Rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów zmiennych, nazywany również częściowym rachunkiem kosztów jest systemem, który bazuje na podziale kosztów na koszty stałe i koszty zmienne. Przyjmuje się, że koszty zmienne wytworzenia są proporcjonalne do wielkości produkcji. Z kolei koszty stałe mają charakter bezwzględnie stały w danym okresie. Częściowy rachunek kosztów jest często stosowany, ponieważ dostarcza przydatne informacje w zarządzaniu krótkookresowym.

Budowa rachunku zysków i strat w rachunku kosztów zmiennych

Zasady wyceny zapasów oraz ustalania wyniku na sprzedaży przedstawia poniższy schemat (M.Trentowska 2015, s. 184):

1. Przychody ze sprzedaży
   • Zmienne koszty wytworzenia produktów (3+4)
   • Koszty bezpośrednie
   • Koszty pośrednie zmienne
2. Zapas początkowy
3. Zapas końcowy
4. Zmienne koszty wytworzenia sprzedanych produktów (2+5-6)
5. Koszty okresu (9+10+11)
   • Stałe koszty pośrednie wytworzenia
   • Koszty sprzedaży
   • Koszty zarządu
6. Wynik ze sprzedaży (1-7-8)

Koszty w modelu rachunku kosztów zmiennych

Rachunek kosztów zmiennych bazuje na podziale kosztów na koszty produkcyjne i koszty nieprodukcyjne. Koszty produkcyjne dzielą się na koszty bezpośrednie oraz pośrednie. Do kosztów bezpośrednich zaliczamy m.in.: materiały i płace. Z kolei pośrednimi kosztami produkcyjnymi są koszty wydziałowe, zarówno stałe, jak i zmienne. Koszty nieprodukcyjne, czyli takie które nie są bezpośrednio związane z produkcją to koszty zarządu i sprzedaży.

Koszty w rachunku kosztów zmiennych przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1 Koszty w modelu rachunku kosztów zmiennych

Cechy rachunku kosztów zmiennych

Do cech rachunku kosztów zmiennych zaliczamy (P.Szczypa, 2014):

• nie jest zgodny z wymogami ustawy o rachunkowości
• podstawową kategorią kosztów są koszty stałe i koszty zmienne
• zapas produktów wyceniany jest w zmiennym koszcie wytworzenia
• odzwierciedla krótkookresowy wynik finansowy
• przydatny przy podejmowaniu decyzji krótkookresowych
• koszty reagują na wahania wielkości produkcji
• prowadzony jest na wewnętrzne potrzeby przedsiębiorstwa.

Zalety rachunku kosztów zmiennych w zarządzaniu krótkookresowym

• Dostosowanie się przedsiębiorstwa do zmian w wielkości produkcji .

Rachunek kosztów zmiennych umożliwia przedsiębiorstwu elastyczne dostosowanie się do zmian w wielkości produkcji. Koszty zmiennych elementów produkcji, takich jak surowce, robocizna czy zużycie energii, w łatwy sposób mogą być przypisane do konkretnych jednostek produkcji. Dzięki temu przedsiębiorstwo jest w stanie szybko zareagować na zmieniające się warunki rynkowe i odpowiednio dostosować swoją produkcję.

• Dokładne określenie kosztów wytworzenia produktów .

Rachunek kosztów zmiennych pozwala na dokładne określenie kosztów wytworzenia produktów. Poprzez podział kosztów na stałe i zmienne, przedsiębiorstwo może precyzyjnie obliczyć koszt jednostkowy produkcji. Taka informacja jest niezwykle istotna przy podejmowaniu decyzji dotyczących ceny sprzedaży produktów czy analizie rentowności poszczególnych linii produkcyjnych.

• Korzyści płynące z elastycznego zarządzania kosztami .

Rachunek kosztów zmiennych pozwala na elastyczne zarządzanie kosztami. Przedsiębiorstwo może łatwo identyfikować i kontrolować koszty zmiennych elementów produkcji. Dzięki temu możliwe jest szybkie reagowanie na zmieniające się warunki rynkowe, np. poprzez renegocjację umów z dostawcami surowców lub zastosowanie oszczędności energetycznych. Elastyczne zarządzanie kosztami przyczynia się do poprawy rentowności przedsiębiorstwa.

• Ocena rentowności w krótkim czasie .

Rachunek kosztów zmiennych umożliwia przedsiębiorstwu ocenę rentowności w krótkim okresie czasu. Dzięki precyzyjnemu określeniu kosztów zmiennych, możliwe jest szybkie obliczenie marży na poszczególnych produktach lub linii produkcyjnych. Taka informacja jest niezwykle przydatna przy podejmowaniu decyzji dotyczących dalszego rozwoju przedsiębiorstwa, inwestycji czy restrukturyzacji.

• Prostota analizy kosztów i zysków .

Rachunek kosztów zmiennych charakteryzuje się prostotą analizy kosztów i zysków. Przedsiębiorstwo może w łatwy sposób obliczyć koszt zmiennych elementów produkcji oraz przychody ze sprzedaży. Ta prostota analizy przyspiesza proces podejmowania decyzji zarządczych, co jest szczególnie istotne w szybko zmieniającym się otoczeniu biznesowym.

Ograniczenia rachunku kosztów zmiennych

• Brak uwzględnienia kosztów stałych .

Rachunek kosztów zmiennych nie uwzględnia kosztów stałych, które są niezależne od produkcji, takie jak wynagrodzenia kadry zarządzającej, koszty administracyjne czy koszty amortyzacji. Brak uwzględnienia tych kosztów może prowadzić do niedoszacowania całkowitych kosztów produkcji i wpływać na rzetelność oszacowań rentowności poszczególnych produktów.

