Fundusz ubezpieczeń społecznych

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jest to instytucja publiczna, odpowiedzialna za gromadzenie i administrowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na różne rodzaje ubezpieczeń społecznych w Polsce. FUS jest jednym z najważniejszych narzędzi polityki społecznej, mających na celu ochronę obywateli przed ryzykiem utraty dochodu, wynikającym z różnych sytuacji życiowych, takich jak choroba, niezdolność do pracy, emerytura czy macierzyństwo.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych został utworzony w 1934 roku i od tego czasu pełni kluczową rolę w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to jednostka budżetowa, która działa na zasadzie solidarności społecznej, polegającej na finansowaniu ubezpieczeń społecznych z obowiązkowych składek opłacanych przez pracowników, pracodawców oraz państwo.

FUS prowadzi trzy główne rodzaje ubezpieczeń społecznych: emerytalne, rentowe i chorobowe. Dodatkowo, Fundusz odpowiada za finansowanie innych świadczeń społecznych, takich jak zasiłki rodzinne, świadczenia pielęgnacyjne czy świadczenia rehabilitacyjne. Działa również jako instytucja zarządzająca Funduszem Pracy, który służy do finansowania aktywizacji zawodowej i wsparcia bezrobotnych.

Instytucja Funduszu Ubezpieczeń Społecznych została wprowadzona przez ustawę z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest państwowym funduszem celowym. Takie określenie - funduszu celowego - znajdujemy w art. 51 ww. ustawy. Powołany został w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Budżet Państwa gwarantuje wypłatę świadczeń emerytalnych z FUS. Dysponentem FUS jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Aby nabyć prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego należy podlegać jednemu z ubezpieczeń społecznych, które obejmują: Ubezpieczenie emerytalne, rentowe, w razie choroby i macierzyństwa, z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Źródło środków FUS

Przychody FUS pochodzą ze składek na ubezpieczenia społeczne, z dotacji budżetu państwa, z oprocentowania rachunków bankowych FUS, z wypłat przekazanych na świadczenia, którym wypłatę zlecono ZUS (z wyjątkiem świadczeń finansowych z odrębnych rozdziałów budżetowych oraz wypłat instytucji zagranicznych.

Fundusze w ramach FUS

W ramach FUS występują następujące fundusze:

• emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur,
• rentowy - wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, dodatków do rent rodzinnych dla sierot zupełnych,
• chorobowy - finansowane są świadczenia określone w odrębnych przepisach,
• wypadkowy - na świadczenia określone w przepisach i koszty prewencji wypadkowej określone w odrębnych przepisach,
• rezerwowe - na uzupełnienie niedoborów funduszy: rentowego, chorobowego i wypadkowego.

Wypłaty z FUS

Z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych będą wypłacane renty, emerytury, świadczenia chorobowe i wypadkowe, wydatki na prewencję rentową, kredyty. Świadczenia emerytalno-rentowe wypłacają oddziały ZUS - odpowiednie do miejsca zamieszkania świadczeniobiorcy i Biuro Rent Zagranicznych. Świadczenia mogą być wstrzymane w następujących okolicznościach:

• zawiesza się prawo do jego otrzymywania poprzez wiarygodne uzasadnienie,
• w przypadku braku dowodów, że prawo do świadczenia istniało kiedykolwiek,
• brak badania lekarskiego,
• brak dowodów stwierdzających dalsze istnienia prawa do świadczenia.

Według ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do pobierania świadczeń uprawnieni są:

• ubezpieczeni, czyli osoby które aktualnie podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu oraz osoby które podlegały ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu przed wprowadzeniem ustawy (ubezpieczenie społeczne rolników jest wyłączone)
• członkowie rodziny w sytuacji śmierci ubezpieczonego. Za członka rodziny uważa się: dzieci, wnuki, rodzeństwo, małżonka, rodziców (B. Gudowska,2013, s. 27-32)
• żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze Policji (Ustawa art. 2)

Do obliczania wysokości wypłacanych świadczeń używa się:

• okresów składkowych, czyli czas w którym były opłacane składki emerytalne oraz rentowe. A także m.in.: okres czynnej służby wojskowej, urlop macierzyński, osadzenie w więzieniu, praca w instytucjach politycznych i związkach zawodowych, okresy pobierania świadczeń z tytułu bezrobocia
• okresów nieskładkowych - czas w którym były pobierane świadczenia z tytułu niezdolności do pracy, renty chorobowej oraz okres bezpłatnego urlopu czy studiów doktoranckich
• okresy dodatkowe - traktowane są jak okresy składkowe, zalicza się do nich np. okres ubezpieczenia społecznego rolników

Stosunek okresów nieskładkowych do okresów składkowych nie może być większy niż 1 do 3. Ogólny przelicznik obowiązujący przy ustalaniu wysokości emerytury i renty wygląda następująco: jeden rok okresów składowych i bez składkowych to jeden rok brany pod uwagę przy wyliczaniu stażu. Inaczej przedstawia się to w przypadku osób pełniących służbę wojskową. Wtedy relacja jest 1 do 2. Tzn. jeden okres działalności kombatanckiej daje dwa lata stażu ubezpieczeniowego. (M. Zieleniecki i in.,2014, s. 58-63, s. 115, Ustawa art. 6-7, art. 10)

Ubezpieczenia społeczne jako warunek uzyskania świadczeń

Wymóg przynależności do jednego z ubezpieczeń społecznych

Ubezpieczenia społeczne są ważnym elementem systemu ochrony społecznej w Polsce. W celu uzyskania świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), konieczne jest spełnienie wymogu przynależności do jednego z ubezpieczeń społecznych. Wśród najważniejszych ubezpieczeń społecznych w Polsce znajdują się ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe.

