System transportowy
System transportowy-zbiór elementów, relacji i procesów, które przetwarzają strumień ładunków i pasażerów określany popytem na usługi transportowe w strumień wyjścia z tego systemu. Zespół środków organizacyjnych, technologicznych i ekonomiczno-prawnych, który tworzy związek funkcjonalny do nawiązania zależności gospodarczych na określonym terenie.
Transport ma wpływ na zrównoważony rozwój, który dotyczy czynników społecznych, ekonomicznych, ekologicznych, przestrzennych i funkcjonalnych (właściwy rozwój i sprawne funkcjonowanie systemu transportowego ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej). Stopień rozwoju systemu transportowego decyduje o dostępności transportowej (potocznie dostępności komunikacyjnej) danego obszaru. System transportowy wpływa na jakość życia w mieście, stanowi integralną część terenu zurbanizowanego miasta.
System transportowy składa się z sieci infrastruktury transportowej i jej użytkowników (przewoźników z konkretnym potencjałem przewozowym, który jest zdolny do przewożenia towarów i pasażerów). Zatem system transportowy to sieć infrastruktury transportowej wraz z układem mas towarowych i strumieni pasażerskich korzystających z tej sieci w danym czasie. Ma on trzy wymiary:
- materialno-techniczny (infrastruktura liniowa i punktowa, pojazdy, elementy sterowania ruchem itp.),
- ekonomiczny - przewoźnicy - producenci usług wraz z ich relacjami ze stroną popytową (rynki transportowe itp.),
- instytucjonalno-prawny, a w tym regulacyjno-porządkowy. Każdy z tych elementów warunkuje w określonym stopniu sprawność funkcjonowania systemu, zarówno w jego wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym - to jest w sensie zdolności dostosowywania się do wymogów i potrzeb otoczenia (A. Grzelakowski 2013, s. 1).
Elementy systemu transportowego
- Podsystem komunikacja indywidualna
- elementy liniowe (sieć drogowo-uliczna);
- elementy punktowo-sieciowe (parkingi, zaplecze techniczne, punkty przeładunkowe);
- potoki ruchu;
- Podsystem komunikacja zbiorowa
- elementy liniowe (układ linii);
- elementy punktowo-sieciowe (dworce, przystanki, zaplecza, warsztaty naprawcze);
- tabor;
- potoki pasażerskie
- Podsystem pieszy i rowerowy
- elementy liniowe (sieć ciągów pieszych i rowerowych);
- elementy punktowe(punkty widokowe, urządzenia postojowe dla rowerów);
- Podsystem kolejowy, drogowy, wodny i powietrzny
- elementy liniowe (sieci, linie);
- elementy punktowe (dworce, przystanki, porty, zaplecza, warsztaty itp.)(J.Głuch 2010, s.3)
Funkcje systemu transportowego
Usługowa funkcja systemu transportowego
Usługowa funkcja systemu transportowego polega na zapewnieniu efektywnego i bezpiecznego przemieszczania osób, towarów oraz informacji pomiędzy różnymi punktami w danym obszarze. Główną rolą systemu transportowego jest dostarczanie usług transportowych, które są niezbędne w codziennym funkcjonowaniu społeczeństwa i gospodarki.
System transportowy zapewnia różne formy transportu, takie jak transport drogowy, kolejowy, lotniczy, morski czy też transport publiczny. Dzięki temu ludzie mogą podróżować do pracy, szkoły, sklepów czy też na wakacje, a także przemieszczać się w celach biznesowych. Natomiast towary są przewożone z jednego miejsca do drugiego, co umożliwia handel i rozwój gospodarczy.
Usługowa funkcja systemu transportowego odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu dostępności i mobilności. Dzięki temu ludzie mają możliwość korzystania z różnych możliwości, jakie oferuje im dany obszar. System transportowy umożliwia również łatwiejszy dostęp do usług zdrowotnych, edukacyjnych czy też rekreacyjnych, co przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańców.
