Marksizm

Marksizm jest to nurt filozoficzny, bazowany na twórczości Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa. Poprzez powiązania Marksizmu z polityką oraz ideologią państwową, termin ten posiada wiele znaczeń. Dzięki temu, termin ten stał się światopoglądem bardzo intensywnie rozwijanym i popularyzowanym na początku XX wieku (J. Dobieszewski 2006, s. 1). Filozofia ta, jest oparta o teorię ewolucji stworzoną przez Karola Darwina, materializm, oraz francuską utopię socjalistyczną (D. Łażewska 2009, s. 19).

Pojmowanie Rzeczywistości

W Marksizmie monopol rzeczywistości posiada materia, rozumiana jako świat otaczający człowieka (przyroda), społeczeństwo wraz z jego instytucjami i produktami kultury, czyli świadomość oraz etyka. Podstawową cechą tejże materii jest jej nieprzerwalny rozwój, który jest kierowany przez prawa dialektyczne. Oznacza to, iż każde twierdzenie posiada swoje zaprzeczenie, z których powstaje synteza stanowiąca twierdzenie w kolejnym momencie rozwoju materii. Wyróżnia się trzy prawa dialektyczne, w zgodzie z teorią Karola Marksa

• Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe
• Prawo negacji negacji
• Prawo jedności przeciwieństw (D. Łażewska 2009, s. 19-20)

Rzeczywistość społeczna

Prawa dialektyczne zostały przez marksizm wykorzystane do rzeczywistości społecznej. Według Karola Marksa społeczeństwo składało się z

• Siły wytwórczej - jest to wiedza, umiejętności oraz siła fizyczna człowieka, konieczna do tworzenia nowych technologii
• Produkcji - rozumianej jako zarządzanie procesami wytwórczymi, przepływ dóbr oraz stosunki pomiędzy podmiotami produkcyjnymi
• Nadbudowy (aspekt społeczny) - ustrój ekonomiczny

Według marksizmu rozwój społeczny napędzany jest przez konflikty. Wynikają one z niedopasowania potrzeb ludzkich, a możliwościami ich zaspokojenia. Sytuacja ta jest spowodowana określonym poziomem ilości dóbr w gospodarce oraz nieograniczonymi potrzebami. Kolejnym z konfliktów jest niedopasowanie produkcji do wiedzy, umiejętności i możliwości pracowników. Konflikt ten jest bezpośrednia przyczyną rewolucji społecznej, która ma spowodować dopasowanie produkcji do czynnika ludzkiego (D. Łażewska 2009, s. 20-21).

Teoria Człowieka

Według marksizmu człowiek jest elementem stworzonym przez przyrodę oraz uwarunkowania społeczno-historyczne. Wynika z tego, że istota ludzka jest zmienna i każdy człowiek nabywa "człowieczeństwo". Cechy poszczególnych ludzi, wynikają zatem z warunków w jakich przebywają, co sprawia, że natura ludzka posiada wymiar historyczny (D. Łażewska 2009, s. 22).

Marksizm określa pracę jako główny czynnik rozwoju człowieka. Dzięki niej, człowiek nabywa swoje człowieczeństwo i się rozwija. Praca jest rozumiana jako celowe wykorzystywanie natury, w celu zaspokojenia potrzeb bytowych (D. Łażewska 2009, s. 22).

Etyka Według Marksizmu

Marksizm za najwyższą wartość uznaje człowieka. Każda osoba powinna mieć równe szanse w samorealizacji, poprzez dostęp do edukacji, pracy oraz dóbr. Karol Marks był zwolennikiem egalitaryzmu, czyli równości pomiędzy ludźmi. Uważał on, że normy moralne nie są wieczne, a każda klasa wytworzyła swoiste zasady poprzez przynależność do określonej grupy. Takimi normami są

• Indywidualizm
• Kolektywizm

Dzięki współpracy oraz samorealizacji, ludzie nie będą się uważać za lepszych od innych oraz osiągną wyjątkowość w społeczeństwie. Warunkiem spełnienia tych zasad jest wywołanie rewolucji proletariackiej, która zniosła by wyzyskiwanie i zniewolenie człowieka, dając mu możliwość zbudowania nowoczesnego społeczeństwa ludzi wolnych i równych (D. Łażewska 2009, s. 22-23).