• Wpływ na podejmowanie decyzji strategicznych .

Brak precyzji w długookresowej analizie kosztów zmiennych może wpływać na podejmowanie decyzji strategicznych. Przedsiębiorstwo powinno uwzględnić zarówno koszty zmiennych, jak i stałych elementów produkcji przy planowaniu długofalowej strategii rozwoju. Niedokładna analiza kosztów zmiennych może prowadzić do niewłaściwego rozplanowania zasobów i podejmowania decyzji, które nie są optymalne dla długoterminowego sukcesu przedsiębiorstwa.

• Konsekwencje niewłaściwego stosowania rachunku kosztów zmiennych w kontekście wymogów rachunkowości .

Niewłaściwe stosowanie rachunku kosztów zmiennych może mieć konsekwencje w kontekście wymogów rachunkowości. Przedsiębiorstwo musi uwzględnić określone standardy i zasady rachunkowości, które mogą wymagać uwzględnienia także kosztów stałych. Nieprzestrzeganie tych wymogów może prowadzić do konfliktów z organami nadzoru czy problemów w porównywalności danych z innymi systemami rachunkowymi.

• Wpływ na porównywalność danych .

Niezgodność rachunku kosztów zmiennych z wymogami rachunkowości może wpływać na porównywalność danych z innymi systemami rachunkowymi. Przedsiębiorstwo może napotkać trudności przy porównywaniu swoich wyników finansowych z innymi firmami, które stosują inne metody rozliczania kosztów. Brak porównywalności danych może utrudnić analizę konkurencyjności przedsiębiorstwa i podejmowanie decyzji opartych na tej analizie.

Przykłady zastosowania rachunku kosztów zmiennych w praktyce

• Podejmowanie decyzji dotyczących produkcji .

Rachunek kosztów zmiennych pomaga przedsiębiorstwom w podejmowaniu decyzji dotyczących zwiększenia lub zmniejszenia produkcji. Analiza kosztów zmiennych elementów produkcji pozwala na określenie punktu równowagi, czyli minimalnej ilości produkcji, przy której koszty zmiennych elementów są pokryte. Na tej podstawie przedsiębiorstwo może efektywnie planować swoją produkcję.

• Ocena efektywności zarządzania kosztami produkcji .

Przedsiębiorstwa mogą ocenić efektywność zarządzania kosztami produkcji za pomocą monitorowania kosztów zmiennych w czasie. Analiza zmian kosztów zmiennych wraz ze zmieniającą się produkcją pozwala na identyfikację obszarów, w których można osiągnąć oszczędności oraz ocenę wpływu wprowadzanych działań na koszty produkcji.

• Ocena rentowności nowych projektów lub inwestycji .

Rachunek kosztów zmiennych może być wykorzystany do oceny rentowności nowych projektów lub inwestycji. Przedsiębiorstwo może obliczyć koszty zmiennych elementów związanych z realizacją projektów i porównać je z przewidywanymi przychodami. Taka analiza pozwala na ocenę atrakcyjności inwestycji oraz podejmowanie decyzji o ich realizacji.

• Dokładne określenie kosztów projektów .

Rachunek kosztów zmiennych umożliwia przedsiębiorstwom dokładne określenie kosztów związanych z realizacją projektów. Dzięki przypisaniu kosztów zmiennych elementów do konkretnych projektów, możliwe jest precyzyjne monitorowanie i kontrolowanie kosztów. Takie informacje są niezbędne przy planowaniu budżetów, negocjacjach z klientami czy ocenie rentowności projektów.

• Optymalizacja kosztów produkcji .

Przedsiębiorstwa mogą wykorzystać rachunek kosztów zmiennych do optymalizacji kosztów produkcji. Analiza kosztów zmiennych elementów pozwala na identyfikację obszarów, w których można osiągnąć oszczędności, np. poprzez negocjacje cen surowców czy wprowadzenie bardziej efektywnych procesów produkcyjnych. Optymalizacja kosztów produkcji przyczynia się do poprawy rentowności przedsiębiorstwa i konkurencyjności na rynku.

Rachunek kosztów zmiennych — artykuły polecane

Rachunek kosztów pełnych — Koszty wytwarzania — Koszt — Rachunek kosztów rzeczywistych — Rachunek kosztów — Koszty bezpośrednie — Optymalizacja struktury asortymentowej produkcji — Koszt rzeczywisty — Rachunek kosztów standardowych

Bibliografia

• Czubakowska K., Gabrusewicz W., Nowak E. (2014), Rachunkowość zarządcza. Metody i zastosowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dobija D., Kucharczyk M. (2014), Rachunkowość zarządcza. Analiza i interpretacja, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kowalczyk M. (2013), Budżet zadaniowy - zasady kalkulacji kosztów wykonywanych zadań, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, vol.1, no.4
• Nowak E. (2011), Rachunkowość zarządcza w przedsiębiorstwie, CeDeWu, Warszawa
• Nowak E. (2015), Rachunek kosztów a zarządzanie kosztami. Rozważania o relacjach, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 245
• Sojak S. (2015), Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów, TNOiK Dom Organizatora, Toruń
• Sojak S. (2015), Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów, TNOiK Dom Organizatora, Toruń
• Szczypa P. (2014), Rachunkowość zarządcza - klucz do sukcesu, CeDeWu.pl, Warszawa

Autor: Małgorzata Szczerba