Nauki społeczne

Nauki społeczne - zespół nauk empirycznych zajmujących się społeczeństwem oraz działaniami jednostki jako części grupy ujmowanymi z różnych perspektyw.

Edwin N. A. Seligman rozróżnił nauki społeczne na ogólne (t.j. polityka, prawo, ekonomia, antropologia), pół-społeczne (psychologia, pedagogika, filozofia) oraz nauki o skutkach społecznych (biologia, geografia, lingwistyka, medycyna). Dokładnie nie można udzielić ostatecznej odpowiedzi które to są nauki społeczne. Kontrowersyjna jest np. Historia, która może być uważana za jedną z nauk społecznych lub humanistycznych. Prawo może być traktowane jako wiedza zawodowa. A psychiatria zamiast nauką społeczną, gałęzią medycyny.

Historia

Historia nauk społecznych zaczyna się na początku XIX wieku razem z pozytywizmem. Od połowy XX wieku termin "nauki społeczne" odnosi się bardziej ogólnie, nie tylko do socjologii, ale do wszystkich nauk analizujących społeczeństwo i kulturę. Pomysł, że społeczeństwo może być badane w zestandaryzowany i obiektywny sposób, wraz z naukowymi zasadami i metodologią, jest stosunkowo nowy. Chociaż istnieją dowody na wcześniejszą socjologię w średniowiecznym islamie, a tacy filozofowie jak Konfucjusz, już dawno temu zajmowali się tematami takimi jak role społeczne. Analiza naukowa "Człowieka" jest charakterystyczna dla intelektualnego oderwania się od Ery Oświecenia i przejścia do nowoczesności. Nauki społeczne wywodziły się z filozofii moralnej i podlegały wpływowi Wieku Rewolucji, takich jak rewolucja przemysłowa i rewolucja francuska. Zróżnicowanie nauk społecznych pogłębiło się w drugiej połowie XIX wieku. Wtedy dokonano wydzielania poszczególnych dyscyplin, ustalenia ich podstaw metodologicznych, tworzenia programów badawczych. Właśnie w tym okresie określone nauki społeczne formułowały swoją tożsamość naukową.

Funkcje nauk społecznych

• Funkcja poznawcza - podstawowa funkcja, służąca do realizacji badań oraz formułowania teorii naukowych.
• Funkcja praktyczna - opierająca się na osiągnięciach nauki, dzięki którym rozwiązuje się konkretne problemy społeczne.
• Funkcja ideologiczna - nauki społeczne kształtują punkt widzenia człowieka na świat i jego stosunek do spraw politycznych, religijnych i innych.

Gałęzie nauk społecznych=====Wybrane dziedziny nauk społecznych=

• Antropologia - nauka badająca człowieka, jego zachowania oraz biologię.
• Ekonomia - nauka związana z aspektami produkcji, wymiany, dystrybucji i konsumpcji towarów i usług.
• Filozofia - badanie ogólnych i podstawowych problemów dotyczących takich kwestii jak istnienie, wiedza, wartości, rozum, umysł i język.
• Geografia - jest dziedziną nauki poświęconą badaniu ziem, cech, mieszkańców i zjawisk na Ziemi.
• Lingwistyka - jest naukowym badaniem języka, obejmuje analizę formy językowej, znaczenia języka i języka w kontekście.
• Psychologia - to nauka o zachowaniach i umyśle, w tym świadomych i nieświadomych zachowań, a także uczuć i myśli.
• Prawo - nauka prawa, prawoznawstwo, może być egzekwowane przez instytucje.
• Politologia - nauki polityczne, które zajmują się systemami zarządzania oraz analizą działań politycznych, myśli politycznych i zachowań politycznych.
• Socjologia - to systematyczne badanie społeczeństwa, relacji jednostek ze społeczeństwem, konsekwencji różnic i innych aspektów ludzkich działań społecznych.

Funkcje nauk społecznych

Funkcja poznawcza

Nauki społeczne pełnią istotną rolę w poznawaniu społeczeństwa oraz jego funkcjonowania. Badacze z tych dziedzin zajmują się analizą różnorodnych aspektów społecznych, takich jak struktura społeczna, procesy społeczne, relacje międzyludzkie czy zachowania społeczne. Dzięki temu gromadzą wiedzę na temat społecznych zjawisk i procesów, co pozwala lepiej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość społeczną.