Wpływ marksizmu na politykę, ideologię państwową i filozofię

Marksizm miał ogromny wpływ na rozwój polityki, ideologii państwowej oraz filozofii. Marksizm stał się podstawą dla wielu ruchów politycznych, w tym komunizmu i socjalizmu. Idee marksistowskie wpływały na organizację społeczeństwa, gospodarki i polityki państwowej.

W polityce marksizm wprowadził ideę walki klasowej i dążenie do zniesienia prywatnej własności środków produkcji. Marks i Engels wierzyli, że burżuazja musi być obalona przez proletariat, czyli klasę robotniczą, która przejmie kontrolę nad produkcją i stworzy społeczeństwo bezklasowe. Marksizm stał się inspiracją dla wielu rewolucji, takich jak rewolucja październikowa w Rosji czy rewolucja kubańska.

W filozofii marksizm wprowadził materializm dialektyczny, który zakłada, że rzeczywistość jest wynikiem nieustannej zmiany i konfliktu. Marks i Engels postrzegali świat jako dynamiczny system, w którym zmiany społeczne wynikają z konfliktów między klasami społecznymi. Filozofia marksistowska miała duży wpływ na rozwój filozofii społecznej, szczególnie w zakresie teorii społecznych.

W ideologii państwowej marksizm wprowadzał ideę dyktatury proletariatu, czyli rządzenia przez klasę robotniczą. Marks i Engels wierzyli, że rewolucja proletariacka musi doprowadzić do obalenia burżuazji i utworzenia nowego systemu, w którym proletariat będzie sprawował władzę. Idee marksistowskie wpływały na rozwój ideologii państwowych takich jak komunizm w ZSRR czy socjalizm w Europie.

Filozofia marksizmu

Teoria ewolucji, materializm i utopia socjalistyczna jako podstawy filozofii marksistowskiej

Filozofia marksizmu opiera się na trzech głównych filozoficznych założeniach: teorii ewolucji, materializmu i utopii socjalistycznej. Te trzy elementy stanowią fundamenty, na których opiera się cała filozofia marksistowska.

Teoria ewolucji, opracowana przez Karola Darwina, jest kluczowym elementem filozofii marksistowskiej. Według tej teorii, świat i wszystkie formy życia rozwijają się poprzez procesy ewolucyjne, w wyniku których następuje stopniowa zmiana i adaptacja do środowiska. Marksizm wykorzystuje tę teorię do zrozumienia procesu historycznego, w którym społeczeństwa ewoluują i przekształcają się.

Materializm jest drugim fundamentalnym założeniem marksizmu. Filozofia marksistowska opiera się na przekonaniu, że rzeczywistość jest materialna i podlega badaniu naukowemu. Odrzuca się wszelkie formy idealizmu, które stawiają na pierwszym miejscu idee i duchowość. Marksizm uznaje, że to materialne warunki społeczne i ekonomiczne są podstawą dla wszelkich aspektów życia społecznego.

Utopia socjalistyczna stanowi trzeci filozoficzny fundament marksizmu. Marksizm wierzy w możliwość stworzenia idealnego społeczeństwa, w którym panowałaby równość, sprawiedliwość społeczna i brak wyzysku. Socjalizm jest wyobrażeniem tego idealnego społeczeństwa, w którym środki produkcji są własnością zbiorową, a praca jest równo rozdzielana i odpowiednio wynagradzana.

Postrzeganie rzeczywistości jako materialnej i dynamicznej, podlegającej prawom dialektycznym

Marksizm definiuje rzeczywistość jako materialną i dynamiczną, podlegającą prawom dialektycznym. Dialektyka jest narzędziem poznawczym, które pomaga zrozumieć procesy i zmiany zachodzące w świecie.

• Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe: Według marksizmu, zmiany ilościowe, takie jak akumulacja kapitału czy zwiększenie liczby robotników, mogą prowadzić do zmian jakościowych, takich jak zmiana struktury klasowej czy rewolucja społeczna. Ta zasada ilustruje, że małe, stopniowe zmiany mogą mieć poważne konsekwencje dla społeczeństwa.
• Prawo negacji negacji: Marksizm uznaje, że rozwój społeczny jest wynikiem dialektycznego procesu negacji negacji. Oznacza to, że zmiany społeczne często wynikają z konfliktów i przeciwieństw, które prowadzą do negacji istniejącego porządku i powstania nowego. Na przykład, rewolucje społeczne są wynikiem negacji obecnej władzy i ustanowienia nowej formy rządów.
• Jedność przeciwieństw: Marksizm twierdzi, że przeciwieństwa nie są tylko sprzeczne, ale także wzajemnie powiązane i uzupełniają się nawzajem. Na przykład, kapitalizm i proletariat są przeciwieństwami, ale jednocześnie są ze sobą powiązane. Kapitalizm powoduje eksploatację proletariatu, ale jednocześnie proletariat jest niezbędny dla funkcjonowania kapitalizmu. Ta jedność przeciwieństw jest kluczowa dla zrozumienia rozwoju społecznego.

Filozofia marksizmu jest złożonym systemem myśli, który wykorzystuje teoria ewolucji, materializm i utopię socjalistyczną jako podstawy. Marksizm postrzega rzeczywistość jako materialną i dynamiczną, podlegającą prawom dialektycznym, takim jak przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe, prawo negacji negacji oraz jedność przeciwieństw.

Struktura społeczna wg marksizmu

Siły wytwórcze, produkcja i nadbudowa jako elementy składowe społeczeństwa

Marksizm jest teorią społeczną, która analizuje strukturę społeczną w kontekście relacji między różnymi klasami społecznymi. Według marksizmu, społeczeństwo składa się z trzech kluczowych elementów: sił wytwórczych, produkcji i nadbudowy.

Siły wytwórcze odnoszą się do środków produkcji, takich jak narzędzia, maszyny i technologie, które są wykorzystywane do produkcji dóbr i usług. Marksizm uważa, że siły wytwórcze są w centrum struktury społecznej i stanowią podstawę ekonomiczną. Wzrost i rozwój sił wytwórczych są kluczowe dla postępu społeczeństwa.

Produkcja odnosi się do procesu wykorzystywania sił wytwórczych do wytwarzania dóbr i usług. W marksizmie, produkcja jest rozumiana jako społeczny proces, który odbywa się poprzez współpracę między różnymi klasami społecznymi. Relacje produkcji, czyli sposób, w jaki ludzie organizują się w procesie produkcji, są kluczowe dla zrozumienia struktury społecznej.

Nadbudowa to sfera społeczna, która obejmuje instytucje polityczne, prawne, kulturowe i ideologiczne. Marksizm podkreśla, że nadbudowa jest zależna od sił wytwórczych i relacji produkcji. Oznacza to, że nadbudowa jest kształtowana przez interesy i wartości dominującej klasy społecznej.

Rozwój społeczny jako wynik konfliktów między potrzebami ludzkimi a możliwościami ich zaspokojenia

Marksizm analizuje rozwój społeczny jako wynik konfliktów między potrzebami ludzkimi a możliwościami ich zaspokojenia. W społeczeństwie kapitalistycznym, gdzie produkcja jest podporządkowana zyskowi, występuje nierówność społeczna i wyzysk klasowy.

Kapitalizm, według marksizmu, prowadzi do antagonizmów klasowych między burżuazją a proletariatem. Proletariat, klasa robotnicza, która nie posiada środków produkcji, jest zmuszana do sprzedawania swojej siły roboczej w zamian za wynagrodzenie. Burżuazja, klasa kapitalistyczna, kontroluje środki produkcji i czerpie zyski z wykorzystywania pracy proletariatu.

Konflikt między klasami społecznymi wynika z nierówności w podziale dóbr i kontroli nad środkami produkcji. Marksizm uważa, że rozwój społeczny może być osiągnięty poprzez walkę proletariatu o przekształcenie społeczeństwa poprzez rewolucję i obalenie kapitalizmu.

