Prowizorium budżetowe

Prowizorium budżetowe może być zdefiniowane jako plan finansowy, którego celem jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania państwa w przypadku opóźnień lub braku przyjęcia pełnego budżetu na dany rok. Obejmuje on zarówno wydatki, czyli planowane wydatki państwa na różne cele, jak i dochody, czyli planowane źródła finansowania tych wydatków, takie jak podatki, opłaty czy dochody z innych źródeł. Zgodnie z art. 219 ust. 3 Konstytucji RP prowizorium może być stosowane jedynie w wyjątkowych przypadkach i obejmować plan finansowy w okresie krótszym niż rok. Ustawa traci moc wraz z wejściem w życie ustawy budżetowej.

Prowizorium budżetowe bywa też określane jako instytucja zastępcza w stosunku do budżetu. Jego obowiązywanie określa się jako przejaw procedury awaryjnej. Zadaniem prowizorium budżetowego jest stworzenie tymczasowych regulacji umożliwiających prowadzenie gospodarki finansowej państwa do czasu uchwalenia właściwej ustawy budżetowej (Kępa M., 2012, s. 49).

Znaczenie prowizorium budżetowego w zarządzaniu finansami państwa

Prowizorium budżetowe ma istotne znaczenie w zarządzaniu finansami państwa, ponieważ pozwala na uniknięcie poważnych problemów finansowych w przypadku braku uchwalonego budżetu na nowy okres budżetowy. Bez prowizorium budżetowego, państwo mogłoby napotkać na trudności w realizacji swoich zobowiązań finansowych, co mogłoby prowadzić do opóźnień w wypłacie wynagrodzeń dla pracowników sektora publicznego, opóźnień w realizacji inwestycji czy też braku środków na sfinansowanie podstawowych usług publicznych.

Dodatkowo, prowizorium budżetowe może też mieć wpływ na stabilność gospodarczą kraju. Długotrwałe prowizorium budżetowe może prowadzić do niepewności inwestycyjnej, co z kolei może wpływać na spadek zaufania inwestorów i ograniczenie wzrostu gospodarczego.

Wprowadzenie prowizorium budżetowego ma również wpływ na proces zarządzania finansami państwa. W takiej sytuacji konieczne jest dokładne monitorowanie wydatków i podejmowanie decyzji o alokacji środków w sposób strategiczny, aby zapewnić niezbędne finansowanie najważniejszych działań i zadań państwa.

Aspekty prawne prowizorium budżetowego

Uzasadnienie dla skorzystania z prowizorium budżetowego

Art. 219 ust. 3 Konstytucji RP mówi o wyjątkowych przypadkach, w których można zastosować prowizorium budżetowe. Takimi przypadkami mogą być (Kępa M., 2012, s. 49):

• wprowadzenie na terytorium państwa stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Konstytucji RP,
• zaistnienie innych zdarzeń o znamionach sytuacji sporadycznych, rzadko spotykanych, kryzysowych, wywołanych zarówno uwarunkowaniami politycznymi, finansowymi, jak i gospodarczymi, zarówno o zasięgu krajowym, jak i globalnym.

Inicjatywa ustawodawcza

Podobnie jak w przypadku ustawy budżetowej, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo, inicjatywa ustawodawcza przysługuje jedynie Radzie Ministrów. Mówi o tym art. 221 Konstytucji RP.

Projekt ustawy o prowizorium budżetowym

Przepisy dotyczące projektu ustawy o prowizorium budżetowym są tożsame z przepisami stosowanymi w odniesieniu do projektu ustawy budżetowej. Rząd w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy jest zobowiązany przedstawić Sejmowi projekt ustawy wraz z uzasadnieniem. Projekt ustawy o prowizorium jest bardzo istotny ze względu na zapis mówiący o sytuacji, w której w dniu rozpoczęcia roku budżetowego nie weszła w życie ustawa o prowizorium budżetowym lub ustawa budżetowa. Gospodarka jest wtedy prowadzona zgodnie z przedłożonym projektem jednej z powyższych ustaw (art. 219 ust. 4 Konstytucji RP).

Zgodnie z zapisami art. 224 Konstytucji RP Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu przy czym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. Postępowanie w przypadku zwrócenia się Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, opisuje art. 224 ust. 2 Konstytucji RP. Zgodnie z jego postanowieniami Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale

Obowiązek przedstawienia projektu ustawy budżetowej

Nie później niż 3 miesiące przed zakończeniem terminu obowiązywania prowizorium Rada Ministrów winna jest przedstawić projekt ustawy budżetowej (art. 144 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych).

