Wartości niematerialne i prawne

Wartości niematerialne i prawne są to zakupione przez dana jednostkę prawa majątkowe przeznaczone do wykorzystania zgodnie z potrzebami danej jednostki i na potrzeby jednostki, których okres użytkowania będzie dłuższy niż 12 miesięcy. Ponieważ zaliczane są one do aktywów trwałych to w sprawozdaniu finansowym należy je ująć, gdy spełnione są dwa następujące warunki:

• Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości będzie możliwość osiągnięcia z nich korzyści majątkowych,
• Jest możliwość wiarygodnej ich wyceny.

Wartości niematerialne i prawne mogą należeć do przedsiębiorstwa bądź być tylko przez nie użytkowane.

TL;DR

Artykuł omawia wartości niematerialne i prawne, które są aktywami trwałymi i powinny być uwzględniane w sprawozdaniu finansowym. Wartości niematerialne i prawne mogą obejmować koszty zakończonych prac rozwojowych, wartość firmy, inne wartości niematerialne i prawne oraz zaliczki na poczet tych wartości. Wycena tych aktywów jest dokonywana na podstawie ceny nabycia, kosztu wytworzenia lub wartości rynkowej. Amortyzacja lub umorzenie jest stosowane do zmniejszenia wartości tych aktywów wraz z upływem czasu.

Rodzaje wartości niematerialnych i prawnych

Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy takie kategorie prezentacyjne jak:

• koszty zakończonych prac rozwojowych,
• wartość firmy,
• inne wartości niematerialne i prawne,
• zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych.

Koszty zakończonych prac rozwojowych

Koszty zakończonych prac rozwojowych - jest to pozycja, która odzwierciedla faktyczną innowacyjność danego przedsiębiorstwa, ponieważ koszty zakończonych prac rozwojowych wyrażają rzeczywiste nakłady, jakie dany podmiot wydał na działalność rozwojową. Możemy je podzielić na dwie kategorie ewidencyjne rachunkowości, a mianowicie:

• koszty prac badawczych,
• koszty prac rozwojowych.

1.Prace badawcze są to koszty, które wynikają z:

• działań, które zmierzają do nabycia nowej wiedzy, na przykład wiedzy naukowej, technicznej lub medycznej
• możliwości wykorzystania rezultatów z prac badawczych lub z wiedzy innego rodzaju
• poszukiwanie alternatywnych urządzeń, procesów lub usług
• formułowania, projektowania a także oceny i selekcji nowych bądź udoskonalonych urządzeń, procesów i usług.

Prace badawcze nie mogą być ujmowane jako wartości niematerialne i prawne, dlatego że dane przedsiębiorstwo nie jest w stanie wykazać istnienia składnika, który w przyszłości będzie przynosił korzyści ekonomiczne.

Koszty zakończonych prac rozwojowych są ujęte jako aktywowane koszty, wtedy gdy spełnione są warunki:

• posiadają ściśle określony proces wytwarzania produktu bądź technologi, którego koszty są wiarygodnie określone
• techniczna przydatność danego wytworu została stwierdzona i udokumentowana.

Wartość firmy

Wartość firmy jest to różnica między ceną nabycia akcji bądź udziałów danego przedsiębiorstwa a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto (czyli aktywa ogółem pomniejszone o zobowiązania). Wartość firmy powstaje na skutek połączenia się przedsiębiorstw a także jednostki powiązane. Transakcja ta polega na nabyciu udziałów w aktywach netto przejmowanego przedsiębiorstwa. To powoduje powstanie ujemnej bądź dodatniej wartości firmy. Jednakże jeżeli akcje bądź udziały, które są notowane na aktywnym rynku giełdowym to wycena giełdowa jest równa wartość godziwą aktywów, czyli powstaje zerowa wartość firmy. Najczęściej jednak wartość firmy powstaje poza rynkiem giełdowym, a w ramach oferty prywatnej.

Inne wartości niematerialne i prawne

Do innych wartości niematerialnych i prawnych możemy zaliczyć:

• autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne - to prawa, które są stosowane do korzystania z wytworów pracy twórczej
• licencje - są to obce prawa do wynalazków, znaków towarowych bądź innych wytworów za odpłatnością
• koncesje - jest to zezwolenie udzielane przez władze państwowe i samorządowe na różne rodzaje działalności np. sprzedaż wyrobów alkoholowych, tytoniowych
• prawa do wynalazków, patentów, wzorów użytkowych bądź znaków towarowych
• know-how - to technologiczna wiedza, przykładem może być franchising
• programy komputerowe wraz z ich ulepszeniami.

Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych

Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych są to kwoty zapłacone z góry przez przedsiębiorstwo dostawcom z góry na poczet otrzymanych w przyszłości wartości niematerialnych i prawnych.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (konkretnie MSR-38) podają ze składnikiem wartości niematerialnych jest możliwa do określenia niepieniężna częścią aktywów, która nie występuje w formie fizycznej. Jest on własnością jednostki gospodarczej, która wykorzystuje go w produkcji lub dostarczenia dóbr lub świadczenia usług, po to żeby można go było odpłatnie udostępnić do wykorzystania osobom trzecim, lub też w celach związanych z ogólną działalnością jednostki.

Rodzaje wartości niematerialnych i prawnych:

• Autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne
• Programy komputerowe
• Licencje i subwencje
  • prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych, wzorów zdobniczych,
  • know-how,
  • koszty zakończonych prac rozwojowych,
  • wartość firmy.

Wycena wartości niematerialnych i prawnych

Wartość początkową wartości niematerialnych i prawnych stanowi cena, za która ja nabyto lub koszt, po jakim została wytworzona. Dalsza wycena odbywa się wg wartości początkowej pomniejszonej o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe oraz ewentualne odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

Cena nabycia jest to cena zakupu danego składnika aktywów, w skład której wchodzi: kwota przysługująca sprzedającemu pomniejszona o podlegający odliczeniu podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, a powiększona o wszystkie pozostałe koszty związane w sposób bezpośredni z zakupem i przygotowaniem zakupionego składnika do użytkowania np. koszty transportu, ubezpieczenia. W przypadku, gdy nie mamy możliwości określenia ceny nabycia, gdyż np. staliśmy się właścicielami danego prawa majątkowego w wyniku darowizny, to wyceny dokonujemy wg ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego dobra lub też wyceny wg wartości rynkowej.

Koszty wytworzenia są to koszty, które pozostają w bezpośrednim związku z danym produktem albo stanowią uzasadnioną część kosztów pośrednich związanych w wyprodukowaniem tego produktu.

Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych ulega zmniejszeniu poprzez odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe stosowane w celu uwzględnienia utraty ich wartości na skutek używania lub upływu czasu. Rozpoczęcie amortyzacji nie może się zacząć wcześniej niż po przyjęciu danego składnika do wykorzystywania, a jej zakończenie nie później, niż, gdy wartość odpisów zrówna się z wartością początkową lub nastąpi wycofanie składnika wartości niematerialnych i prawnych.

Wycena poszczególnych składników wartości niematerialnych i prawnych:

• Nabyte prawa majątkowe oraz programy komputerowe mogą być wyceniane po cenie nabycia (przy zakupie), cenie sprzedaży netto (darowizna) lub, gdy są wniesione przez udziałowca, przez cenę nabycia, która odpowiada realnej wartości rynkowej objętych w zamian udziałów.
• Koszty organizacji podlegają wycenie poprzez cenę nabycia lub koszt wytworzenia.
• Koszt prac rozwojowych wycena na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów.
• Wartość firmy stanowi dodatnia różnica pomiędzy ceną nabycia firmy, a wartością rynkową jej składników majątkowych.

Odpisy amortyzacyjne

W myśl przepisów podatkowych odpisów amortyzacyjnych można dokonywać od wartości niematerialnych i prawnych:

• stanowiących własność albo współwłasność podatnika,
• przyjętych do odpłatnego użytkowania z równoczesnym zaliczeniem do składników majątku podatnika,

Niektóre wartości niematerialne i prawne są wyłączone z obowiązku amortyzowania, zalicza się do nich m.in. prawo wieczystego użytkowania gruntów lub oddane do nieodpłatnego używania składniki itp. Amortyzacja w przypadku kosztów zakończonych prac rozwojowych odzwierciedla przeniesienie wartości innowacji na produkowane wyroby bądź usługę a także zużycie ekonomiczne. Amortyzacja w przypadku wartości firmy to właściwie umorzenie, gdyż ten składnik nie zużywa się, a stopniowo likwiduje.

Wartości niematerialne i prawne — artykuły polecane

Wycena środków trwałych — Rzeczowe aktywa trwałe — Wycena składników bilansu — Środki trwałe w budowie — Aktywa trwałe — Koszty zakończonych prac rozwojowych — Rachunek zysków i strat — Nakłady — Środki trwałe

Bibliografia

• Helin A., Kramarczuk L. (2003), Wycena aktywów i pasywów, ODDK, Gdańsk
• Jaruga A., Turzyński M. (2004), Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne w prawie bilansowym i podatkowym, Difin, Warszawa
• Radawiecka E. (2008), Koszty prac badawczych i rozwojowych w prawie bilansowym oraz międzynarodowych standardach rachunkowości, Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i Zarządzania, nr 12
• Sawicki K. (red.) (2004), Rachunkowość finansowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Turek I. (2013), Znaczenie i wycena wartości niematerialnych i prawnych w działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 765, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 61
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591
• Wędzki D. (2014), Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa według polskiego prawa bilansowego, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Joanna Kawalec, Anna Abram