Gospodarka magazynowa

Gospodarka magazynowa (ang. warehouse management) to działalność przedsiębiorstwa, której celem jest właściwe przechowywanie dóbr materialnych pozwalające zabezpieczyć funkcjonowanie przedsiębiorstwa.

Zadaniem gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwach przemysłowych jest stworzenie właściwych warunków dla zapewnienia ciągłego zaopatrywania produkcji, komplementacji materiałów do zużycia oraz wysyłka wyrobów gotowych.

Zadaniem gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwach handlowych jest przygotowanie odpowiedniego zestawu towarów w odpowiednim miejscu, czasie i ilości, zgodnych z życzeniami i zapotrzebowaniem odbiorcy (użytkownika lub konsumenta).

Z. Dudziński w swojej pracy podaje definicje organizacji gospodarki magazynowej,która brzmi następująco: "Organizacja gospodarki magazynowej to całokształt sposobów postępowania i przedsięwzięć podejmowanych, stosowanych i współdziałających ze sobą przy zarządzaniu magazynami oraz dóbr struktur organizacyjnych, mających na celu optymalną koordynację wszystkich funkcji magazynu dla osiągnięcia największego efektu przy najmniejszych nakładach pracy żywej i uprzedmiotowionej". (Z. Dudziński 2008, s.87)

Ważnym aspektem dla przedsiębiorstwa jest systematyczna kontrola efektywności gospodarki magazynowej. Sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki magazynowej pozwala obniżyć koszty oraz osiągnąć większe zyski. Niepoprawne zarządzanie gospodarką magazynową powoduje spadek rentowności przedsiębiorstwa. Celem kontroli i oceny gospodarki magazynowej są:

• Zarządzanie zapasami - utrzymywanie odpowiedniego poziomu zapasów,
• Ograniczenie etapów magazynowania w ramach łańcucha logistycznego,
• Optymalizacja technologii składowania i wprowadzenie nowoczesny rozwiązań organizacyjnych,
• Redukcja kosztów transportu w każdym momencie procesu logistycznego.

TL;DR

Gospodarka magazynowa to działalność przedsiębiorstwa polegająca na przechowywaniu i zabezpieczaniu dóbr materialnych. W gospodarce magazynowej wyróżnia się zadania w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych. Kontrola efektywności gospodarki magazynowej jest istotna dla obniżenia kosztów i osiągnięcia większych zysków. W analizie gospodarki magazynowej stosuje się różne wskaźniki, takie jak wskaźniki wydajności, operacyjne, kosztowe i ekonomiczne. Wskaźniki te służą do oceny efektywności, kontroli kosztów i oceny pracy magazynu.

Metody analizy gospodarki magazynowej

Analizę gospodarki magazynowej można przeprowadzać stosując różne metody. Najbardziej rozpowszechniona jest analiza wskaźnikowa. Polega ona na obliczeniu określonych wskaźników, a następnie na interpretacji wyniku i wyciągnięciu wniosków. W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele wskaźników do oceny efektywności gospodarki magazynowej. Niżej zostały przedstawione najważniejsze z nich.

Najczęściej do analizy gospodarki magazynowej stosuje się:

• wskaźniki wydajności,
• operacyjne logistyczne wskaźniki pracy magazynu,
• wskaźniki kosztowe działalności magazynów,
• wskaźniki ekonomiczne pracy magazynu.

Wskaźniki wydajności

Wskaźnik wykorzystania pojemności użytkowej magazynu

Wskaźnik ten określa, jaka część całej pojemności magazynu jest wykorzystywana do składowania materiałów bądź towarów.