Nauki społeczne umożliwiają również analizę różnorodnych społecznych zjawisk i procesów. Badacze używają różnych metod i technik badawczych, takich jak badania ankietowe, obserwacje terenowe czy analiza danych statystycznych, aby zgłębić mechanizmy i przyczyny społecznych zjawisk. Dzięki tym analizom naukowcy mogą identyfikować trendy społeczne, wykrywać problemy społeczne oraz wskazywać na potencjalne rozwiązania.

Funkcja praktyczna

Nauki społeczne mają istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji politycznych oraz opracowywaniu polityk publicznych. Dzięki zdobytym przez badaczy społecznym informacjom i analizom, politycy mogą podejmować bardziej świadome i efektywne decyzje dotyczące społeczeństwa. Wiedza z nauk społecznych dostarcza im nie tylko informacji na temat aktualnych problemów społecznych, ale również umożliwia prognozowanie i planowanie działań w celu rozwiązania tych problemów.

Nauki społeczne odgrywają również ważną rolę w zarządzaniu organizacjami. Badacze z tych dziedzin analizują różne aspekty zarządzania, takie jak motywacja pracowników, efektywność organizacji czy strategie zarządzania zmianą. Dzięki tym analizom naukowcy mogą wskazywać na najlepsze praktyki zarządzania oraz proponować rozwiązania mające na celu zwiększenie efektywności i wyników organizacji.

Funkcja ideologiczna

Nauki społeczne mają znaczący wpływ na kształtowanie ideologii i światopoglądów. Badania społeczne dostarczają wiedzy na temat różnych społecznych zagadnień, takich jak równość społeczna, sprawiedliwość społeczna czy rozwój społeczny. To z kolei prowadzi do formułowania różnych ideologii i światopoglądów, które opierają się na tych naukowych spostrzeżeniach. Nauki społeczne są zatem ważnym źródłem inspiracji dla różnych ruchów społecznych i politycznych.

Nauki społeczne nie są pozbawione kontrowersji i debat. Ze względu na różnorodność teorii, metod i perspektyw, które są używane w tych dziedzinach, istnieje wiele dyskusji na temat ich wiarygodności i zakresu zastosowania. Niektóre kwestie, takie jak interpretacja danych, etyka badań społecznych czy wpływ polityczny na naukę, są przedmiotem intensywnych debat. Jednak mimo tych kontrowersji, nauki społeczne wciąż odgrywają kluczową rolę w zrozumieniu i kształtowaniu społeczeństwa.

Wybrane metody i narzędzia nauk społecznych

Metody badawcze

Badania terenowe to jedna z podstawowych metod badawczych w naukach społecznych. Polega na bezpośrednim obserwowaniu i analizowaniu zachowań jednostek, grup społecznych lub społeczności w ich naturalnym środowisku. Badacze przeprowadzają obserwacje, prowadzą wywiady i gromadzą dane, aby lepiej zrozumieć i opisać społeczne zjawiska. Badania terenowe pozwalają na uzyskanie szczegółowych i kontekstowych informacji, które mogą być trudne do zdobycia za pomocą innych metod.

Eksperymenty to kolejna metoda badawcza stosowana w naukach społecznych. Polegają na manipulowaniu zmiennymi niezależnymi i obserwowaniu ich wpływu na zmienne zależne. Badacze projektują eksperymenty, aby sprawdzić hipotezy dotyczące przyczynowości i zrozumieć, jak różne czynniki wpływają na zachowanie i decyzje jednostek lub grup społecznych. Eksperymenty mogą być prowadzone w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych lub w bardziej naturalnych ustawieniach.

Analiza danych to kluczowy proces w naukach społecznych, który polega na przekształceniu zgromadzonych danych w informacje użyteczne do badania społecznych zjawisk. Badacze korzystają z różnych technik i narzędzi, takich jak kodowanie, klasyfikacja, segmentacja czy analiza korelacyjna, aby odkryć wzorce, zależności i trendy w danych. Analiza danych umożliwia wyciąganie wniosków i formułowanie teorii na podstawie zebranych dowodów.

