Koszt a wydatek

Koszt jest to wyrażone wartościowo niezbędne zużycie zasobów jednostki gospodarczej w celu uzyskania określonego efektu użytecznego. Poruszając się w obrębie terminów charakterystycznych dla rachunkowości możemy za koszt uznać zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego w inny sposób niż wycofanie tych środków przez udziałowców bądź właścicieli. Koszt stanowi więc pieniężny wyraz czynników wytwórczych zużywanych w procesie gospodarczym, a więc majątku trwałego, rzeczowego majątku obrotowego, pracy, zastosowanego kapitału pieniężnego. W teorii ekonomii i finansów pojęcie kosztu jest utożsamiane z kosztem alternatywnym, zwanym kosztem utraconych możliwości (opportunity cost), związanym z utratą korzyści, jakie dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby był wykorzystany w innej działalności gospodarczej.

Wydatek jest to rozchód środków pieniężnych w formie gotówkowej (z kasy) lub bezgotówkowej (z rachunku bankowego), posiadający zdolność do likwidowania zobowiązań jednostki gospodarczej wobec innych podmiotów gospodarczych (osób fizycznych lub prawnych). Wydatek występując w sferze obiegu pieniędzy wiąże się więc w sposób bezpośredni z przebiegiem procesów finansowych. Pojęcie wydatków wiąże się również z rozmaitymi transakcjami gospodarczymi takimi jak zakupy zasobów rzeczowych czy też praca. Tak więc reasumując, wydatek jest jedną z najważniejszych kategorii ekonomicznych i finansowych, odnoszącą się tylko do części operacji pieniężnych. W sensie ekonomicznym wydatek oznacza nabycie cząstki dochodu narodowego (PKB). W takim znaczeniu wydatek jest pojęciem wyższym niż pojęcie rozchodu. Wydatkami nie są transfery i pożyczki. Dopiero w ich wyniku kształtowane są fundusze nabywcze podmiotów i wydatki dokonywane przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rząd. Wydatki przedsiębiorstw i rządu mają charakter wydatków bieżących (zakup surowców, materiałów itp.) oraz wydatków inwestycyjnych. Wydatki gospodarstw domowych to wydatki konsumpcyjne na zakup towarów i usług związane z zaspokojeniem potrzeb bieżących, a także wydatki na zakup dóbr trwałego użytku (mieszkanie, samochód itp.). W sensie rachunkowym wydatek to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi.

TL;DR

Koszt to wartość zużytych zasobów w celu uzyskania efektu użytecznego, natomiast wydatek to rozchód środków pieniężnych. Koszty dzielą się na stałe i zmienne. Koszt całkowity to suma kosztów stałych i zmiennych. Koszt ekonomiczny obejmuje wszystkie koszty, włączając zysk normalny. Istnieje także koszt społeczny, który może być wyższy niż koszt ewidencyjny. Koszty operacyjne to koszty związane z działalnością jednostki, a koszty finansowe to koszty związane z transakcjami finansowymi. Koszty powodują uszczuplenie korzyści ekonomicznych i zmniejszenie wartości aktywów lub zwiększenie zobowiązań. Relacje między wydatkiem a kosztem są istotne w sporządzaniu sprawozdań finansowych.

Szersze spojrzenie na koszty

W świetle założeń koncepcyjnych KMDR, koszt to zmniejszenia korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie rozchodu lub spadku wartości aktywów albo powstanie zobowiązań, powodujące zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem podziału kapitału na rzecz właścicieli (Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, s. 72)

Podział kosztów

Koszty dzielą się na:

• koszty stałe - ich wielkość nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji
• koszty zmienne - podlegają zmianą wraz ze zmianą rozmiarów produkcji

Do kosztów zmiennych możemy zaliczyć: płace pracowników zatrudnionych przy produkcji, koszty zużytych surowców, koszty energii itp. Na koszty stałe natomiast składają się np. płace administracji, amortyzacja, koszty wynajmu lokali.

Suma kosztów stałych i kosztów zmiennych stanowi koszt całkowity, który podzielony przez ilość wyprodukowanych wyrobów, informuje o wysokości kosztu jednostkowego (przeciętnego). Podmioty gospodarcze, podejmując decyzje o wielkości produkcji, muszą uwzględniać kształtowanie się kosztów krańcowych, które informują o ile zmieniają się koszty całkowite w przypadku zmniejszenia lub zwiększenia produkcji o jednostkę.

Natomiast przez pojęcie kosztu ekonomicznego, należy rozumieć wszystkie "koszty explicite" (inaczej księgowe, obejmujące wszystkie faktyczne wydatki związane z prowadzeniem działalności) oraz "implicite" (koszty alternatywnego zastosowania czynników produkcji), łącznie z częścią zysku, zwaną zyskiem normalnym, niezbędną do zatrzymania zasobów w danej działalności. Zysk normalny wiąże się z wykorzystaniem przez przedsiębiorcę w działalności gospodarczej talentu przedsiębiorczości. Za wykorzystywanie swoich zdolności i umiejętności przedsiębiorca musi otrzymać wynagrodzenie, aby nie zaangażował będących w jego posiadaniu zasobów w alternatywną działalność lub też nie zatrudnił się jako pracownik najemny. Z kolei jego przedsiębiorstwo musi osiągają pewne minimum zysku. Tak rozumiany zysk normalny jest, w ujęciu ekonomicznym, traktowany jako koszt.