$Mvu={\frac {Vs}{Vu}}$

Vs - pojemność składowa (nominalna) wg planu zagospodarowania przestrzeni magazynowej (m3)

Vu - pojemność użytkowa magazynu (m3)

Wskaźnik produktywności magazynowania

Wskaźnik ten pozwala określić efektywność wykorzystania zasobów w procesie magazynowania. Można wyznaczyć ilościowy i wartościowy wskaźnik produktywności magazynowania. Gdy w liczniku występuje liczba magazynowanych towarów, a w mianowniku zasoby wykorzystywane w procesie magazynowania, wyznacza się ilościowy wskaźnik produktywności. Wartościowy wskaźnik produktywności mierzymy, jako wartość magazynowanych towarów w stosunku do wartości zaangażowanych zasobów. Im wyższa wartość danego wskaźnika tym lepiej dla przedsiębiorstwa. Oznacza to, że wartość towaru magazynowego jest wyższa od kosztów zasobów zaangażowanych w tym procesie.

$Mvw={\frac {Wm}{Wz}}$

Wm - wartość magazynowanego towaru

Wz - wartość zaangażowanych zasobów w procesy magazynowania

Wskaźnik wykorzystania pojemności składowej magazynu

Ten miernik określa, czy pojemność składowa, jaka w założeniu powinna być wykorzystywana, rzeczywiście jest przeznaczona na magazynowanie towarów lub materiałów. Wskazane jest, aby wskaźnik kształtował się najbliżej wartości 1.

$Mvs={\frac {Vsw}{Vs}}$

Vsw - pojemność składowa wykorzystana magazynu (m3)

Vs - pojemność składowa (nominalna) wg planu zagospodarowania przestrzeni magazynowej (m3)

Wskaźnik eksploatacji przestrzeni składowej magazynu

Miernik ten określa stopień wykorzystania powierzchni składowej magazynu.

$Mev={\frac {Om}{Vs}}$

Om - wielkość obrotu magazynowego (przychód + rozchód) rozchód badanym okresie (t, zł)

Vs - pojemność składowa (nominalna) wg planu zagospodarowania przestrzeni magazynowej (m3)

Wskaźnik technicznego uzbrojenia przestrzeni magazynowej

Wskaźnik określa, w jakim stopniu powierzchnia użytkowa magazynu jest wykorzystana na maszyny i urządzenia. Dzięki niemu dowiedzieć się można o technologicznym zaawansowaniu magazynu.

$Muv={\frac {Ww}{Vu}}$

Ww - wartość wyposażenia technicznego magazynu (zł)

Vu - pojemność użytkowa magazynu (m3)

Wskaźnik wyposażenia przestrzeni magazynowej w środki transportowe

Określa poziom zmechanizowania magazynu, czyli ilość środków transportowych wykorzystywanych przy przemieszczaniu towarów i materiałów w granicach magazynu.

$Mtv={\frac {Wst}{Vu}}$

Wst - wartość środków transportu magazynowego (zł)

Vu - pojemność użytkowa magazynu (m3)

Wskaźnik wydajności środków transportu magazynowego

Miernik wskazuje na poziom wykorzystywania środków transportu w procesie magazynowania. Określa, czy środki transportu są dobrze wykorzystywane i czy są one odpowiednio przystosowane do pracy w magazynie.

$Mst={\frac {Qr}{TTe}}$

Qr - ciężar ładunków przemieszczanych za pomocą środków transportu magazynowego w badanym okresie (t)

Tte - efektywny czas pracy środków transportu magazynowego w badanym okresie (godz.)

Wskaźnik wykorzystania środków transportu magazynowego

Miernik określa stopień wykorzystania środków transportowych w porównaniu z ich nominalnymi możliwościami. Im wyższy wskaźnik, tym efektywniejsze wykorzystanie tych środków transportu.

$Mwt={\frac {Tte-Qr}{Ttn-Qn}}$

Tte - efektywny czas pracy środków transportu magazynowego w badanym okresie (godz.)

Qr - ciężar ładunków przemieszczanych za pomocą środków transportu magazynowego w badanym okresie (t)

Ttn - nominalny fundusz czasu pracy środków transportu magazynowego w badanym okresie (godz.)