Czas obowiązywania prowizorium budżetowego

Ponieważ Konstytucja RP nie określa dokładnego czasu obowiązywania prowizorium budżetowego, a jedynie mówi, że może obejmować okres nie dłuższy niż rok, każdorazowo prowizorium powinno mieć określony czas obowiązywania. Powszechnie przyjętym rozwiązaniem jest stosowanie prowizorium na okres możliwie najkrótszy, nieprzekraczający czasu, w którym utrzymują się wyjątkowe okoliczności (Kępa M., 2012, s. 49).

Prowizorium budżetowe na szczeblu samorządowym

Jeżeli Rada Ministrów uchwali projekt ustawy o prowizorium budżetowym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego jest uprawniony do podjęcia uchwały o prowizorium budżetowym jednostki samorządu terytorialnego na okres objęty prowizorium. Może to zrobić na wniosek zarządu, ponieważ to właśnie zarządowi przysługuje inicjatywa w sprawie sporządzania projektu uchwały o prowizorium budżetowym (art. 241 Ustawy o finansach publicznych)

Konsekwencje braku prowizorium budżetowego

Brak prowizorium budżetowego na początku roku budżetowego może prowadzić do poważnych konsekwencji dla funkcjonowania państwa. Prowadzenie gospodarki bez ustalonego budżetu wiąże się z brakiem jasnej i stabilnej podstawy finansowej, co utrudnia planowanie i realizację zadań publicznych. Poniżej przedstawiam kilka głównych konsekwencji tego braku.

Po pierwsze, brak prowizorium budżetowego może prowadzić do opóźnień w realizacji projektów i programów publicznych. Bez ustalonego budżetu, instytucje publiczne nie mają pewności co do dostępnych środków finansowych, co skutkuje wstrzymaniem inwestycji i działań planowanych na początku roku. To z kolei może wpływać na rozwój gospodarczy i społeczny kraju.

Po drugie, brak prowizorium budżetowego utrudnia również funkcjonowanie administracji publicznej. Bez zapewnienia odpowiednich środków finansowych, instytucje państwowe mogą mieć problemy z wypłatą wynagrodzeń dla pracowników, zakupem niezbędnego sprzętu czy świadczeniem usług publicznych. To może prowadzić do niezadowolenia społecznego i utraty zaufania do władz.

Po trzecie, brak prowizorium budżetowego może również wpływać na stabilność finansową kraju. Bez ustalonego budżetu, trudno jest kontrolować wydatki i utrzymać równowagę budżetową. Może to prowadzić do wzrostu deficytu budżetowego oraz zadłużenia publicznego, co z kolei może negatywnie wpływać na kondycję gospodarczą kraju i zdolność do spłaty zobowiązań.

Polityka fiskalna jako narzędzie dostosowywania prowizorium budżetowego

Prowizorium budżetowe może być dostosowywane za pomocą polityki fiskalnej, która obejmuje zarządzanie dochodami i wydatkami państwa w celu zapewnienia stabilności finansowej. Polityka fiskalna może być stosowana w przypadku braku prowizorium budżetowego w celu minimalizacji negatywnych skutków dla gospodarki i społeczeństwa.

Jednym z narzędzi polityki fiskalnej jest kontrola wydatków państwa. W przypadku braku prowizorium budżetowego, rząd może wprowadzić ograniczenia wydatków publicznych, w szczególności w obszarach o niższym priorytecie. Ograniczenie wydatków może obejmować redukcję nieistotnych projektów, zmniejszenie administracyjnych kosztów funkcjonowania państwa oraz eliminację zbędnych wydatków.

Drugim narzędziem polityki fiskalnej jest zwiększenie dochodów państwa. Rząd może wprowadzić nowe podatki, podnieść stawki istniejących podatków lub wprowadzić inne formy opodatkowania w celu zwiększenia dochodów państwa. Zwiększenie dochodów może pomóc w pokryciu brakujących środków finansowych i utrzymaniu stabilności finansowej państwa.

Budżetowanie zerowe jako metoda planowania wydatków od podstaw

Budżetowanie zerowe jest jedną z metod zarządzania prowizorium budżetowym, która polega na planowaniu wydatków od podstaw, bez uwzględniania wcześniejszych lat. W ramach tej metody organizacje analizują każde zadanie i projekt, a następnie ustalają, ile kosztuje jego wykonanie. Dzięki temu można dokładnie określić, jakie są rzeczywiste potrzeby finansowe danego działu lub projektu.