Rola człowieka jako elementu uwarunkowanego przez naturę i społeczeństwo

W marksizmie, człowiek jest rozumiany jako istota społeczna, którą kształtują zarówno czynniki natury, jak i społeczne. Marksizm podkreśla, że człowiek jest zdeterminowany przez swoje warunki materialne i społeczne.

Człowiek jest częścią społeczeństwa i jest uwarunkowany przez relacje społeczne, w których funkcjonuje. Według marksizmu, to społeczeństwo kształtuje jednostkę, a nie odwrotnie.

Jednocześnie marksizm przyznaje człowiekowi zdolność do transformacji społeczeństwa poprzez działanie zbiorowe. Marksizm zachęca do walki o emancypację jednostki i tworzenie społeczeństwa opartego na równości i sprawiedliwości społecznej.

Klasy społeczne i kapitalizm

Klasy społeczne są nieodłącznym elementem każdego społeczeństwa. W kontekście marksizmu, kluczowym podziałem społeczeństwa jest podział na burżuazję i proletariat. Burżuazja to klasa własnościowa, która posiada środki produkcji, takie jak fabryki, ziemia czy kapitał. To właśnie burżuazja kontroluje i zarządza tymi zasobami, czerpiąc zyski z pracy proletariatu. Proletariat natomiast to klasa pracująca, która nie posiada środków produkcji i musi sprzedawać swoją siłę roboczą, aby przeżyć. Burżuazja i proletariat stanowią przeciwieństwa - jedna klasa wyzyskuje drugą, a podział ten jest głęboko zakorzeniony w strukturze kapitalizmu.

Marksizm koncentruje się na krytyce kapitalizmu jako systemu ekonomicznego, który prowadzi do eksploatacji i nierówności społecznych. W ramach tej krytyki, możemy wyróżnić trzy główne aspekty:

Burżuazja jako klasa własnościowa zyskuje na kapitalizmie, wykorzystując swoją kontrolę nad środkami produkcji. Właściciele fabryk i przedsiębiorstw czerpią zyski z pracy proletariatu, nie dając im uczciwej części wartości ich pracy. W ten sposób, burżuazja gromadzi bogactwo na koszt proletariatu, powodując narastającą nierówność społeczną.

Proletariat, jako klasa pracująca, jest podstawowym źródłem wartości w kapitalizmie. To właśnie za sprawą ich pracy powstają produkty i generuje się zysk. Jednakże, proletariat jest pozbawiony kontroli nad produkcją i decyzjami gospodarczymi. Są oni zmuszeni do pracy w warunkach niekorzystnych, otrzymując niskie płace i pozbawieni praw pracowniczych. Marksizm uważa, że kapitalizm wykorzystuje proletariat, traktując go jako jedynie narzędzie do wzbogacenia burżuazji.

Marksizm krytykuje kapitalizm jako system ekonomiczny ze względu na jego wewnętrzne sprzeczności. W ramach kapitalizmu istnieje nieustanna potrzeba generowania zysku, co prowadzi do wyzysku i nierówności społecznych. Ponadto, kapitalizm prowadzi do cyklicznych kryzysów ekonomicznych, które dotykają przede wszystkim proletariat. System ten jest również zależny od konkurencji i akumulacji kapitału, co może prowadzić do niszczenia środowiska naturalnego i wyzyskiwania zasobów.

Marksizm — artykuły polecane

Społeczeństwo informacyjne — Klasa średnia — Indywidualizm — Nierówności społeczne — Jakość pracy — Paternalizm — Profesjonalizm — Funkcjonalizm — Potrzeba afiliacji

Bibliografia

• Dobieszewski J. (2006), Marksizm i neomarksizm, [w:] Filozofia współczesna, Oficyna Wydawnicza Branta, Gawor L., Stachowski Z. (red.)
• Ingo E. (2018), Pomiędzy Marksem, marksizmem i marksizmami: sposoby odczytania teorii Marksa, Tekstoteka Filozoficzna
• Łażewska D. (2009), Współczesne Koncepcje Filozofii i Etyki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi
• Obolevitch T. (2018), Od Marksizmu do Idealizmu. Transformacja Recepcji Marksa w Twórczości Siemiona Franka, Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris, (40)

Autor: Wojciech Szabla