Qn - nominalna zdolność przewozowa środków transportu magazynowego w badanym okresie (t); jest to suma iloczynów nominalnej nośności lub udźwigu środków transportu przez liczbę cykli roboczych środka transportu w badanym okresie

Wskaźnik wykorzystania czasu pracy urządzeń mechanicznych

Wskaźnik ten określa stopień wykorzystania urządzeń mechanicznych w porównaniu z ich możliwościami.

$Mwu={\frac {Tue}{Tun}}$

Tue - efektywny czas pracy urządzeń mechanicznych stosowanych w magazynie w badanym okresie (godz.)

Tun - nominalny fundusz czasu pracy urządzeń mechanicznych magazynu w badanym okresie (godz.)

Wskaźnik wykorzystania urządzeń do składowania

Miernik pozwala na określenie, w jakim stopniu wykorzystywane są palety, półki, kontenery i inne urządzenia do składowania.

$Mws={\frac {Gw}{Gn}}$

Gw - ciężar (w t) lub objętość (w m3) dóbr materialnych składowanych w urządzeniach do składowania w czasie badania

Gn - dopuszczalne obciążenie składowanymi dobrami materialnymi (w t) lub nominalna pojemność (w m3) urządzeń do składowania znajdujących się w magazynie

Wskaźnik paletyzacji ładunków w magazynie

Ten miernik określa, jaka część towarów lub materiałów jest składowana na paletach, a jaka część nie.

$Mpz={\frac {Zsp}{Zc}}$

Zsp - wielkość zapasu dóbr materialnych składowanych w magazynie na paletach w czasie badań (t)

Zc - wielkość całego zapasu dóbr składowanych w magazynie w czasie badań

Operacyjne logistyczne wskaźniki pracy magazynu

Procentowy wskaźnik przyjętych zamówień do realizacji w stosunku do ogółu zamówień napływających w przyjętym do badania okresie

Przedstawiony wskaźnik określa, ile ze wszystkich zamówień magazyn jest w stanie obsłużyć.

$Z1={\frac {Zp}{Zo}}*100\%$

Z1 - wskaźnik

Zp - zamówienia przyjęte

Zo - zamówienia ogółem

Procentowy wskaźnik zamówień zrealizowanych w stosunku do ogółu przyjętych zamówień

Wskaźnik określa, w jaki sposób magazyn wywiązuje się ze swoich obowiązków. Ukazuje stopień realizacji zamówień. Wszelkie odchylenia skutkują opóźnieniami w dostawach.

$Z2={\frac {Zr}{Zp}}*100\%$

Z2 - wskaźnik

Zr - zamówienia zrealizowane

Zp - zamówienia przyjęte

Procentowy wskaźnik bezbłędnych dostaw w stosunku do ogółu wykonanych dostaw

Wskaźnik ten ukazuje poziom poprawności realizowanych dostaw. Im wyższy, tym lepiej jest zorganizowany i zarządzany magazyn.

$Z3={\frac {DD}{Do}}*100\%$

Z3 - wskaźnik

DD - dostawy bezbłędne (dobre)

Do - dostawy ogółem

Procentowy wskaźnik bezbłędnie wystawionych faktur

Określa poziom poprawności wystawianych faktur. Błędne faktury są przyczyną reklamacji, więc jak najwyższy poziom miernika jest jak najbardziej pożądany.

$Z4={\frac {FD}{Fo}}*100\%$

Z4 - wskaźnik

FD - faktury bezbłędne

Fo - faktury ogółem

Procentowy wskaźnik zamówień zrealizowanych z opóźnieniem

Wskaźnik określa, ile z ogółu zamówień jest takich, które są nieterminowo realizowane. Wskaźnik powinien być jak najniższy.

$Z5={\frac {Zop}{Zo}}*100\%$

Z5 - wskaźnik

Zop - zamówienia zrealizowane z opóźnieniem

Zo - zamówienia ogółem

Procentowy wskaźnik zamówień zrealizowanych w niepełnym wymiarze żądanych asortymentów

Wskaźnik określa, ile z ogółu zamówień jest takich, które nie zostały całkowicie realizowane. Wskaźnik powinien być jak najniższy.