Badania statystyczne są powszechnie stosowaną metodą w naukach społecznych, której celem jest analiza i interpretacja danych statystycznych w celu zrozumienia społecznych zjawisk. Badacze używają różnych technik statystycznych, takich jak testy hipotez, analiza regresji czy analiza wariancji, aby zbadać związki między zmiennymi i ocenić istotność wyników. Badania statystyczne umożliwiają badaczom dokładne opisanie i wyjaśnienie zależności między zmiennymi oraz wnioskowanie na podstawie danych populacyjnych.

Badania jakościowe

Wywiady to jedna z najpopularniejszych metod badawczych stosowanych w naukach społecznych. Polegają na zadawaniu pytań i prowadzeniu rozmów z jednostkami lub grupami społecznymi w celu zgłębienia ich doświadczeń, opinii i zachowań. Wywiady mogą być przeprowadzane indywidualnie lub grupowo, w formie strukturalnej lub swobodnej. Badacze starają się uzyskać głębsze spojrzenie na badane zjawiska, poznać perspektywę badanych osób i zrozumieć kontekst, w którym zachodzą.

Obserwacje są istotną metodą badawczą, która polega na bezpośrednim i systematycznym śledzeniu zachowań, aktywności i interakcji jednostek lub grup społecznych. Badacze mogą przeprowadzać obserwacje uczestniczące, w których sami biorą udział w badanej sytuacji, lub obserwacje nieuczestniczące, w których pozostają obserwatorami z zewnątrz. Obserwacje pozwalają na uzyskanie pierwszoplanowych danych i wglądu w społeczne procesy, które mogą być trudne do uchwycenia za pomocą innych metod.

Analiza treści to metoda badawcza używana w naukach społecznych do analizy i interpretacji tekstów, dokumentów czy innych nośników informacji. Badacze analizują zawartość tych materiałów, aby identyfikować wzorce, tematy, motywy czy znaczenia. Analiza treści może być stosowana do badania społecznych dyskursów, opinii publicznej, mediów czy dokumentów historycznych. Metoda ta pozwala na zgłębienie treści i kontekstu, w którym pojawiają się społeczne zjawiska.

Techniki modelowania

Modele matematyczne to narzędzia używane w naukach społecznych do opisu i symulacji społecznych procesów i zjawisk za pomocą matematycznych równań i funkcji. Badacze tworzą modele, które odzwierciedlają rzeczywistość i pozwalają na badanie różnych scenariuszy, prognozowanie wyników i zrozumienie mechanizmów działających w społecznościach. Modele matematyczne są szczególnie przydatne w ekonomii, socjologii czy psychologii, gdzie można badać skomplikowane interakcje między jednostkami i grupami.

Modele symulacyjne to narzędzia, które umożliwiają badanie społecznych procesów i zjawisk poprzez imitację ich działania w kontrolowanym środowisku. Badacze tworzą modele komputerowe, które odzwierciedlają zachowania jednostek lub grup społecznych, a następnie symulują te zachowania w celu zbadania różnych scenariuszy i prognozowania wyników. Modele symulacyjne są szczególnie przydatne w badaniu zjawisk społecznych, takich jak rozprzestrzenianie się epidemii, ruchy migracyjne czy rozwoju społeczno-gospodarczego.

Modele statystyczne to narzędzia używane w naukach społecznych do analizy danych i badania zależności między zmiennymi. Badacze tworzą modele, które opisują statystyczne wzorce i związki w danych, a następnie stosują różne techniki statystyczne, takie jak regresja, analiza korelacji czy analiza wariancji, aby ocenić wpływ różnych czynników na zmienne zależne. Modele statystyczne pozwalają na badanie i prognozowanie społecznych procesów na podstawie danych empirycznych.

Narzędzia informatyczne

Oprogramowanie do analizy danych to narzędzie używane w naukach społecznych do przetwarzania, analizy i interpretacji danych zebranych w badaniach. Badacze korzystają z różnych programów, takich jak SPSS, R czy STATA, aby wykonywać operacje statystyczne, generować raporty, tworzyć wykresy czy wizualizacje danych. Oprogramowanie do analizy danych umożliwia badaczom efektywne przetwarzanie dużych zbiorów danych i wykonywanie zaawansowanych analiz statystycznych.

