Dobro publiczne

Dobro publiczne to dobro, które ma funkcję użyteczności dla poszczególnych osób, nie wyłącza nikogo z korzyści wynikających z jego użytkowania i może być użytkowane przez wiele podmiotów gospodarczych. Innymi słowy, jest to majątek lub usługa, która jest dostępna dla wszystkich członków społeczeństwa i nie jest ograniczona konkurencją.

Ważną cechą dóbr publicznych jest to, że nie mogą być wyłączone z konsumpcji. Oznacza to, że nie ma możliwości zablokowania dostępu do tych dóbr dla konkretnych osób lub grup społecznych. Przykładem może być oświetlenie ulic - jest ono dostępne dla wszystkich mieszkańców i nie można go zablokować dla jednej osoby czy grupy.

Kolejną cechą dóbr publicznych jest to, że nie są one konkurencyjne w konsumpcji. Oznacza to, że korzystanie z dobra publicznego przez jedną osobę nie ogranicza dostępności tego dobra dla innych osób. Przykładem może być obrona narodowa - ochrona kraju przed zagrożeniami zewnętrznymi jest równie ważna dla każdej osoby i korzystanie z niej przez jedną osobę nie ogranicza możliwości korzystania z niej przez innych.

Większość dóbr i usług na rynku ma charakter dóbr prywatnych, konsumowanych przez indywidualne osoby. Dostęp do nich staje się obiektem rywalizacji między potencjalnymi konsumentami, którzy aby nabyć prawa do ich własności muszą zapłacić odpowiednią cenę.

Charakterystyka dobra publicznego

• nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji - oznacza to, że każdy może korzystać z dobra publicznego, a dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używania go przez innych
• nie są konkurencyjne w konsumpcji - z warunku tego wynika, że dobro może być konsumowane przez przez wiele osób jednocześnie bez żadnych konsekwencji
• są dostarczane nabywcom nieodpłatnie lub nieekwiwalentnie - dobra te są dostarczane do nabywcom bezpłatnie, korzystanie z dobra publicznego nie generuje kosztu alternatywnego i nie wymusza ograniczenia korzystania z tych dóbr.

Wykorzystanie dobra publicznego

Dobro publiczne przynosi korzyści wszystkim, niezależnie od tego, czy się za nie płaci, czy też nie. Nie może być ono również skomercjalizowane. Żadne przedsiębiorstwo nie podejmie się jego produkcji i sprzedaży. Nie znaleźli by się też chętni do jego nabycia, skoro każdy może je konsumować, a opłata pieniężna nie warunkuje tej konsumpcji. To państwo decyduje o dostępności danego dobra i musi zabezpieczyć środki na pokrycie kosztów ich wytworzenia.

• Obrona narodowa - dostępność i ochrona kraju przed zagrożeniami zewnętrznymi. Zapewnienie bezpieczeństwa dla wszystkich obywateli jest jednym z kluczowych zadań państwa.
• Ochrona zdrowia - zapewnienie opieki medycznej i leczenia dla wszystkich obywateli. Dostęp do usług medycznych powinien być zapewniony bez względu na status społeczno-ekonomiczny.
• Oświata - dostęp do edukacji i szkolenia dla wszystkich osób. Zapewnienie równych szans edukacyjnych dla wszystkich członków społeczeństwa jest kluczowe dla rozwoju społeczeństwa i gospodarki.
• Oświetlenie ulic - zapewnienie bezpiecznego i oświetlonego środowiska dla mieszkańców. Dobra jakość oświetlenia publicznego przyczynia się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i redukcji przestępczości.
• Usługi policji - utrzymanie porządku publicznego i zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu. Policja pełni kluczową rolę w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości, co przyczynia się do utrzymania społeczeństwa w bezpieczeństwie.
• Znaki drogowe - zapewnienie bezpiecznego ruchu drogowego dla wszystkich użytkowników. Poprawa infrastruktury drogowej i odpowiednie oznakowanie przyczyniają się do zmniejszenia liczby wypadków i poprawy bezpieczeństwa na drogach.
• Ochrona środowiska - ochrona przyrody, zasobów naturalnych i zapobieganie zanieczyszczeniom. Dobra ochrona środowiska ma ogromne znaczenie dla zachowania równowagi ekologicznej i zapewnienia zrównoważonego rozwoju.
• Inne - istnieje wiele innych dóbr publicznych, takich jak usługi transportowe, systemy wodociągowe, biblioteki, parki publiczne itp. Wszystkie te dobra mają na celu zaspokojenie potrzeb społecznych i są dostępne dla wszystkich członków społeczeństwa.

Dobra publiczne są przeciwieństwem dóbr prywatnych, które mają cechy: wyłączności w korzyściach oraz konkurencyjności w użytkowaniu.