Budżetowanie zerowe wymaga szczegółowej analizy i oceny każdego zadania. Istotne jest uwzględnienie wszystkich niezbędnych zasobów, takich jak materiały, sprzęt czy personel. W ten sposób można uniknąć niedoszacowania kosztów i braku środków finansowych w trakcie prowizorium budżetowego.

Metoda budżetowania zerowego ma wiele zalet. Po pierwsze, pozwala na dokładne określenie potrzeb finansowych, co ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących alokacji środków. Po drugie, eliminuje problem nadmiernego finansowania niektórych zadań kosztem innych. Po trzecie, umożliwia lepszą kontrolę nad wydatkami i skuteczne zarządzanie zasobami.

Wyzwania i konsekwencje prowizorium budżetowego

Ograniczenie możliwości wprowadzania nowych wydatków

Prowadzenie państwa w ramach prowizorium budżetowego wiąże się z istotnymi ograniczeniami dla rządu. Jednym z najważniejszych wyzwań jest brak możliwości wprowadzania nowych wydatków i projektów. Prowadzenie państwa na podstawie tymczasowego budżetu powoduje, że rząd jest związany wcześniej wyznaczonymi ramami finansowymi. Jest to szczególnie trudne w przypadku sytuacji, gdy występuje pilna potrzeba finansowania nowych inicjatyw lub projektów, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju kraju.

Ograniczenie możliwości wprowadzania nowych wydatków prowadzi do utrudnionego planowania i realizacji priorytetowych działań. Rząd może być zmuszony do odkładania inwestycji, które są kluczowe dla rozwoju kraju, co prowadzi do opóźnień w realizacji długoterminowych celów. Brak elastyczności budżetowej może również ograniczać zdolność rządu do reagowania na zmieniające się warunki gospodarcze, społeczne czy polityczne.

Konsekwencje dla stabilności gospodarki państwa i inwestycji

Prowadzenie państwa w ramach prowizorium budżetowego ma także poważne konsekwencje dla stabilności gospodarki państwa oraz realizacji długoterminowych inwestycji. Brak pewności co do przyszłego finansowania i ograniczenia w możliwościach wprowadzania nowych wydatków wpływają na zaufanie przedsiębiorców i inwestorów. Niepewność co do stabilności finansowej państwa może skutkować zahamowaniem inwestycji oraz spadkiem zaufania do gospodarki.

Prowadzenie państwa na podstawie tymczasowego budżetu utrudnia również realizację długoterminowych inwestycji. W przypadku projektów, które wymagają znacznego nakładu finansowego i długotrwałej realizacji, prowizorium budżetowe może stwarzać trudności w zapewnieniu ciągłości finansowania. Może to prowadzić do opóźnień lub nawet zaniechania realizacji długoterminowych inwestycji, co z kolei może mieć negatywny wpływ na rozwój kraju.

Wpływ na rating kredytowy państwa i zaufanie inwestorów

Prowadzenie państwa w ramach prowizorium budżetowego może mieć również wpływ na rating kredytowy państwa oraz zaufanie inwestorów i przedsiębiorców. Rating kredytowy jest oceną zdolności państwa do spłacania swoich zobowiązań finansowych. Prowadzenie państwa na podstawie tymczasowego budżetu może prowadzić do obniżenia ratingu, co skutkuje wyższymi kosztami pozyskiwania finansowania.

Dodatkowo, prowizorium budżetowe może wpływać na zaufanie inwestorów i przedsiębiorców do kraju. Niepewność co do stabilności finansowej państwa może skutkować zmniejszeniem zainteresowania inwestycjami zagranicznymi oraz ograniczeniem działań przedsiębiorców. Mniejsza aktywność inwestycyjna i przedsiębiorcza może mieć negatywny wpływ na rozwój gospodarczy kraju oraz tworzenie miejsc pracy.

Prowizorium budżetowe — artykuły polecane

Rozporządzenie — Wydatki niewygasające — Ustawa — Monitor Polski — Dziennik Ustaw — Prezes Narodowego Banku Polskiego — Naczelny Sąd Administracyjny — Vacatio legis — Zarząd komisaryczny

Bibliografia

• Kępa M., Patyra S. (2012), Znaczenie ustawy budżetowej z perspektywy doktryny prawa finansowego i konstytucyjnego "Przegląd Prawa Konstytucyjnego"
• Kielin Ł. (2019), Budżetowe procedury awaryjne w świetle Konstytucji RP oraz regulacji konstytucyjnych wybranych państw europejskich "Prawo budżetowe Państwa i Samorządu", nr 2
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240

Autor: Aleksandra Stachura

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.