Istotne jest także rozróżnienie kosztu społecznego, występującego w rachunkowości podmiotów gospodarczych, oraz kosztu ewidencyjnego. Społeczny koszt wytworzenia obejmuje wszystkie czynniki, które są niezbędne do wytworzenia towaru i usługi. Koszt ten może być wyższy niż koszt ewidencyjny w przedsiębiorstwie. Sytuacja taka występuje wtedy, kiedy część kosztów powstających w produkcji jest przerzucana na otoczenie, powodując negatywne efekty zewnętrzne, tj. degradacja środowiska naturalnego czy pogorszenie się stanu zdrowia mieszkańców w obszarze działalności przedsiębiorstwa.

Koszty możemy także podzielić na:

1. Koszty operacyjne:
   • Koszty operacyjne działalności zasadniczej,
   • Pozostałe koszty operacyjne,
2. Koszty finansowe.

Koszty operacyjne działalności zasadniczej są to koszty związane z działalnością zasadniczą jednostki np.: działalność produkcyjna, handlowa czy usługowa.

Pozostałe koszty operacyjne są to koszty związane ze sprzedażą i likwidacją środków trwałych jak również wartości niematerialnych i prawnych; przekazane przez firmy darowizny; zapłacone przez firmy kary, grzywny i odszkodowania; koszty związane z działalnością socjalną.

Koszty finansowe są to koszty tj.: wartość sprzedanych papierów wartościowych w cenie zakupu; dyskonto potrącone przez nabycie przy sprzedaży czeków, kredytów, weksli obcych; odsetki kredytów, prowizje od zaciągniętych kredytów, pożyczek; odsetki za zwłokę przy spłacie zobowiązań.

Cechy charakterystyczne kosztów

• Wiarygodne określenie ich wartości - w jednostkach pieniężnych,
• dotyczą danego (bieżącego) okresu sprawozdawczego, więc nie stanowią kosztów przyszłych, czy też przyszłych okresów,
• powodują uszczuplenie korzyści ekonomicznych jednostki gospodarczej w wyniku:
  • zmniejszenia wartości aktywów (np. zużycie surowców do produkcji, wypłata wynagrodzenia),
  • bądź zwiększenia zobowiązań i rezerw, których uregulowanie doprowadzi do przekazania lub wykorzystania bieżących lub przyszłych aktywów (np. otrzymana faktura za zużycie energii elektrycznej)
• zmniejszenia wartości kapitału własnego lub powiększenie jego niedoboru.

Relacje między wydatkiem a kosztem

Prawidłowe określenie zależności między kosztami a wydatkami ma decydujące znaczenie dla poprawnego sporządzenia sprawozdania finansowego - rachunku przepływów pieniężnych i rachunku zysków i strat. W prowadzonej przez daną jednostkę działalności gospodarczej wydatek i koszt mogą występować równocześnie np.: zakup paliwa - w momencie zapłaty mamy do czynienia z wydatkiem, natomiast zużycie tego paliwa to koszt. Może występować koszt, z którym w ogóle nie wiąże się wydatek np. zużycie zasobów otrzymanych nieodpłatnie. Kolejnym przykładem jest pożyczka bankowa: spłata odsetek od pożyczki (wydatek) stanowi równocześnie koszt działalności finansowej. Może występować również rozbieżność czasowa między kosztem a wydatkiem np.: amortyzacja samochodu (koszt) a kwota zapłacona za samochód (wydatek). Wydatek, np. zapłata za zakup materiałów, może nastąpić przed kosztem w postaci np. zużycia tych materiałów w przyszłości.

Wydatek		Koszt
Wydatek	Wydatek = koszt		Koszt

Rys. 1. Relacje między wydatkiem a kosztem

Źródło: Opracowanie B. Micherdy.

Uwaga: proporcje wielkości poszczególnych elementów nie mają tu znaczenia.

Koszt a wydatek — artykuły polecane

Koszt — Koszty — Aktywa — Nakłady — Rachunek zysków i strat — Koszty działalności gospodarczej — Cykl konwersji gotówki — Przychody i koszty finansowe — Wartości niematerialne i prawne

Bibliografia

• Dziuba-Burczyk A. (2003), Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standardów, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Kraków
• GUS, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012r. (2013), Warszawa
• Janik W., Paździor A. (2011), Zarządzanie finansowe w przedsiębiorstwie, Politechnika Lubelska, Lublin
• Micherda B. (2002), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Ostaszewicz A., Ostaszewicz T., Wyczółkowska D., tł. z ang. "International Accounting Standards Bard", Międzynarodowe standardy rachunkowości 2001 (2001), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa, s. 72
• Owsiak S. (2015), Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Stronczek A., Surowiec A., Sawicka J., Marcinkowska E., Białas M. (2010), Rachunek kosztów, wybrane zagadnienia w teorii i przykładach, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Piotr Ludwiczak, Karolina Krześniak