Zarządzanie dobrami publicznymi

Decyzje dotyczące dostępności dóbr publicznych i alokacji środków na ich wytworzenie są kluczowe dla państwa. To państwo odpowiada za ustalenie, które dobra publiczne są niezbędne oraz jakie środki należy przeznaczyć na ich produkcję i utrzymanie. Dobra publiczne są finansowane z różnych źródeł, takich jak podatki, opłaty użytkowe, dotacje rządowe lub fundusze europejskie. Sposób finansowania ma istotny wpływ na dostępność i jakość dostarczanych dóbr publicznych. Dobra publiczne wymagają skutecznego zarządzania i utrzymania, aby zapewnić ich dostępność, jakość i trwałość. Głównym organem odpowiedzialnym za zarządzanie dobrami publicznymi jest rząd, jednak istnieje także rola społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego w ich dostarczaniu i utrzymaniu. Dobra publiczne mają różne skutki społeczne, takie jak poprawa jakości życia, zmniejszenie nierówności społecznych i promowanie zrównoważonego rozwoju. Przyczyniają się także do budowania więzi społecznych i solidarności między obywatelami.

Efekt gapowicza

Gapowicz to podmiot, który korzysta z dóbr lub usług w stopniu przewyższającym jego udział w kosztach ich wytworzenia. Osoby, które korzystają z dóbr publicznych, ale za nie nie płacą nazywamy gapowiczami.

Efekt ten można zrozumieć, gdyż niechęć do kupowania czegoś, co można mieć za darmo, jest powszechna. Każdy gapowicz poczeka, aż ktoś inny zapłaci za dobro publiczne, z którego będzie chciał skorzystać. Dobrym przykładem takiego postępowania jest osoba korzystająca z transportu publicznego bez ważnego biletu. Odnosi ona korzyść, jaka niesie ze sobą ta usługa, ale nie ponosi kosztów na rzecz jej utrzymania.

Wpływ i znaczenie dóbr publicznych

bra publiczne odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu społeczeństwa oraz w zapewnieniu równego dostępu do podstawowych potrzeb i usług dla wszystkich członków społeczności. Bez nich nie byłoby możliwe zaspokojenie potrzeb społecznych na szeroką skalę. Warto zauważyć, że dobra publiczne przynoszą korzyści społeczeństwu niezależnie od tego, czy za nie płacimy czy nie.

Dobrze zarządzane dobra publiczne mogą przyczynić się do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Przykładem może być inwestycja w infrastrukturę, która poprawia efektywność działania przedsiębiorstw i umożliwia lepszy przepływ towarów i usług. Dobre drogi, sieć energetyczna czy system telekomunikacyjny wpływają na rozwój różnych sektorów gospodarki. Bbudowa szkół, szpitali, parków czy bibliotek przyczynia się do polepszenia warunków życia i edukacji. To z kolei wpływa na rozwój społeczeństwa, tworzenie nowych miejsc pracy oraz zwiększenie atrakcyjności regionu dla inwestorów.

Społeczeństwo obywatelskie i organizacje pozarządowe pełnią istotną rolę w monitorowaniu i wspieraniu zarządzania dobrami publicznymi. To dzięki nim społeczeństwo może aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących dobra publicznego, zgłaszać swoje uwagi i propozycje, a także brać udział w procesach społecznych, które wpływają na kształtowanie polityki publicznej. Wzrost świadomości społecznej i edukacja w zakresie znaczenia i roli dóbr publicznych są istotne dla zaangażowania obywateli w ochronę i utrzymanie tych dóbr. Poprzez edukację można podnosić świadomość społeczną na temat wpływu dóbr publicznych na społeczeństwo oraz zasad ich zarządzania. Im bardziej obywatele są świadomi i zaangażowani, tym większa szansa na odpowiedzialne korzystanie z tych dóbr i dbanie o ich przyszłość. Wpływ i znaczenie dóbr publicznych jest niezaprzeczalne. Bez nich społeczeństwo nie mogłoby sprawnie funkcjonować, a rozwój gospodarczy byłby ograniczony. Dlatego ważne jest, aby zarządzanie dobrami publicznymi było odpowiedzialne i uwzględniało potrzeby i interesy społeczności, a także aby społeczeństwo było aktywnie zaangażowane w ten proces.

Kontrowersje

Historycy przedstawiają przykłady "klasycznych" dóbr publicznych, które wbrew twierdzeniom Samuelsona były jednak dostarczane przez instytucje prywatne. Przykładem jest artykuł noblisty Ronalda Coase'a o latarniach morskich, które w brytyjskim systemie prawnym były prowadzone przez prywatne firmy.

