Badania i rozwój

Badania i rozwój (B + R) - W przemyśle dwa wzajemnie powiązane procesy, w wyniku których przez zastosowanie innowacji technicznych powstają nowe produkty albo nowe postaci danych produktów.

Według oficjalnej nomenklatury Głównego Urzędu Statystycznego działalność B+R to - systematycznie prowadzone prace twórcze podjęte dla zwiększenia zasobów wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie oraz poszukiwanie nowych rozwiązań dla tej wiedzy [Dodatek do Gazety Prawnej, 2005, s. 32 ]. Działania te służą wyłonieniu rozwiązań nie wynikających w sposób oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy.

Badania przemysłowe - badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności w celu opracowywania nowych produktów, procesów i usług lub wprowadzania znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów i usług; badania te uwzględniają tworzenie elementów składowych systemów złożonych, budowę prototypów w środowisku laboratoryjnym lub w środowisku symulującym istniejące systemy, szczególnie do oceny przydatności danych rodzajów technologii, a także budowę niezbędnych w tych badaniach linii pilotażowych, w tym do uzyskania dowodu w przypadku technologii generycznych; Badania naukowe lub prace rozwojowe na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa - systematyczne prace uwzględniające specyfikę dziedziny obronności i bezpieczeństwa państwa oraz konieczność zapewnienia ochrony informacji niejawnych, prowadzące do pozyskania nowych technologii, nowych wzorów uzbrojenia i sprzętu niezbędnych do realizacji polityki obronnej i bezpieczeństwa państwa, przygotowań obronnych w sferze militarnej i pozamilitarnej oraz potrzeb Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. (Ustawa o zasadach finansowania nauki 2010, s. 2-3)

TL;DR

Artykuł omawia badania i rozwój w przemyśle, definiuje różne rodzaje badań i ich obszary aktywności. Opisuje także placówki badawczo-rozwojowe w Polsce oraz kierunki działań badawczo-rozwojowych. Artykuł zwraca uwagę na czynniki lokalizacji przy otwieraniu i zamykaniu ośrodków badawczo-rozwojowych oraz na czynniki wpływające na wybór kraju lokalizacji korporacyjnych ośrodków B+R.

Obszary aktywności

Sferę badawczo-rozwojową wyznaczają trzy obszary aktywności:

• Badania podstawowe
• Badania stosowane
• Prace rozwojowe

Badania podstawowe, realizowane na płaszczyźnie teorii i eksperymentów mają za cel zwiększyć zasób wiedzy dotyczącej przyczyn zjawisk i zdarzeń, a ich rezultaty mogą znaleźć zastosowanie w praktyce lub nie, nie obowiązuje prymat gospodarczej ich przydatności.

Badania stosowane, w przeciwieństwie do poprzedniej kategorii, mają przysporzyć wiedzy pozwalającej na osiągnięcie założonych celów praktycznych bądź poszukują zastosowań dla uzyskanych wyników badań podstawowych,

Prace rozwojowe polegają na wykorzystaniu istniejącego zasobu wiedzy dla opracowania nowych lub znaczącego ulepszenia istniejących już wyrobów, procesów lub usług. W tym obszarze mieści się też przygotowanie prototypów oraz instalacji pilotowych.

Prace badawcze i rozwojowe związane z opracowaniem nowych produktów (innowacji produktowych) i procesów (innowacji procesowych), wykonywane przez własne zaplecze rozwojowe lub nabyte od innych jednostek należy postrzegać jako rodzaj działalności innowacyjnej, która jest bardziej pojemnym pojęciem. Badania i rozwój są pierwszym etapem cyklu życia produktu. [A.Stabryła, 2002, s. 242]

Działalność badawczo-rozwojowa - działalność twórczą obejmującą badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowaną w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań. (Ustawa o zasadach finansowania nauki 2010, s. 3)

Placówki badawczo-rozwojowe w Polsce

W zbiorowości wszystkich placówek działających w Polsce w sferze B+R można wyróżnić:

• placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk,
• jednostki badawczo-rozwojowe - państwowe jednostki wyodrębnione pod względem organizacyjnym, prawnym i finansowym,
• szkoły wyższe publiczne i prywatne prowadzące działalność badawczo-rozwojową,
• jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa),
• jednostki rozwojowe, tj. podmioty gospodarcze, głównie przedsiębiorstwa przemysłowe, posiadające na ogół własne zaplecze badawczo-rozwojowe (laboratoria, biura konstrukcyjne, zakłady rozwoju techniki, itp.) prowadzące działalność B+R obok swojej podstawowej działalności,
• pozostałe, m.in. szpitale prowadzące prace badawczo-rozwojowe obok swojej podstawowej działalności, z wyjątkiem klinik akademii medycznych i Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego ujętych w kategorii szkoły wyższe oraz szpitali posiadających status instytutów naukowo-badawczych (Dz. U. 2001r. Nr 33, poz. 388 wraz z późniejszymi zmianami)

Kierunki działań badawczo-rozwojowych

Znaczną intensywnością badań i rozwoju charakteryzuje się wysoka technika - tzn. dziedziny i wyroby, względem których nakłady na działalność B+R stanowią ponad 4% wartości sprzedaży; [ S. Wiankowski, 2005, s. 19].

