Teoria kosztów transakcyjnych

W tym podejściu funkcjonowanie przedsiębiorstwa rozpatrywane jest jako problem kontraktowania. Problem ten wiąże się ściśle z wyborem pomiędzy nabywaniem pojedynczych dóbr i usług od niezależnych, wyspecjalizowanych jednostek na rynku a wytwarzaniem takich dóbr czy usług we własnym zakresie. Wymiana dóbr i usług, określona mianem transakcji w prezentowanej koncepcji stanowi podstawową jednostkę analizy organizacji. Za prekursora teorii kosztów transakcyjnych uznaje się R. Coase. Wśród pierwszych prac, w której autor uwzględnił tą problematykę wyróżniany jest artykuł pt. The Nature of the Firm (opublikowany po raz pierwszy w: "Economica", nr 4 z 1937 roku był w późniejszym okresie przedrukowany min. w pracy R. Coase: The Firm, the Market and the Law z 1988 roku). Pierwotnie autor używał określeń kosztów wykorzystania mechanizmu cenowego (costs of using the price mechanism) oraz kosztów rynkowych (marketing costs).

W swoich rozważaniach R. Coase sformułował twierdzenie, zgodnie z którym podstawą wyznaczania granic przedsiębiorstwa, a tym samym zakresów zadań realizowanych samodzielnie nie powinny być uwarunkowania technologiczne, ale wysokość kosztów, które muszą zostać poniesione w związku z przeprowadzaniem transakcji hierarchicznie (wewnątrz organizacji) lub pomiędzy przedsiębiorstwami na rynku. Koszty takie, określone zostały w późniejszym okresie przez O. Williamsona mianem kosztów transakcyjnych i zdefiniowane jako: "komparatywne koszty planowania, adaptacji i nadzoru nad wypełnianiem zadań w różnych strukturach zarządzania" [O. Williamson, 1998, s. 15]. Autor wrócił uwagę, że wąsko wyspecjalizowane jednostki zazwyczaj uzyskują korzyści ekonomii skali i są w stanie zapewnić niższe koszty wytworzenia oferowanych produktów w porównaniu z przedsiębiorstwami, w których większość potrzebnych w działalności zakresów zadań, zmierzających do wytworzenia określonych dóbr i usług realizowana jest samodzielnie. Mankamentem rozwiązania polegającego na współpracy z wyspecjalizowanymi usługodawcami na rynku są natomiast wyższe koszty planowania, koordynowania i nadzorowania działalności w porównaniu z rozwiązaniem polegającym na samodzielnym wykonywaniu zakresów zadań oferowanych przez takie jednostki.

Teoria kosztów transakcyjnych zajmuje się governance structure, czyli wyborem najlepszego sposobu regulacji transakcji.

Składa się z dwóch biegunów:

• rynek
• hierarchia

Są to dwa odmienne rozwiązania, których wybór zależny jest od poziomu kosztów transakcyjnych związanych z realizacją transakcji. Wyróżniamy dwa rodzaje kosztów transakcyjnych:

• ex ante - jest to koszt doprowadzenia do transakcji (np. koszty znalezienia partnerów,

przygotowanie propozycji kontraktu itp.),

• ex post - koszty stwierdzenia, czy transakcja odbyła się zgodnie z ustalonymi

warunkami, koszty związane z rozwiązaniem ewentualnych sporów itp.

Koszty transakcyjne rozpatrujemy przy przyjęciu dwóch założeń behawioralnych:

• ludzkie zachowania charakteryzuje oportunizm,
• ludzkie zachowania cechuje ograniczona racjonalność.

Spełnienie obu tych założeń gwarantuje wystąpienie kosztów transakcyjnych. Możemy wyróżnić dwa ekstremalne sposoby regulacji transakcji:

• ogólna, generalna regulacja rynkowa (pojedyncze, niepowtarzalne transakcje

rynkowe),

• regulacja administracyjna (hierarchiczna).

Spektrum możliwości regulacji transakcji zawiera się między rynkiem a hierarchią. Oba skrajne punkty współpracują ze sobą w procesie regulacji przebiegu transakcji (private ordering), czyli obszarze zachowań kooperacyjnych.

Efektywność form regulacji zależy od własności transakcji takich jak:

• specyficzność zasobów,
• niepewność,
• częstotliwość. (Gorynia M. 2007)

Teoria kosztów transakcyjnych jest jednym z kierunków nowej ekonomii instytucjonalnej (NEI), umiejscowionej w nurcie ekonomii neoklasycznej. Wyróżnia ją jednak się odrębny paradygmat, w którym czołowe miejsce zajmują następujące kategorie:

• instytucje,
• kontrakty,
• koszty transakcyjne.

Ekonomia kosztów transakcyjnych zajmuje się badaniem głównie przedsiębiorstw, dlatego jej obszar zainteresowania obejmuje mikroekonomię oraz naukę o zarządzaniu. Koszty transakcyjne należą do ogólnej rodziny kosztów i podlegają ocenie wg kryterium minimalizacji kosztów, co łączy ją z mikroekonomią. Z nauką o zarządzaniu łączą ją zagadnienia motywów i form współpracy przedsiębiorstw. (Zbroińska B., 2013)

TL;DR

Artykuł przedstawia teorię kosztów transakcyjnych, która bada różne sposoby regulacji transakcji w przedsiębiorstwach. Wyróżnia się dwa bieguny - rynek i hierarchię, zależne od poziomu kosztów transakcyjnych. Koszty transakcyjne są związane z doprowadzeniem do transakcji i jej rozwiązaniem. Regulacja transakcji może odbywać się na rynku lub za pomocą regulacji administracyjnej. Efektywność form regulacji zależy od specyficzności zasobów, niepewności i częstotliwości. Teoria kosztów transakcyjnych jest częścią ekonomii instytucjonalnej i bada przede wszystkim przedsiębiorstwa.

Teoria kosztów transakcyjnych — artykuły polecane

Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów — Etapy outsourcingu - analiza wewnętrzna — Outsourcing strategiczny — Outsourcing — Transakcje wewnątrz struktury organizacyjnej — Sukces przedsiębiorstwa - determinanty — Relacje między zleceniodawcą i usługodawcą — Outsourcing transformacyjny — Teoria agencji — Dematerializacja akcji

Bibliografia

• Coase R. (1988), The Firm, the Market and the Law, The University of Chicago Press, Chicago and London
• Gorynia M. (2007), Studia nad transformacją i internacjonalizacją gospodarki polskiej, Difin, Warszawa
• Williamson O. (1998), Instytucje ekonomiczne kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Zbroińska B. (2013), Wkład ekonomii kosztów transakcyjnych i teorii kotraktów do nauki o zarządzaniu, Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae, Nr 2

Autor: Tomasz Małkus, Dawid Skware