Holizm

Holizm (od gr. holos - całość) - filozoficzna koncepcja rozwoju rzeczywistości zakładająca stawiana w opozycji do redukcjonizmu. Wg tej koncepcji świat złożony jest z hierarchicznych całości niższego rzędu. Świat podlega dynamicznym zmianom w postaci ewolucji, które prowadzą do powstawania coraz to nowych części, wchodzących w skład hierarchicznej całości. Części te, nie podlegają jednak jakimkolwiek redukcjom prowadzącym do rozkładu na czynniki pierwsze. Wszelkie zjawiska wchodzące w skład części całościowych podlegają swoistym prawidłowościom, których nie można wywnioskować z nauk o prawidłowościach rządzących ich składnikami.

Geneza i rozwój pojęcia

Pojęcie holizmu w tym znaczeniu zostało stworzone przez J. Ch. Smutsa - południowoafrykańskiego polityka, filozofa i wojskowego, premiera Związku Południowej Afryki w latach 1919-1924. Pogląd ten zapoczątkowany został w latach 20 XX wieku, natomiast w późniejszym czasie był rozwijany przez biologów i i filozofów angielskich w pierwszej połowie XX wieku. Teoria Smutsa odnosiła się do najistotniejszego "problemu merytorycznego związanego z prawidłową interpretacją rzeczywistości przyrodniczej i głosiła, że całość nie da się sprowadzić do sumy części, a świat podlega ewolucji, w której toku wyłaniają się coraz to nowe całości". Holizm rozwijał się pod wpływem m.in. teorii względności A. Einsteina. Stało się tak, dlatego że ówczesna fizyka nie była w stanie odpowiedzieć na pytania odnośnie poznania świata atomów oraz ich podzielności, które stanowiły całość wyższego rzędu. Dlatego też postawiono tezę, że całość jest pewnego rodzaju celem, do którego dostosowują się poszczególne cząstki.

Holizm współcześnie

Współcześnie koncepcja holizmu jest obecna w wielu dziedzinach naukowych i odnosi się do filozoficznej teorii rozwoju (zapoczątkowanej przez Smutsa) oraz metodologii nauk społecznych. W metodologicznym ujęciu istnieje pogląd, że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych powinno się skupiać uwagę na badaniu całości, a nie tylko na poszczególnych elementach, ponieważ w odniesieniu do całości, oderwane od niej części, mogą nie zostać właściwie zrozumiane. Wyróżnia się wersję słabszą i mocniejszą tego poglądu.

Holizm metodologiczny - kierunek, który postuluje o rozpatrywanie całości poprzez rozpatrywanie pewnych części, z których się składa. Koncpecja ta przeciwstawia się szczególnie rozdrabnianiu na mniejsze części tych elementów rzeczywistości, które odnoszą się do organizmów żywych oraz zjawisk psychicznych i społecznych z nimi związanymi oraz do różnego rodzaju organizacji.

Odmiany holizmu

• Organicyzm - pogląd mówiący że społeczeństwo rozwija się i funkcjonuje tak jak organizm, a wszelkie instytucje społeczne powiązane są ze sobą w taki sam sposób w jaki powiązane są ze sobą poszczególne organy w organizmie żywym, a ich wzajemna współpraca zależy od sprawnego funkcjonowania społeczeństwa.
• Psychologia postaci - koncepcja psychologiczna przeciwstawna koncepcji życia psychicznego. Postuluje ona za tym, aby życie psychiczne odbierać jako twór złożony z wielu całości.

Ujęcia

Pojęcie holizmu można postrzegać w dwóch ujęciach:

1. filozofia - teoria, której podstawy stworzył J.Ch. Smuts,
2. metodologia nauk społecznych - zjawiska społeczne składają się z układów, których prawidłowości nie da się wywnioskować z obserwacji prawidłowości rządzących jego składnikami.

Podstawy holizmu

Hierarchiczne całości i ich dynamiczne zmiany

Holizm jest koncepcją, która zakłada, że całość jest więcej niż suma jej części. W kontekście zarządzania, holizm odnosi się do podejścia, w którym organizacje są traktowane jako hierarchiczne całości, składające się z różnych poziomów i elementów. W tym podejściu, każdy poziom stanowi integralną część całości, a zmiany na jednym poziomie mogą wpływać na inne poziomy.