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową obejmują nakłady bieżące poniesione na badania podstawowe, stosowane i prace rozwojowe oraz nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R, niezależnie od źródła pochodzenia środków finansowych. Miernikiem służącym do określenia ich wielkości jest wskaźnik GERD (ang. Gross Domestic Expenditure on R&D).

Z badań przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej wynika, że w 2005 roku przedsiębiorstwa wydały łącznie na prace badawcze i rozwojowe 371 miliardów euro, tj. o 7% więcej niż w 2004r. (Sondaż dotyczący wydatków przeprowadzono na dwóch tysiącach firm europejskich i spoza Europy). Firmy europejskie zwiększyły swoje wydatki na ten cel w stosunku do roku poprzedniego o 5,5%. W Europie prym pod tym względem wiedzie koncern DaimlerChrysler AG. Najwięcej inwestycji w B+R dokonuje się w branżach takich jak przemysł samochodowy, farmaceutyczny oraz IT.

Czynnik lokalizacji przy otwieraniu i zamykaniu korporacyjnych ośrodków badawczo-rozwojowych

Jako pierwsze zamykane są przeważnie drogie i czasochłonne projekty w sferze badań (takie, które nie mają celu komercyjnego). Następnie występuje zamykanie wyselekcjonowanych ośrodków badawczo-rozwojowych lub zostają sprzedane w ramach aktywów, które korporacja wydziela i zbywa. Takie zachowanie było przede wszystkim widoczne podczas globalnego kryzysu finansowego - podczas 2009 i 2010 roku wiele dużych korporacji transnarodowych, które działają w różnych branżach (m.in. w branży teleinformatycznej, motoryzacyjnej, elektroniczno-elektrycznej, farmaceutycznej i konsumpcyjnych dóbr szybkozbywalnych), dokonywały restrukturyzacji w obszarze B+R. Najważniejsze przesłanki brane pod uwagę podczas podejmowania decyzji o wybraniu jednostki B+R do zamknięcia, to: 1) Wielkość ośrodka B+R - pod względem ilości kadry specjalistów - nadmierna co do skali bądź priorytetu prac realizowanych dla przedsiębiorstwa. 2) Niedopasowanie między profilem ośrodka B+R a prawdopodobnymi aktualnie do pozyskania korzyściami z jego położenia geograficznego. 3) Zmniejszająca się dostępność wykwalifikowanej, pod względem potrzebnego wykształcenia i doświadczenia, kadry w miejscu położenia danego ośrodka B+R. 4) Malejąca produktywność (efektywność prac) ośrodka B+R. 5) Niezgodność między specjalizacją naukową lub techniczną ośrodka B+R a nowo przyswojoną orientację branżową przedsiębiorstwa.

Czynniki wpływające na wybór kraju lokalizacji korporacyjnego ośrodka B+R. Możemy przyjąć, że wybór lokalizacji będzie uwarunkowany czynnikami z trzech dopełniających się perspektyw: 1) Charakter siły motywującej wytwarzanie innowacji technologicznych, które mają być przedmiotem prac danego ośrodka B+R przedsiębiorstwa - kryterium to służy rozróżnianiu dwóch typów innowacji:

• innowacje oparte na nauce i badaniach,
• innowacje motywowane potrzebami przewodnich rynków.

2) Najważniejszy rodzaj prac wykonywanych przez dany ośrodek. 3) Rola, którą ma spełniać określony ośrodek w ramach korporacyjnej sieci jednostek badawczo-rozwojowych.

Badania i rozwój — artykuły polecane

Pomiar innowacji — Projekt inwestycyjny — Absorpcja — Badania przemysłowe — Typy projektów i ich rodzajowy podział — Czynniki produkcji w gospodarce turystycznej — Narodowe systemy innowacji — Innowacja — Agrobiznes — Centrum badawczo-rozwojowe

Bibliografia

• Baczko T. (2005),500 najbardziej innowacyjnych polskich firm, dodatek do Gazety Prawnej, przygotowany z udziałem Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, wyd. Grupa Wydawnicza INFOR, Warszawa, wydanie grudzień
• Bullok A., Stalybrass O. (1999), Słownik pojęć współczesnych, Książnica, Katowice
• Poznańska K., Kraj M. (2015), Badania i rozwój w korporacjach transnarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Stabryła A. (2002), Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków
• Tylman B. (red.) (2015), Opłacalność inwestowania w badania i rozwój, PwC, Warszawa
• Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki Dz.U. 2010 nr 96 poz. 615
• Wiankowski S. (2005), Dostosowanie sfery badawczo - rozwojowej w Polsce do funkcjonowania w Europejskiej Przestrzeni Badawczej, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyślu Orgmasz

Autor: Katarzyna Mizera, Aleksandra Duda