$Z6={\frac {Zn}{Zo}}*100\%$

Z6 - wskaźnik

Zn - zamówienia niepełne

Zo - zamówienia ogółem

Procentowy wskaźnik reklamowanych dostaw

Wskaźnik określa, ile z ogółu zamówień jest takich, które nie były zrealizowane zgodnie z oczekiwaniami klientów oraz na które magazyn otrzymał reklamację. Wskaźnik powinien być jak najniższy.

$Z7={\frac {Dr}{Do}}*100\%$

Z7 - wskaźnik

Dr - dostawy reklamowane

Do - dostawy ogółem

Wskaźniki kosztowe działalności magazynów

Wskaźnik kosztów magazynowania

Jest to jeden z podstawowych mierników efektywności funkcjonowania magazynu. Pozwala na śledzenie oszczędności działalności magazynu w kolejnych okresach. Jego zaletą jest to, że dość precyzyjnie charakteryzuje podstawową funkcję magazynu, a wadą - że zależy od zbyt wielu czynników (np. poziomu zróżnicowania cen, stawek płac, struktury asortymentowej obrotu).

$Kmj={\frac {Kmc}{Omr}}$

Kmc - łączne koszty magazynowania w badanym okresie (zł)

Omr - wielkość obrotu magazynowego wg rozchodu w badanym okresie (t, zł)

Wskaźnik kosztów składowania zapasu

Ten wskaźnik określa poziom kosztów, które przypadają na każdą złotówkę (lub inną jednostkę, np. tonę, kilogram) wartości składowanego materiału bądź towaru. Im niższy wskaźnik, tym sprawniej i taniej funkcjonuje magazyn.

$Ksz={\frac {Kmc}{Zs}}$

Kmc - łączne koszty magazynowania w badanym okresie (zł)

Zs - zapas średni w badanym okresie (zł, t)

Wskaźnik kosztu miejsca składowego

Ten wskaźnik pozwala określić wysokość kosztów jednego miejsca składowania. Analizując dany wskaźnik, należy uwzględnić koszty energii elektrycznej, koszty eksploatacji magazynu przypadające na jedną jednostkę i koszty osobowe, związane z obsługą miejsca składowego. Przeciętny koszty miejsca składowego mają bezpośredni związek z produktywnością, ponieważ przedstawia wartościowo zaangażowane zasoby przepadające na jedno miejsce składowe. Im mniejsze koszty miejsc składowych, tym lepsza jest produktywność przedsiębiorstwa.

$Kms={\frac {Kmc}{Puc}}$

Kmc - koszty magazynowania w badanym okresie

Puc - liczba miejsc składowych

Wskaźnik kosztów efektywności pracy magazynu

Ten wskaźnik określa poziom, na jakim kształtowały się koszty magazynowania w dwóch okresach, oraz jak kształtowała się efektywność pracy magazynu w tych okresach.

$Em=(Kmjb-Kmjd)-Omrd$

Kmjb - jednostkowy koszt magazynowania okresu bazowego (zł)

Kmjd - jednostkowy koszt magazynowania okresu docelowego (zł)

Omrd - wielkość obrotu magazynowego wg rozchodu w okresie docelowym (t, zł)

Wskaźnik kosztów utrzymania powierzchni i przestrzeni magazynowej

Wskaźnik służy do porównania działalności podobnie zorganizowanych magazynów. Należy pamiętać o tym, aby zawsze brać pod uwagę technologię składowania w magazynie, gdyż wtedy wynik jest bardziej wiarygodny. Coraz częściej stosuje się drugi wskaźnik (Muprz), szczególnie przy ocenie magazynów zmechanizowanych wysokiego składowania.