Ekonomiści poddają też czasem pod wątpliwość jak bardzo precyzyjna i przydatna w analizie jest definicja Samuelsona. Np. Daniel Klein, ekonomista George Mason University, podaje przykład sygnału telewizyjnego, który nadawany jest w sposób możliwy do odbioru przez każdego bez ponoszenia dodatkowych kosztów. Spełnia więc definicję dobra publicznego, jednak istnieje mnóstwo stacji telewizyjnych skutecznie finansujących się z reklam.

Wyzwania i perspektywy na przyszłość

Wyzwania dla zarządzania dobrami publicznymi . Wyzwania związane z zarządzaniem dobrami publicznymi obejmują brak funduszy, korupcję i nieodpowiednie zarządzanie. Brak wystarczających środków finansowych może prowadzić do ograniczenia dostępu do tych dóbr dla społeczeństwa. Ponadto, korupcja w sektorze publicznym może przyczynić się do nierównego rozdziału tych dóbr oraz ich wykorzystania w sposób nieefektywny i nieuczciwy. Dodatkowo, nieodpowiednie zarządzanie dobrami publicznymi może prowadzić do ich niewłaściwego wykorzystania lub braku ochrony.

Aby sprostać tym wyzwaniom, konieczne jest wprowadzenie odpowiednich mechanizmów i działań. W celu zapewnienia odpowiedniego finansowania, można rozważyć różne strategie, takie jak zwiększenie podatków lub poszukiwanie alternatywnych źródeł finansowania, takich jak granty czy dotacje. W walce z korupcją, istotne jest wdrożenie surowych przepisów i procedur, a także ścisła kontrola i monitorowanie działań w sektorze publicznym. Ponadto, nieodpowiednie zarządzanie dobrami publicznymi można poprawić poprzez wdrożenie skutecznych strategii zarządzania, monitorowania i oceny.

Współpraca międzynarodowa i globalne perspektywy . Współpraca międzynarodowa i wymiana doświadczeń w zakresie zarządzania dobrami publicznymi mogą przyczynić się do lepszego ich wykorzystania i ochrony na skalę globalną. Poprzez wymianę wiedzy i najlepszych praktyk, kraje mogą się uczyć od siebie i dostosować swoje strategie zarządzania do zmieniających się warunków i potrzeb społeczeństwa. Współpraca międzynarodowa jest szczególnie istotna w kontekście zagrożeń globalnych, takich jak zmiany klimatyczne czy konflikty zbrojne, które mają wpływ na dostęp do i wykorzystanie dóbr publicznych.

Globalne perspektywy w zarządzaniu dobrami publicznymi koncentrują się na wyzwaniach, które przekraczają granice państwowe. Współpraca na poziomie globalnym może przyczynić się do opracowania wspólnych standardów i regulacji dotyczących zarządzania dobrami publicznymi, co może prowadzić do większej spójności i skuteczności. Ponadto, globalne perspektywy uwzględniają potrzebę skoordynowanych działań w celu rozwiązywania problemów o charakterze globalnym, takich jak zmiany klimatyczne czy ochrona zasobów naturalnych.

Debata publiczna i partycypacja społeczna . Debata publiczna odgrywa ważną rolę w kształtowaniu polityki publicznej dotyczącej dostarczania i zarządzania dobrami publicznymi. Poprzez otwartą dyskusję i wymianę poglądów, społeczeństwo może wyrazić swoje opinie i wpływać na podejmowane decyzje dotyczące tych dóbr. Debata publiczna pozwala uwzględnić różnorodne perspektywy i potrzeby społeczności, co może przyczynić się do lepszego dopasowania polityki publicznej do rzeczywistych potrzeb.

Większe zaangażowanie obywateli poprzez partycypację społeczną może przyczynić się do lepszego dostosowania polityki publicznej do potrzeb społeczeństwa. Włączenie społeczeństwa do procesu podejmowania decyzji dotyczących zarządzania dobrami publicznymi może prowadzić do większej transparentności, odpowiedzialności i zaufania. Partycypacja społeczna może przybierać różne formy, takie jak konsultacje publiczne, udział w procesach decyzyjnych czy inicjatywy obywatelskie.

Dobro publiczne — artykuły polecane

Dobro rzadkie — Dobro prywatne — Środek wymiany — Monopol — Klient — Dobro wolne — Konsument — Cechy gospodarki rynkowej — Dobro społecznie pożądane

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Beksiak J. (red.) (2001), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dach Z. (2012), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Kwiatkowski S. (2015), Teoria dóbr publicznych i rynkowe mechanizmy ich produkcji [w:] Mateusz Machaj (red.) Pod prąd głównego nurtu ekonomii. Instytut Misesa, Warszawa
• Mikuła A. (2014), Finansowanie dostarczania dóbr publicznych przez Rolnictwo w Polsce, Roczniki naukowe ekonomii rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, t. 101, z. 1
• Stiglitz J. (2004), Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Magdalena Poroś, Magdalena Wiatrowska