Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa stanowi specyficzną odmianę porządku gospodarczego, który pomimo iż jest przeciwieństwem porządku kolektywistycznego, zawiera w sobie elementy planowania i nakazów. Jest to rodzaj gospodarki, gdzie działalność prowadzona przez podmioty gospodarcze, odbywa się bez interwencjonizmu państwowego. Podmioty gospodarcze, wyznaczające cele, sposoby ich realizacji, odgrywają zasadniczą rolę w jej kształtowaniu. Gospodarka rynkowa oznacza sytuację, w której mechanizm wolnych cen rynkowych zmienia się zależnie od istniejącego popytu i podaży . Jej ogólną zasadą jest wolność konkurencji .

Gospodarka rynkowa to system gospodarczy, gdzie synchronizacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku .

Funkcjonowanie gospodarki rynkowej uzależnione jest od wielu czynników między innymi od:

• przedmiotów wymiany,
• podziału pracy,
• ekonomicznego wyodrębnienia się producentów,
• środków określenia wartości wytwarzanych produktów,
• miejsca jej przeprowadzenia,
• wpływu na ich przebieg instytucji i organizacji pozaekonomicznych.

Podstawowymi elementami gospodarki rynkowej jest towar, cena, pieniądz, rynek

W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące produkcji oraz konsumpcji są podejmowane za pośrednictwem rynku. Całość gospodarki składa się z rynków współzależnych.

TL;DR

Gospodarka rynkowa to rodzaj gospodarki, w której działalność odbywa się bez interwencji państwa. Decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane na rynku. Efektywność gospodarki zależy od praw własności i cen jako sygnałów rynkowych. Istnieją jednak sytuacje, w których państwo może interweniować, np. w przypadku klęsk żywiołowych. W gospodarce rynkowej występują różne podmioty, takie jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki i instytucje państwowe. Państwo ma ograniczoną rolę regulacyjną w celu ochrony interesów publicznych. Gospodarka rynkowa cechuje się dominacją własności prywatnej, brakiem ograniczeń w podejmowaniu decyzji i konkurencją między podmiotami. Model gospodarki rynkowej opiera się na współpracy między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami.

Efektywna gospodarka a rynek

Efektywny rynek w równowadze maksymalizuje całkowitą nadwyżkę. Dlatego też aby gospodarka jako całość była efektywna, wszystkie rynki razem jak i każdy z osobna muszą maksymalizować całkowitą nadwyżkę. Dobrze funkcjonujące rynki zawdzięczają swoja efektywność dwóm najważniejszym cechom: prawom własności i cenom odgrywającym rolę sygnałów rynkowych.

Ceny są najważniejszymi sygnałami w gospodarce rynkowej, ponieważ pokazują informacje dotyczące kosztów innych ludzi oraz ich skłonności do płacenia za dane dobro. Jednak zdarza się że cena nie jest prawidłowym sygnałem rynkowym.

Istnieją dwa główne powody dlaczego rynek jest nieefektywny:

• brak praw własności
• nieadekwatność cen jako sygnałów rynkowych

Jeśli rynek nie jest efektywny to mamy do czynienia z tak zwaną zawodnością rynkową.

Podstawowe powody zawodności rynku:

• zapobieganie wzajemnie korzystnym transakcjom (spowodowane próbą uzyskania większej nadwyżki przez jedną ze stron)
• efekty uboczne (niewłaściwie skalkulowane)
• problemy wynikające z natury dóbr.

Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej

W wyjątkowych sytuacjach gospodarka rynkowa uwzględnia ingerencję państwa w jej działanie. Przykładem mogą być: klęski w rolnictwie, depresje gospodarcze. Skorzystanie z owej pomocy wymaga bacznej uwagi i stosowania następujących reguł :

• ingerencja państwa nie może obejmować działań ściśle związanych z mechanizmami cenowymi,
• skorzystanie z oferowanej pomocy musi przynieść jakiekolwiek rezultaty, zmiany na lepsze,
• interwencje kolektywistyczne nie mogą dotyczyć kwestii handlu zagranicznego, rynku dewizowego, ani rynku kapitałowego,
• należy obserwować zakres i charakter oferowanej pomocy, by nie doszło do zaburzenia całokształtu funkcjonowania gospodarki rynkowej.

Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej

Gospodarka rynkowa ma charakter wyjątkowo złożony, w związku z czym istnieje wiele podmiotów wchodzących w jej skład. Do zasadniczych podmiotów gospodarki rynkowej zalicza się :

• gospodarstwa domowe,
• gospodarstwa rolne,
• przedsiębiorstwa,
• banki komercyjne,
• giełdy,
• bank centralny,
• instytucje państwowe.