Przynależność do ubezpieczenia społecznego jest zwykle uzależniona od statusu zawodowego osoby. Pracownicy zatrudnieni na etacie automatycznie są objęci ubezpieczeniem społecznym. W przypadku przedsiębiorców, samozatrudnionych oraz osób prowadzących działalność gospodarczą, przynależność do ubezpieczenia społecznego jest dobrowolna, ale zalecana.

Wymóg przynależności do ubezpieczenia społecznego jest istotny, ponieważ umożliwia dostęp do różnych świadczeń, takich jak emerytury, renty, świadczenia chorobowe czy zasiłki wypadkowe. Ubezpieczenie społeczne zapewnia więc pewien poziom zabezpieczenia socjalnego dla obywateli Polski.

Składki jako źródło finansowania Funduszu

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest finansowany głównie ze składek ubezpieczeniowych pobieranych od pracowników oraz od osób prowadzących działalność gospodarczą. Składki są podstawowym źródłem finansowania Funduszu i stanowią podstawę jego funkcjonowania.

Wysokość składek ubezpieczeniowych jest zależna od wysokości wynagrodzenia lub dochodu osoby ubezpieczonej. Obecnie składki są obliczane jako procent od podstawy wymiaru składki, która jest ustalana na podstawie wynagrodzenia lub dochodu. Składki są płacone zarówno przez pracodawców, jak i przez pracowników, przy czym część składki jest odprowadzana przez pracodawcę bezpośrednio do Funduszu, a część jest pobierana z wynagrodzenia pracownika.

Składki ubezpieczeniowe są regularnie wpłacane do Funduszu, co zapewnia jego płynność finansową. Dzięki temu Fundusz jest w stanie wypłacać świadczenia, takie jak emerytury czy renty, w terminie.

Wysokość świadczeń a okresy składkowe, nieskładkowe i dodatkowe

Wysokość świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zależna od okresów składkowych, nieskładkowych oraz dodatkowych. Okres składkowy to okres, w którym osoba była ubezpieczona i regularnie opłacała składki ubezpieczeniowe. Im dłuższy okres składkowy, tym wyższe mogą być świadczenia wypłacane z FUS.

Okresy nieskładkowe to okresy, w których osoba nie była ubezpieczona lub nie opłacała składek, ale mogą być uwzględniane przy ustalaniu wysokości świadczenia. Przykładem okresów nieskładkowych mogą być okresy nauki, urlop wychowawczy czy bezrobocie. W niektórych przypadkach, osoby nieubezpieczone lub niepłacące składek mogą skorzystać z okresów nieskładkowych, aby spełnić wymagane warunki do uzyskania świadczeń.

Okresy dodatkowe to okresy, w których osoba mogła dobrowolnie opłacać dodatkowe składki, aby zwiększyć swoje świadczenia w przyszłości. Dobrowolne ubezpieczenia dodatkowe pozwalają na indywidualne zabezpieczenie socjalne i mogą wpływać na wysokość przyszłych świadczeń.

Wysokość świadczeń zależy więc od wielu czynników, takich jak długość okresu składkowego, uwzględnienie okresów nieskładkowych oraz dobrowolne ubezpieczenia dodatkowe. System ten ma na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu zabezpieczenia socjalnego dla obywateli Polski w zależności od ich wkładu w system ubezpieczeń społecznych.

Wysokość otrzymywanych świadczeń

Do obliczania wysokości otrzymywanych świadczeń uwzględnia się 10 kolejno następujących po sobie lat kalendarzowych z okresu 20 przepracowanych przez ubezpieczonego lat. Jeśli dla ubezpieczonego korzystniejszą przy obliczaniu wysokości składek jest podstawa z okresu dłuższego niż 10 lat bądź podstawa z dowolnych 20 lat okresów, może on zawnioskować o zmianę podstawy wymiaru składek (B. Gudowska, 2013, s. 27-32)

Analizując ostatnie lata wpływów i wypływów środków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych można zauważyć, że wydatki przewyższają przychody. Powoduje to konieczność przekazywania dotacji na rzecz funduszu przez budżet państwa. Dofinansowania te wynikają z zapewnionej przez państwo gwarancji dla wypłacanych świadczeń społecznych. Nierównowagę między przychodami, a wydatkami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - a co za tym idzie koniecznością dofinansowywania przez państwo - można uznać za stałą. Rozwiązaniem tej sytuacji mogłoby być zmniejszenie rent, emerytur oraz innych świadczeń społecznych lub znaczne podwyższenie składek na ubezpieczenia społeczne. Reforma systemu emerytalnego w 1999 była próbą naprawy sytuacji, jednak nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów (S. Owsiak, 2017, s. 787)

Rola Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w społeczeństwie

Programy społeczne prowadzone przez Fundusz

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) odgrywa kluczową rolę w społeczeństwie poprzez prowadzenie różnorodnych programów społecznych. Głównym celem tych programów jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego obywatelom, szczególnie w trudnych sytuacjach życiowych.