Funkcja stymulująca rozwój obszaru
Funkcja stymulująca rozwój obszaru odnosi się do wpływu systemu transportowego na rozwój gospodarczy i społeczny danego obszaru. Poprawa dostępności dzięki systemowi transportowemu umożliwia rozwój infrastruktury, powstawanie nowych miejsc pracy oraz wzrost inwestycji. Przykładem może być budowa nowej autostrady, która przyciąga inwestorów i umożliwia szybszy przepływ towarów oraz osób.
System transportowy wpływa także na rozwój turystyki i handlu. Dzięki łatwiejszemu dostępowi do danego obszaru, turyści mają większą możliwość odwiedzania atrakcji turystycznych, co przyczynia się do wzrostu dochodów z turystyki. Ponadto, lepsze połączenia transportowe ułatwiają handel, zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym, co przyczynia się do wzrostu gospodarczego.
Funkcja stymulująca rozwój obszaru ma również pozytywny wpływ na rozwój społeczny. Poprawa dostępności do edukacji, zdrowia czy kultury umożliwia mieszkańcom danego obszaru korzystanie z różnych usług i możliwości rozwoju. System transportowy może również przyczynić się do integracji społecznej poprzez łatwiejsze połączenia między różnymi dzielnicami czy regionami.
Funkcja hamująca rozwój obszaru
Podobnie jak funkcja stymulująca rozwój obszaru, funkcja hamująca rozwój obszaru dotyczy wpływu systemu transportowego na rozwój gospodarczy i społeczny danego obszaru, jednak w negatywnym kontekście. Może wystąpić w przypadku niewłaściwego planowania i zarządzania systemem transportowym.
Przykładem może być nieefektywne wykorzystywanie zasobów transportowych, co prowadzi do korków drogowych i opóźnień w dostawach towarów. W takiej sytuacji, przedsiębiorstwa mogą zrezygnować z inwestycji lub przenieść swoje działalności do innych obszarów, gdzie dostępność i mobilność są lepsze. Oznacza to utratę miejsc pracy oraz spadek inwestycji w danym obszarze.
Niewłaściwie zaprojektowane i zarządzane systemy transportowe mogą również prowadzić do segregacji społecznej. Brak odpowiednich połączeń między różnymi obszarami, zwłaszcza w przypadku transportu publicznego, może utrudnić mieszkańcom dostęp do usług i możliwości rozwoju. Szczególnie dotyczy to osób z niższymi dochodami, które mogą być zdyskryminowane przez niewłaściwie funkcjonujący system transportowy.
Kompozycja przestrzenna systemu transportowego
Kompozycja przestrzenna systemu transportowego odnosi się do rozmieszczenia różnych elementów systemu transportowego w danym obszarze. Obejmuje zarówno infrastrukturę transportową, taką jak drogi, lotniska czy porty, jak i środki transportu, takie jak samochody, pociągi czy statki.
Odpowiednie zaplanowanie kompozycji przestrzennej systemu transportowego jest istotne dla efektywnego i zrównoważonego funkcjonowania. Właściwe rozmieszczenie dróg, połączeń kolejowych czy też przystanków komunikacji publicznej umożliwia łatwiejsze i bardziej efektywne przemieszczanie się. Ponadto, zapewnienie różnych form transportu na odpowiednich obszarach, takich jak transport publiczny w miastach czy transport lotniczy w obszarach o dużej odległości, przyczynia się do poprawy dostępności i mobilności.
Kompozycja przestrzenna systemu transportowego jest również ważna z punktu widzenia ochrony środowiska. Odpowiednie rozmieszczenie infrastruktury transportowej może pomóc w minimalizowaniu negatywnego wpływu na środowisko, na przykład poprzez unikanie obszarów o dużym znaczeniu przyrodniczym czy też ochronę obszarów zielonych.
Cechy systemu transportowego
- Złożoność - system transportowy składa się z wielu elementów oraz reakcji i interakcji pomiędzy tymi elementami, jak również nimi a otoczeniem.