Aby podmioty te mogły spełniać funkcje w gospodarce, muszą być uczestnikami:

• rynków produktów (dóbr i usług),
• rynków czynników produkcji np. ziemi, pracy,
• rynków finansowych np. rynki papierów wartościowych, rynki walutowe, rynek pieniężny.

W zależności od rodzaju do którego rynku należą uczestnicy życia gospodarczego występują w roli nabywców, tworząc popytowąstronę rynku lub w roli sprzedawców, tworzą podażową stronę rynku.

Gospodarstwo rolne

Gospodarstwo rolne to podmiot charakteryzujący się w następujący sposób :

• scala w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego,
• większość produkcji służy zaspokajaniu jego własnych potrzeb,
• nadwyżka produkcji podlega sprzedaży na rynku, a osiągnięte z tego tytułu przychody są przeznaczane na uregulowanie rozrachunków fiskalnych z władzą lokalną i centralną,
• większość podmiotów ma wyspecjalizowany profil działania,
• ma zasadniczy wpływ na podaż produktów rolnych, artykułów żywnościowych,
• wpływa na popyt na dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania i dobra inwestycyjne.

Instytucje państwowe

Rola państwa w modelu gospodarki rynkowej jest bardzo ograniczona - sprowadza się jedynie do regulacji prawnych i ekonomicznych, czego zamiarem jest ochrona interesów publicznych.

Mechanizm rynkowy niesie ze sobą pewne zagrożenia :

• spory pomiędzy właścicielem kapitału a pracownikami najemnymi,
• masowe bezrobocie,
• możliwość wystąpienia wysokiej inflacji,
• zagrożenie dla środowiska,
• zróżnicowany rozwój poszczególnych regionów w kraju,
• obojętność wobec losu ludzi chorych, samotnych, bezdomnych, uzależnionych.

W związku z tym państwo musi ingerować, tworząc różnego rodzaju zapory prawno - instytucjonalne, które mają na celu zapewnienie osłony socjalnej.

Państwo powinno ingerować również w zakresie :

• rosnącej konkurencji, a zwłaszcza odnośnie zagrożeń ze strony monopolu,
• dóbr publicznych - problem niepodzielności,
• dóbr społecznie pożądanych - szkoły, szpitale, komunikacja miejska,
• wahań gospodarczych, bezrobocia,
• bardzo dużych, zadziwiających różnic dochodowych, majątkowych.

Cechy gospodarki rynkowej

Zasadniczymi cechami gospodarki rynkowej są :

• dominacja własności prywatnej,
• brak ograniczeń w podejmowaniu decyzji odnośnie ilości, sposobu produkcji,
• istnienie mechanizmu cenowego - cena jako wynik gry rynkowej,
• niewielka ingerencja rządu,
• zacięta konkurencja między podmiotami,
• funkcjonowanie instytucji, które mają na celu wspomagać rynek - ubezpieczyciele, banki.

Model gospodarki rynkowej

Główne założenia modelu gospodarki rynkowej :

• model odnosi się do gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu tzn. większa cześć zasobów stanowi własność prywatną,
• istnieje podział rynku na rynek dóbr i rynek zasobów,
• decydującą rolę odgrywają dwa podmioty gospodarcze - gospodarstwa domowe a także przedsiębiorstwa.

Najważniejsze etapy modelu :

I- Gospodarstwa domowe dysponują zasobami, które są przeznaczone do sprzedaży na rynku przedsiębiorstw,

II- Przedsiębiorstwa wykorzystują zróżnicowane zasoby do produkcji dóbr,

III- Wyprodukowane wyroby są sprzedawane gospodarstwom domowym.

Gospodarka rynkowa — artykuły polecane

Polityka turystyczna — Cechy gospodarki rynkowej — Gospodarka nieruchomościami — Mikroekonomia — Gospodarka centralnie planowana — System gospodarczy — Towarzystwo ubezpieczeniowe — System finansowy gospodarki — Proces gospodarowania — Office banking

Bibliografia

• Dach Z. (red.) (2008), Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
• Malinowski D. (2016), Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania, Difin, Warszawa
• Mączyńska E., Pysz P. (red.) (2003), Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• Nasiłowski M. (2006), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Rekowski M. (2009), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademia, Poznań
• Stachowiak Z., Stachowiak B. (2015), Ekonomia gospodarki rynkowej. Ujęcie instytucjonalne, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa
• Surdej A. (2011), Nowoczesne państwo a gospodarka rynkowa, Instytut Obywatelski, Warszawa
• Zagóra-Jonszta U. (red.) (2015), Problemy gospodarki rynkowej. Polska i świat, ZN UE, Katowice

Autor: Mateusz Chowaniec, Angelika Pryszlak