Jednym z najważniejszych programów społecznych jest emerytura. FUS gromadzi składki emerytalne od pracowników i pracodawców, a następnie wypłaca świadczenia emerytalne po osiągnięciu wieku emerytalnego. Dzięki temu programowi, osoby starsze mają zapewnione stabilne źródło dochodu po zakończeniu aktywności zawodowej.

Kolejnym programem prowadzonym przez FUS jest system ubezpieczeń zdrowotnych. Fundusz zbiera składki zdrowotne od pracowników i pracodawców, a następnie zapewnia im dostęp do leczenia i opieki medycznej. Dzięki temu programowi, obywatele mają możliwość korzystania z bezpłatnej opieki medycznej, co przyczynia się do poprawy jakości życia i zdrowia społeczeństwa.

FUS prowadzi także programy związane z rentami, chorobowymi, wypadkowymi oraz zasiłkami rodzinny i macierzyńskim. Wszystkie te programy mają na celu zapewnienie wsparcia finansowego osobom, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, np. z powodu choroby, wypadku lub opieki nad dzieckiem. Dzięki temu, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych pełni istotną rolę w zabezpieczaniu społeczeństwa przed ryzykiem i niekorzystnymi zdarzeniami.

Kontrola i egzekwowanie prawidłowości składek

Równie ważną rolą Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest kontrolowanie i egzekwowanie prawidłowości składek od pracowników i pracodawców. FUS ma za zadanie monitorować, czy wszyscy zatrudnieni obywatele regularnie wpłacają swoje składki na ubezpieczenia społeczne.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, Fundusz podejmuje działania mające na celu egzekwowanie zaległych składek. Może to obejmować nałożenie kar finansowych na pracodawców lub indywidualnych pracowników, którzy nie przestrzegają obowiązku opłacania składek. Dzięki temu, FUS zapewnia, że system ubezpieczeń społecznych jest finansowo zrównoważony i składki są regularnie wpłacane.

Kontrola i egzekwowanie prawidłowości składek odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu stabilności systemu ubezpieczeń społecznych. Dzięki temu, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych może w pełni realizować swoje cele, zapewniając wsparcie finansowe obywatelom w trudnych sytuacjach życiowych.

Inicjatywy mające na celu poprawę efektywności systemu

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych stale dąży do poprawy efektywności systemu ubezpieczeń społecznych poprzez wprowadzanie różnych inicjatyw. Jedną z takich inicjatyw jest rozwój systemu elektronicznego, który ma na celu usprawnienie procesu składania dokumentów i komunikacji z Funduszem.

Poprzez elektroniczne składanie dokumentów, obywatele mają możliwość szybszego i wygodniejszego załatwiania spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Dzięki temu, proces administracyjny staje się bardziej efektywny i ogranicza się ilość biurokracji.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych również inwestuje w rozwój technologiczny, aby zautomatyzować procesy związane z obsługą klientów. Na przykład, wprowadzenie systemu e-weryfikacji pozwala na szybkie i automatyczne sprawdzanie poprawności danych zgłaszanych przez pracodawców. Dzięki temu, Fundusz może skuteczniej monitorować prawidłowość składek i minimalizować ryzyko oszustw.

Innym przykładem inicjatyw mających na celu poprawę efektywności systemu jest edukacja społeczeństwa na temat ubezpieczeń społecznych. Fundusz prowadzi kampanie informacyjne i szkolenia, aby podnieść świadomość społeczną na temat korzyści i obowiązków wynikających z systemu ubezpieczeń społecznych. Dzięki temu, obywatele są lepiej poinformowani i bardziej skłonni do przestrzegania przepisów, co przyczynia się do większej efektywności systemu.

Fundusz ubezpieczeń społecznych — artykuły polecane

Zasiłek — Ubezpieczenie chorobowe — Ubezpieczenia społeczne — Świadczenie rehabilitacyjne — Ubezpieczenie rentowe — Dodatki do wynagrodzeń — Ubezpieczenie zdrowotne — Fundusz pracy — Ubezpieczenie wypadkowe

Bibliografia

• Gudowska B., Ślebzak K. (2013), Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Emerytury pomostowe Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Jończyk J. (2007), Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze, Kraków
• Owsiak S. (2017), Finanse publiczne Współczesne ujęcie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Salwa Z. (2004), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych LexisNexis, Warszawa
• Skoczyńska A. (1999), Nowa emerytura lepsza czy tylko inna, K.E. LIBER
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
• Zielenicki M., Bartnicki M., Suchacki B., Antonów K. (2014), Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa
• Zieliński T. (2006), Ubezpieczenia społeczne pracowników - część ogólna, Warszawa

Autor: Karolina Molong, Karina Janczura

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.