Na przykład, przedsiębiorstwo może być traktowane jako całość, z różnymi pododdziałami, zespołami i pracownikami na różnych poziomach. Każdy poziom ma swoje unikalne cechy i funkcjonuje jako część większej całości.

Holizm zakłada również, że całości mogą ulegać dynamicznym zmianom i ewolucji. W kontekście zarządzania, organizacje są poddawane ciągłym zmianom w odpowiedzi na zmieniające się warunki rynkowe, technologiczne i społeczne.

Zmiany na jednym poziomie organizacji mogą wpływać na inne poziomy, co prowadzi do dynamicznych zmian w całej strukturze organizacyjnej. Na przykład, wprowadzenie nowej technologii może wymagać przekształceń na różnych poziomach organizacji, od zmiany procesów biznesowych po restrukturyzację zespołów i reorganizację zasobów.

Niepodleganie redukcjom i brak rozkładu na czynniki pierwsze

Holizm zakłada, że części całościowe nie mogą być rozdzielane od siebie i funkcjonują jako nierozerwalne elementy systemu. W kontekście zarządzania, oznacza to, że różne elementy organizacji są ze sobą powiązane i wzajemnie oddziałują.

Na przykład, dział marketingu i dział sprzedaży są częściami organizacji, które są ze sobą powiązane. Decyzje podejmowane przez dział marketingu mogą mieć wpływ na dział sprzedaży, a dział sprzedaży może dostarczać informacje zwrotne, które wpływają na strategię marketingową. Te części całościowe są wzajemnie uzależnione od siebie i tworzą zintegrowany system.

Holizm odrzuca również możliwość redukcji całości do czynników pierwotnych. Oznacza to, że nie można zrozumieć pełnego obrazu organizacji, analizując tylko jej poszczególne elementy.

Na przykład, nie można zrozumieć sukcesu firmy, analizując tylko jej produkty lub strategię marketingową. Sukces firmy wynika z interakcji różnych czynników, takich jak kultura organizacyjna, zarządzanie zasobami ludzkimi, procesy operacyjne i wiele innych. Redukcjonistyczne podejście nie uwzględnia tej kompleksowości i może prowadzić do niepełnego zrozumienia organizacji.

Holizm w praktyce

Holistyczne podejście w zarządzaniu i znaczenie kontekstu organizacji i otoczenia

W zarządzaniu, holizm odgrywa istotną rolę, ponieważ podkreśla znaczenie uwzględnienia kontekstu organizacji i jej otoczenia. Holistyczne podejście zakłada, że organizacja jest częścią większego systemu, który składa się z różnych elementów, z którymi powinna współpracować. Zrozumienie kontekstu organizacji i jej otoczenia jest kluczowe dla skutecznego zarządzania, ponieważ pozwala na identyfikację czynników zewnętrznych, które mogą mieć wpływ na organizację. Przykładowymi czynnikami zewnętrznymi mogą być zmiany w otoczeniu biznesowym, regulacje prawne, tendencje rynkowe i preferencje klientów. Uwzględnienie tych czynników pozwala organizacji na dostosowanie swoich strategii i działań do zmieniających się warunków, co z kolei zwiększa jej szanse na sukces.

Holistyczne podejście w zarządzaniu obejmuje również podejmowanie decyzji i zarządzanie zmianą. W przeciwieństwie do tradycyjnego podejścia, które skupia się na analizie poszczególnych elementów i podejmowaniu decyzji w izolacji, holizm stawia nacisk na całościowe spojrzenie na problem i uwzględnienie wszystkich istotnych aspektów. Podejmowanie decyzji w oparciu o holistyczne podejście polega na analizie wpływu danej decyzji na całą organizację i jej otoczenie, a nie tylko na poszczególne działy czy jednostki. Dzięki temu możliwe jest uniknięcie negatywnych skutków ubocznych i lepsze dopasowanie decyzji do celów i wartości organizacji. Podobnie jest w przypadku zarządzania zmianą - holistyczne podejście pozwala na uwzględnienie wszystkich aspektów związanych z procesem zmiany, takich jak ludzie, procesy, technologia i kultura organizacyjna. Dzięki temu zmiana może być bardziej efektywna i osiągać zamierzone cele.