- Probabilizm - nieprzewidywalność zjawisk, stanów, relacji i sprzężeń pomiędzy procesami transportowymi.
- Ograniczona zdolność do samoregulacji - system transportowy jako technoekosystem antropogeniczny - stworzony przez człowieka (nie ma umiejętności samoregulacji, działa zawodnie oraz nie posiada zdolności do samolikwidacji zaistniałych odchyleń)
- Dynamiczność - podlega zmianie w czasie i przestrzeni, adoptuje się do nowych uwarunkowań. Wynika z ingerencji człowieka w jego strukturę i funkcjonowanie (J. Głuch 2010, s.4).
Wyzwania i problemy systemu transportowego
Wzrost liczby pojazdów i zatorów komunikacyjnych jest wynikiem różnych czynników. Zwiększająca się liczba ludności, rozwój gospodarczy i urbanizacja prowadzą do większego zapotrzebowania na transport. Dodatkowo, większa dostępność samochodów i wzrost zamożności społeczeństwa powodują, że coraz więcej osób decyduje się na korzystanie z własnych pojazdów.
Zatory komunikacyjne mają negatywny wpływ zarówno na społeczeństwo, jak i na gospodarkę. Przede wszystkim prowadzą do strat czasowych dla kierowców i pasażerów, co powoduje frustrację i obniża jakość życia. Ponadto, zatory komunikacyjne generują większe koszty operacyjne dla firm, które są zmuszone do zwiększenia floty pojazdów lub zatrudniania większej liczby pracowników w celu dostarczenia towarów i usług.
Aby łagodzić zatory komunikacyjne, konieczne jest zastosowanie strategii zarządzania ruchem. Należy inwestować w inteligentne systemy zarządzania ruchem drogowym, które umożliwiają monitorowanie i sterowanie natężeniem ruchu w czasie rzeczywistym. Ponadto, ważne jest rozwijanie infrastruktury drogowej, takiej jak rozbudowa dróg, budowa rond czy poprawa skrzyżowań, aby zwiększyć przepustowość dróg i wyeliminować wąskie gardła.
Aby ograniczyć zatory komunikacyjne, konieczne jest rozwijanie alternatywnych środków transportu. Promowanie transportu publicznego, takiego jak tramwaje, autobusy czy metro, może zachęcić ludzi do rezygnacji z samochodów. Również rozwój infrastruktury dla pieszych i rowerzystów może przyczynić się do zmniejszenia liczby samochodów na drogach.
Przykładem miasta, które skutecznie ograniczyło zatory komunikacyjne, jest Kopenhaga. Władze miasta zdecydowały się na rozwój infrastruktury dla rowerzystów, tworząc sieć ścieżek rowerowych i stawiając na promowanie transportu rowerowego. Dzięki temu znaczna część mieszkańców przesiadła się z samochodów na rowery, co przyczyniło się do zmniejszenia liczby zatorów komunikacyjnych.
Emisja zanieczyszczeń powietrza i wpływ na środowisko
Transport jest jednym z głównych źródeł emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza. Silniki spalinowe w pojazdach emitują dwutlenek węgla (CO2), który jest głównym gazem cieplarnianym odpowiedzialnym za globalne ocieplenie. Ponadto, samochody z silnikami spalinowymi emitują również inne substancje szkodliwe dla zdrowia, takie jak tlenki azotu (NOx) i cząstki stałe (PM).
Zanieczyszczenia powietrza mają negatywny wpływ na zdrowie ludzi i środowisko. Wdychanie zanieczyszczonego powietrza może prowadzić do różnych chorób, takich jak astma, choroby układu oddechowego, a nawet nowotwory. Ponadto, zanieczyszczenia powietrza mają negatywny wpływ na jakość gleby, wody i ekosystemy.
