu się na ich osiągnięciu. W ramach tego podejścia, zarządzanie jest ukierunkowane na wyniki i efektywność, a decyzje podejmowane są na podstawie analizy celów i wskaźników.

Ideowy wpływ nurtu uniwersalistycznego na teorię zarządzania przez cele jest widoczny w jej podstawowych założeniach. Nurt ten podkreśla znaczenie ustalania jasnych celów i ich konsekwentnego realizowania. Zarządzanie przez cele, zgodnie z tym nurtem, wykorzystuje koncepcję celów jako podstawowej jednostki analizy i podejmowania decyzji. Dzięki temu, teoria zarządzania przez cele staje się narzędziem umożliwiającym skuteczne zarządzanie i osiąganie wyników.

Rola nurtu uniwersalistycznego w dalszym rozwoju teorii zarządzania

Nurt uniwersalistyczny odegrał kluczową rolę w rozwoju teorii zarządzania, wpływając na rozwój różnych podejść i teorii. Jego wpływ na teorię systemów, kontyngencji i zarządzania przez cele pokazuje, jak idee i koncepcje tego nurtu znalazły swoje odzwierciedlenie w tych teoriach.

Nurt uniwersalistyczny przyczynił się do większego zrozumienia organizacji jako kompleksowych systemów, uwzględnienia kontekstu i dostosowania w zarządzaniu oraz koncentracji na celach i wynikach. Jego wpływ widoczny jest również w rozwinięciu wiedzy na temat struktury organizacji, procesów zarządzania i roli ludzi w organizacji.

W dalszym rozwoju teorii zarządzania, nurt uniwersalistyczny nadal odgrywa znaczącą rolę, stymulując badania i poszukiwanie nowych rozwiązań. Jego idee i koncepcje stanowią fundament dla dalszych badań i analiz w dziedzinie zarządzania, przyczyniając się do doskonalenia praktyk zarządzania i osiągania lepszych wyników w organizacjach.

Koncepcja zarządzania strategicznego a nurt uniwersalistyczny

Koncepcja zarządzania strategicznego, która stała się podstawą dla wielu organizacji, ma silne powiązania z nurtu uniwersalistycznym. Zarządzanie strategiczne obejmuje proces planowania, realizacji i monitorowania strategii organizacji, mający na celu osiągnięcie przewagi konkurencyjnej i osiągnięcie celów organizacji. Uniwersalizm w tym kontekście oznacza, że istnieją uniwersalne zasady i metody, które mogą być zastosowane w procesie zarządzania strategicznego, niezależnie od specyfiki branży czy organizacji.

Nurt uniwersalistyczny w zarządzaniu strategicznym skupia się na identyfikacji i wykorzystaniu kluczowych czynników sukcesu, które są wspólne dla różnych organizacji. Przykładowo, koncepcja pięciu sił konkurencji Michaela Portera jest szeroko stosowana w zarządzaniu strategicznym, niezależnie od branży czy lokalizacji organizacji. Uniwersalizm w zarządzaniu strategicznym pozwala organizacjom na korzystanie z przetestowanych narzędzi i podejść, eliminując konieczność tworzenia indywidualnych rozwiązań dla każdej organizacji.

Odwoływanie się do idei i koncepcji nurtu uniwersalistycznego

Wielu współczesnych teoretyków zarządzania wciąż odwołuje się do idei i koncepcji nurtu uniwersalistycznego z kilku powodów. Po pierwsze, uniwersalizm w zarządzaniu organizacjami pozwala na wykorzystanie wiedzy i doświadczeń innych organizacji, co może prowadzić do skuteczniejszego zarządzania i osiągania lepszych wyników. Przykładowo, organizacje mogą uczyć się od liderów branżowych, korzystając z ich najlepszych praktyk i unikając popełniania tych samych błędów.

Po drugie, odwoływanie się do idei uniwersalizmu pozwala uniknąć "odkrywania koła na nowo" i przyspiesza proces podejmowania decyzji. Zamiast tworzyć nowe teorie i podejścia, organizacje mogą skorzystać z istniejących rozwiązań, które zostały już przetestowane i udowodnione jako skuteczne. To z kolei pozwala zaoszczędzić czas, zasoby i pieniądze.

Po trzecie, nurt uniwersalistyczny w zarządzaniu organizacjami może przyczynić się do standaryzacji i uproszczenia procesów zarządzania. Wykorzystanie uniwersalnych zasad i reguł pozwala na stworzenie spójnego i zrozumiałego systemu zarządzania, który może być stosowany w różnych organizacjach. To z kolei ułatwia komunikację, współpracę i wymianę informacji między różnymi jednostkami organizacyjnymi.

Nurt uniwersalistyczny — artykuły polecane

Karol Adamiecki — Klasyczna szkoła zarządzania — Edwin Hauswald — Teoria zarządzania — Prakseologia — Mary Parker Follett — Charles de Freminville — Stanisław Bieńkowski — Herbert Simon

Bibliografia

• Bieniok H. (red.) (2003), Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice
• Koźmiński A., Piotrowski W. (red.) (2010), Zarządzanie teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Martyniak Z. (1993), Prekursorzy nauki organizacji i zarządzania, PWE, Warszawa

Autor: Katarzyna Urbańska