Praktyczne zastosowanie holizmu w terapii i znaczenie holistycznego podejścia do pacjenta

Holizm odgrywa również istotną rolę w dziedzinie terapii, gdzie holistyczne podejście zakłada traktowanie pacjenta jako całości, uwzględniając wszystkie aspekty jego życia i zdrowia. Terapeuci, którzy stosują holistyczne podejście, nie skupiają się tylko na objawach choroby, ale starają się zrozumieć przyczyny tych objawów i wpływ innych czynników na zdrowie pacjenta, takich jak styl życia, emocje, dieta, środowisko i relacje społeczne. Holistyczne podejście terapeutyczne zakłada również współpracę z pacjentem, zamiast traktowania go jako biernego obiektu leczenia. Terapeuta stara się wspierać pacjenta we wszystkich aspektach jego życia, aby zapewnić mu pełne zdrowie i dobrostan.

Holizm ma ogromny wpływ na zdrowie i dobrostan pacjenta. Koncentracja na całościowym podejściu do zdrowia pozwala identyfikować i leczyć przyczyny choroby, a nie tylko objawy. Holistyczne podejście uwzględnia również zdrowie psychiczne i emocjonalne pacjenta, co ma kluczowe znaczenie dla jego ogólnego dobrostanu. Wpływ holizmu na zdrowie wynika z faktu, że organizm człowieka jest złożonym systemem, w którym wszystkie elementy są ze sobą powiązane i wzajemnie oddziałują. Dlatego leczenie pacjenta jako całości, z uwzględnieniem wszystkich aspektów jego zdrowia, pozwala na skuteczniejsze i trwalsze rezultaty.

Holizm w kontekście zrównoważonego rozwoju i znaczenie równowagi między człowiekiem a przyrodą

Holizm jest również ściśle powiązany z ideami zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój zakłada harmonijną równowagę między człowiekiem a przyrodą, gdzie działania człowieka nie szkodzą środowisku naturalnemu, ale wręcz przyczyniają się do jego ochrony i odnowy. Holistyczne podejście do zrównoważonego rozwoju zakłada, że człowiek jest częścią większego ekosystemu i jego działania powinny uwzględniać dobro wszystkich jego elementów. W kontekście zrównoważonego rozwoju, holizm zachęca do podejmowania decyzji i podejścia, które uwzględniają zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe skutki dla środowiska i społeczności.

Holizm podkreśla również znaczenie harmonijnej równowagi między człowiekiem a przyrodą. Zgodnie z tym podejściem, człowiek powinien być świadomy swojej roli i wpływu na środowisko naturalne i starać się działać w zgodzie z przyrodą. Holistyczne podejście do równowagi między człowiekiem a przyrodą zakłada, że człowiek i przyroda są ze sobą powiązani i zależą od siebie nawzajem. Zniszczenie środowiska naturalnego może prowadzić do negatywnych konsekwencji dla człowieka, podczas gdy ochrona i zachowanie przyrody przyczyniają się do jego dobrostanu. Holizm zachęca do dbania o środowisko naturalne poprzez odpowiedzialne podejmowanie decyzji i podejście oparte na zrównoważonym wykorzystaniu zasobów.

Zobacz także: podejście systemowe.

Holizm — artykuły polecane

Antropologia kulturowa — Funkcjonalizm — Nauki społeczne — Strukturalizm — Doktryna — Socjotechnika — Relatywizm kulturowy — Ekologia — Psychologia społeczna

Bibliografia

• Bunge M. (2000), Systemism: the alternative to individualism and holism, The Journal of Socio-Economics, Vol, 29/2
• Chen T., Lu J., Ling T. (2005), On boosting holism in XML twig pattern matching using structural indexing techniques, SIGMOD '05, Maryland
• Macieszek J. (2007), Holizm znaczeniowy Kazimierza Ajdukiewicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź
• Spiekermann K. (2013), Methodological Individualism and Holism in Political Science: A Reconciliation, American Political Science Review
• Uliński M. (2006), Holizm etyczny i fenomenologia, Nowa Krytyka, nr 19
• Zahle J. (2016), Methodological Holism in the Social Sciences, Metaphysics Research Lab, Stanford University

Autor: Sebastian Kaleciński, Izabela Ząbkowicz