Aby zmniejszyć emisję zanieczyszczeń w transporcie, konieczne jest wprowadzenie technologii redukujących emisję. Elektryczne i hybrydowe pojazdy są jednym z rozwiązań, ponieważ nie emitują spalin i mają mniejsze zużycie paliwa. Ponadto, rozwijanie infrastruktury dla pojazdów elektrycznych, takiej jak sieć stacji ładowania, jest ważne dla promowania korzystania z tych pojazdów.
Polityka transportowa odgrywa kluczową rolę w promowaniu pojazdów niskoemisyjnych. Poprzez wprowadzanie zachęt finansowych, takich jak ulgi podatkowe czy dotacje na zakup pojazdów elektrycznych, można zachęcić ludzi do korzystania z bardziej ekologicznych środków transportu. Dodatkowo, wprowadzenie strefy niskoemisyjnej, w której ogranicza się dostęp do samochodów z silnikami spalinowymi, może przyczynić się do poprawy jakości powietrza.
Przykładem miasta, które wprowadziło ograniczenia dla pojazdów z silnikami spalinowymi, jest Oslo. Władze miasta zdecydowały się na wprowadzenie strefy niskoemisyjnej, w której tylko pojazdy elektryczne i hybrydowe mają dostęp. Dzięki temu ograniczeniu emisji zanieczyszczeń powietrza, jakość powietrza w Oslo znacznie się poprawiła.
Brak odpowiedniej infrastruktury dla pieszych i rowerzystów
Brak odpowiedniej infrastruktury dla pieszych i rowerzystów ma negatywny wpływ na jakość życia w mieście. Ograniczona dostępność chodników i ścieżek rowerowych utrudnia poruszanie się pieszych i rowerzystów, co prowadzi do większego zapotrzebowania na samochody. Ponadto, brak bezpiecznych tras dla pieszych i rowerzystów może prowadzić do większej liczby wypadków i obrażeń.
Promowanie transportu pieszego i rowerowego jest ważne dla poprawy jakości życia w mieście. Polityka transportowa powinna skupiać się na budowie chodników i ścieżek rowerowych oraz tworzeniu bezpiecznych i atrakcyjnych przestrzeni dla pieszych i rowerzystów. Dodatkowo, wprowadzenie ograniczeń dla samochodów w centrach miast i innych obszarach o dużej koncentracji pieszych i rowerzystów może przyczynić się do bezpieczniejszego i bardziej ekologicznego transportu.
Aby poprawić infrastrukturę dla pieszych i rowerzystów, konieczne jest inwestowanie w budowę chodników, ścieżek rowerowych, przejść dla pieszych i innych udogodnień. Ważne jest również tworzenie spójnych sieci pieszych i rowerowych, które umożliwiają łatwe i bezpieczne poruszanie się po mieście. Dodatkowo, rozwój infrastruktury dla pieszych i rowerzystów powinien uwzględniać potrzeby osób o różnych umiejętnościach, takich jak osoby starsze czy niepełnosprawne.
Bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów na drogach jest niezwykle ważne. Konieczne jest wprowadzanie środków mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa, takich jak poprawa oznakowania i sygnalizacji świetlnej, budowa bezpiecznych przejść dla pieszych oraz edukacja dotycząca zasad ruchu drogowego. Również egzekwowanie przepisów i karanie osób łamiących przepisy ruchu drogowego może przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów.
Konieczność rozwijania alternatywnych środków transportu
Alternatywne środki transportu odgrywają ważną rolę w ograniczaniu zatorów komunikacyjnych. Poprzez promowanie transportu publicznego, transportu rowerowego, pieszych i car-sharingu, można zachęcić ludzi do rezygnacji z samochodów i korzystania z bardziej ekologicznych środków transportu.
Korzystanie z alternatywnych środków transportu ma wiele zalet. Po pierwsze, przyczynia się do zmniejszenia zatorów komunikacyjnych i skraca czas podróży. Po drugie, jest bardziej ekologiczne, ponieważ nie emituje spalin i zanieczyszczeń powietrza. Po trzecie, korzystanie z transportu publicznego czy rowerów może przyczynić się do poprawy zdrowia, ponieważ wiąże się z większą aktywnością fizyczną.