Oprogramowanie do tworzenia modeli to narzędzie, które umożliwia badaczom tworzenie i symulowanie różnych typów modeli społecznych. Programy takie jak NetLogo, AnyLogic czy MATLAB pozwalają na konstrukcję modeli matematycznych, agentowych czy systemów dynamicznych. Oprogramowanie to umożliwia badaczom eksperymentowanie z różnymi parametrami, testowanie hipotez i prognozowanie wyników.

Oprogramowanie do wizualizacji danych to narzędzie, które umożliwia badaczom prezentowanie i interpretację danych w formie graficznej. Programy takie jak Tableau, Gephi czy D3.js pozwalają na tworzenie wykresów, diagramów, map czy interaktywnych wizualizacji danych. Oprogramowanie do wizualizacji danych pozwala na lepsze zrozumienie i komunikację wyników badań społecznych, umożliwiając łatwiejsze odkrywanie wzorców, trendów i zależności między zmiennymi.

Ograniczenia nauk społecznych

Złożoność i wieloaspektowość społeczeństwa

Jednym z największych wyzwań dla nauk społecznych jest złożoność i wieloaspektowość społeczeństwa. Społeczeństwo składa się z wielu różnych grup, instytucji, kultur i wartości, co czyni je niezwykle trudnym do zrozumienia. Naukowcy muszą radzić sobie z tą złożonością, analizując różne aspekty życia społecznego i starając się znaleźć wspólne wzorce i zależności.

Trudności w uzyskaniu jednoznacznych odpowiedzi

Nauki społeczne często napotykają trudności w uzyskaniu jednoznacznych odpowiedzi na pytania badawcze. Społeczeństwo jest dynamiczne i wielowymiarowe, co oznacza, że różne czynniki mogą wpływać na dane zjawisko. Dodatkowo, nauki społeczne często zajmują się badaniem subiektywnych doświadczeń, opinii i zachowań ludzi, co może prowadzić do różnorodności wyników badań.

Ograniczenia metodologiczne i dostęp do danych

Metodologiczne wyzwania są kolejnym ograniczeniem dla nauk społecznych. Badania społeczne często wymagają zastosowania różnych metod, takich jak ankiety, wywiady, obserwacje, analiza dokumentów, co może być kosztowne i trudne do przeprowadzenia. Ponadto, dostęp do danych może być ograniczony, szczególnie w przypadku badań nad społeczeństwami zamkniętymi lub wrażliwymi tematami.

Nauki społeczne — artykuły polecane

Antropologia kulturowa — Strukturalizm — Doktryna — Dekonstrukcja — Behawioryzm — Friedrich Engels — Psychologia ekonomiczna — Holizm — Psychologia społeczna

Bibliografia

• Fernald L. D. (2008). Psychology: Six perspectives, Thousand Oaks, CA: Sage Publications
• Halliday M. A. K., Webster J. (2006). On Language and Linguistics, Continuum International Publishing Group
• Hausman D.M. (2018). Philosophy of Economics, "Stanford Encyclopedia of Philosophy" [online], CSLI, Stanford University, 4 września 2018
• Houghton Muffin (2006), The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company
• Kuper A. Kuper J. (1985). The Social Science Encyclopedia, Routledge & Kegan Paul
• McGinn C. (2012), Philosophy by Another Name, The New York Times, 4 Marzec
• Robertson G. (2006), Crimes Against Humanity, Penguin
• Seligman E. (1930), Encyclopedia Of The Social Sciences, Macmillan
• Sills D. (1968), International Encyclopedia of the Social Sciences, The Macmillan Company & The Free Press
• Wallerstein I. (2003), Anthropology, Sociology, and Other Dubious Disciplines, Current Anthropology 44 (4)
• Wilkin J. (2012), Komu potrzebne są nauki społeczne? Nauki społeczne w polskiej i europejskiej przestrzeni badawczej oraz w rozwiązywaniu problemów rozwoju, Nauka, nr 4
• Witt J. (2018), SOC 218, McGraw-Hill

Autor: Arkadiusz Krzeszowiec