$Mup={\frac {Kmc}{Pu}}$

$Muprz={\frac {Kmc}{Vu}}$

Kmc - łączne koszty magazynowania w badanym okresie (zł)

Pu - powierzchnia użytkowa magazynu (m2)

Vu - przestrzeń użytkowa magazynu (m3)

Wskaźnik kosztów eksploatacji wyposażenia magazynu

Miernik stosowany jest do porównania podobnie zorganizowanych technologicznie magazynów, do śledzenia szybkości unowocześniania wyposażenia magazynu lub do analizy kosztów użytkowania maszyn i urządzeń w konkretnym czasie oraz magazynie.

$Mu={\frac {Kmu}{Ww}}$

Kmu - koszty eksploatacji wyposażenia magazynowego (zł)

Ww - wartość maszyn i urządzeń stanowiących wyposażenie magazynu (zł)

Wskaźnik kosztów zatrudnienia pracownika magazynowego

Wysokość miernika zależy od: wielkości magazynu, stopnia jego mechanizacji, liczby i stopnia kwalifikacji pracowników, wysokości płac. Wskaźnik powinien być analizowany łącznie z miernikami zmechanizowania magazynów, gdyż wielkość zatrudnienia jest niższa w magazynach zmechanizowanych z ręczną obsługą. Każdy pracownik magazynu to dodatkowe koszty dla przedsiębiorstwa. Kosztów wynagrodzeń nie da się wyeliminować. Są to również koszty, których nie da się obniżyć - oznaczałoby to brak pensji lub premii dla pracowników. Jedyny sposób obniżenia kosztów zatrudnienia, to zmniejszenie liczby pracowników - redukcja etatów. Natomiast przy zoptymalizowanych poziomie zatrudnienia, koszty utrzymania pracowników będą stałe.

$Mkp={\frac {Kmo}{Zp}}$

Kmo - koszty osobowe pracowników magazynu (zł)

Zp - liczba pracowników zatrudnionych w magazynie

Wskaźnik obniżki kosztów jednostkowych magazynowania

Miernik służy do oceny efektywności nowowprowadzonych maszyn i urządzeń.

$Mok={\frac {Kj0-Kj1}{Kj0}}*100\%$

Kj0 - jednostkowe koszty magazynowania przed wprowadzeniem mechanizacji

Kj1 - jednostkowe koszty magazynowania po wprowadzeniu mechanizacji

Wskaźniki ekonomiczne pracy magazynu

Wskaźnik kosztów utrzymania magazynu

Wyżej przedstawiony wskaźnik pokazuje nam jaka część przychodu ze sprzedaży jest przeznaczana na utrzymanie magazynu oraz relację magazynowe. Im wyższa wartość tego wskaźnika, tym lepiej jest dla przedsiębiorstwa. Jest to wskaźnik pośredni, jednak pozwala dobrze opisać produktywność magazynowania.

$Msz={\frac {U}{Kmc}}$

U - wielkość zysku osiągniętego w badanym okresie (zł)

Kmc - łączne koszty magazynowania w badanym okresie (zł)

Wskaźnik średniego zapasu w magazynie

$Msz={\frac {Z1+Z2+...-Zn}{n-1}}$

Z1 - wielkość zapasu magazynowego na początku badanego okresu (t, zł)

Zn - wielkość zapasu końcowego (t, zł)

Z2 - stany zapasów w badanym okresie (t, zł)

n - ogólna liczba stanów zapasów będąca podstawą obliczenia zapasu średniego

Wskaźnik średniego obrotu magazynowego

Wskaźnik szczególnie przydaje się do oceny działalności magazynu o szerokim asortymencie materiałów lub towarów. Oblicza się go również w celu porównania magazynów o podobnej wielkości i wartości obrotu oraz ustalenia ewentualnych odchyleń

$Mso={\frac {Omr}{d}}$

Omr - wielkość obrotu magazynowego wg rozchodu w badanym okresie (t, zł)

d - liczba dni w badanym okresie

Wskaźnik wartości zapasu magazynowego

Miernik ten określa średnią wartość jednostki towarów lub materiałów składowanych w magazynie.