Aby rozwijać alternatywne środki transportu, konieczne jest inwestowanie w infrastrukturę. Budowa nowych linii tramwajowych, rozbudowa sieci dróg rowerowych, tworzenie nowych przystanków autobusowych czy budowa stacji ładowania dla pojazdów elektrycznych to tylko kilka przykładów inwestycji, które mogą przyczynić się do rozwoju alternatywnych środków transportu.
Polityka transportowa powinna promować alternatywne środki transportu poprzez wprowadzenie zachęt finansowych, takich jak ulgi podatkowe czy dotacje na zakup rowerów elektrycznych. Dodatkowo, polityka transportowa powinna uwzględniać potrzeby pieszych i rowerzystów, np. poprzez tworzenie bezpiecznych i atrakcyjnych tras dla nich.
Problemy związane z bezpieczeństwem w transporcie
Wypadki drogowe stanowią poważny problem w transporcie. Statystyki pokazują, że rocznie dochodzi do wielu wypadków, w tym również tych ze skutkiem śmiertelnym. Przyczyny wypadków drogowych mogą być różne, takie jak nadmierna prędkość, nieprawidłowe zachowanie kierowców, nieprawidłowe oznakowanie dróg czy złe warunki atmosferyczne.
Aby poprawić bezpieczeństwo w transporcie, konieczne jest wprowadzenie różnych środków. Wzrost kontroli drogowych, takich jak kontrole prędkości czy stanu trzeźwości kierowców, może przyczynić się do zmniejszenia liczby wypadków. Dodatkowo, edukacja dotycząca zasad ruchu drogowego, zarówno dla kierowców, jak i pieszych, jest ważna dla poprawy świadomości i zachowań na drodze.
Technologie mają duży potencjał do poprawy bezpieczeństwa w transporcie. Systemy takie jak ABS, ESP czy asystent pasa ruchu przyczyniają się do zwiększenia stabilności pojazdów i zmniejszenia ryzyka wypadków. Ponadto, rozwój technologii autonomicznych, takich jak automatyczne hamowanie awaryjne czy systemy wspomagające utrzymanie pasa ruchu, może przyczynić się do zmniejszenia liczby kolizji.
Polityka transportowa powinna skupiać się na promowaniu bezpieczeństwa w transporcie poprzez wprowadzanie odpowiednich regulacji i przepisów. Wymóg stosowania nowoczesnych systemów bezpieczeństwa w pojazdach, szkolenia dotyczące bezpiecznego prowadzenia pojazdów oraz wzrost kontroli drogowych to tylko niektóre przykłady środków, które można wprowadzić w celu poprawy bezpieczeństwa w transporcie.
| System transportowy — artykuły polecane |
| Logistyka miejska — Rozwój regionalny — Transport miejski — Funkcje turystyki — Jakość usług hotelarskich — Infrastruktura transportowa — System informacji strategicznej — Rozwój gospodarczy — Telekomunikacja |
Bibliografia
- Grzelakowski A. (2007), Wyzwania rozwoju transportu w Polsce, Pomorski przegląd gospodarczy, nr 3
- Grzyl B. (2012), Logistyka w przedsiębiorstwie w świetle współczesnych koncepcji i metod zarządzania, Logistyka
- Pieriegud J. (2015), System transportowy Polski, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa
- Rydzkowski W. (red.) (2011), Funkcjonowanie i rozwój transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, Zeszyt Naukowy nr.41
- Rześny-Cieplińska J. (2013), Kierunki rozwoju systemów transportowych ze szczególnym uwzględnieniem przewozów drogowych, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 143
- Wierzejski T., Kędzior-Laskowska M. (2014), Transport i spedycja, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn
- Głuch J. (2010), Systemy transportowe
Autor: Martyna Pirga