$Mwz={\frac {Zs(w)}{Zs(t)}}$

Zs (w) - wartość średniego zapasu magazynowego w badanym okresie (zł)

Zs (t) - wielkość średniego zapasu magazynowego w jednostkach naturalnych w badanym okresie (t, m3, j.ł.)

Wskaźnik średniej dziennej liczny zamówień

Wskaźnik ten jest jednym z głównych wskaźników, oceniających efektywność pracy magazynu.

$Msd={\frac {Om}{d}}$

Om - liczba zamówień w badanym okresie

d - liczba dni roboczych

Przedsiębiorstwo, mając na celu zwiększenie produktywności magazynu powinno obniżyć koszty magazynowania i starać się zwiększyć liczbę obsługiwanych i zrealizowanych zamówień. Dzięki takim wskaźnikom jak średnia dzienna liczba zamówień oraz komplementacji, wydań wraz ze wskaźnikami poprawności i wadliwości komplementacji można ocenić ewentualny potencjał do poprawy. W sytuacji, gdy dziennie komplementuje się zbyt mało zamówień czy poprawność komplementacji maleje (co powoduje wzrost kosztów dla przedsiębiorstwa), należy zastanowić się nad pozyskiwaniem nowych zamówień oraz dokonywaniem korekt dla jak najlepszej obsługi klienta. Pozwoli to zmniejszyć liczbę reklamacji od klientów. Dodatkowe koszty wiążą się ze spadkiem produktywności.

Wskaźnik szybkości obrotu magazynowego (rotacji): w razach i w dniach

Wskaźnik rotacji zapasów w razach (Mrr) określa, ile razy w danym czasie trzeba było dokonać obrotu średnim zapasem, aby uzyskać określoną wielkość rozchodu towarów lub materiałów. Wskaźnik rotacji zapasów w dniach (Mrd) oznacza, przez jaki okres przeciętny zapas pokrywał wielkość rozchodów materiałów lub towarów.

$Mrr={\frac {Omr}{Zs}}$

$Mrd={\frac {Zs-d}{Omr}}$

Omr - wielkość obrotu magazynowego wg rozchodu w badanym okresie (t, zł)

Zs - wielkość średniego zapasu magazynowego w badanym okresie (t, zł)

d - liczba dni w badanym okresie

Wskaźnik stopnia wykorzystania powierzchni magazynowej

Ten wskaźnik pozwala określić w jakim stopniu magazyn jest wykorzystywany. Jeśli wskaźnik jest bliższy 100%, tym jest lepiej dla przedsiębiorstwa, ponieważ oznacza to, że powierzchnia magazynowa jest wykorzystywana w całości i nie jest marnowana. Wysoka wartość tego wskaźnika wskazuje nam na poprawne wykorzystanie powierzchni magazynowej i sprzyja zwrotowi produkcji. Niska wartość tego miernika oznacza marnotrawstwo powierzchni magazynowej.

$Mpm={\frac {Puz}{Puc}}*100\%$

Puz - liczba zajętych miejsc składowych

Puc - liczba miejsc składowych

Gospodarka magazynowa — artykuły polecane

Optymalna wielkość zamówienia — Analiza ABC — Centrum kosztów i jego kontrola — Analiza wydajności parku maszynowego — Projektowanie eksperymentów — Optymalizacja przewozów — Produkcja masowa — Controlling produkcji — Ekonomiczna wielkość partii

Bibliografia

• Coyle J. (2010), Zarządzanie logistyczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dudziński Z., Kizyn M. (2002), Vademecum Gospodarki Magazynowej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
• Fajczak-Kowalska A. (2014), Koncepcja skierowana na czas w logistyce magazynowania, Logistyka, nr 3
• Kempa E. (2012), Znaczenie magazynowania dla funkcjonowania procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie, Logistyka nr 3
• Michlowicz E. (2012), Zarys logistyki przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AGH, Kraków
• Szymonik A. (2010), Logistyka w bezpieczeństwie, Difin, Warszawa

Autor: Maria Marynevych