Funkcje giełd finansowych

TL;DR

Giełdy finansowe pełnią trzy istotne funkcje: alokacyjną, wartościującą i kontrolną. Funkcja alokacyjna polega na efektywnym transferze środków pieniężnych od nadmiaru do niedoboru. Funkcja wartościująca polega na ustalaniu bieżących kursów równowagi papierów wartościowych i ocenie pracy kierowniczej. Funkcja kontrolna zapewnia akcjonariuszom kontrolę nad firmami. Giełdy finansowe promują oszczędzanie, dywersyfikację ryzyka i pomnażanie nadwyżek finansowych. Są również ważnym narzędziem edukacji ekonomicznej i wspierają prywatyzację przedsiębiorstw. Giełdy działają we współpracy z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych i firmami inwestycyjnymi.

Funkcje giełd finansowych

W wolnorynkowej gospodarce, rozwinięte, efektywne giełdy spełniają wiele istotnych, makroekonomicznych funkcji:

• funkcja alokacyjna,
• funkcja wartościująca,
• funkcja kontrolna.

Funkcja alokacyjna

Rynek kapitałowy, a w tym giełda, zapewnia efektywny transfer wolnych środków pieniężnych od podmiotów mających ich nadwyżkę do podmiotów cierpiących na ich niedobór. Giełdy finansowe są jednym z podstawowych mechanizmów alokacji rzadkich zasobów kapitałowych w gospodarce wolnorynkowej. Ponadto publiczny rynek papierów wartościowych rozszerza bazę potencjalnych, bezpośrednich uczestników rynku finansowego. Umożliwia dostęp i samodzielne funkcjonowanie na tym rynku każdemu zainteresowanemu inwestorowi. Poprzez nabywanie różnorodnych instrumentów finansowych każdy "gracz" w oparciu o swoje inwestycje może finansować określone działania gospodarcze przedsiębiorstw i innych podmiotów. Publiczny rynek giełdowy daje jego uczestnikom szeroki dostęp do wolnych zasobów kapitałowych.

W gospodarce istnieją dwa kanały, które umożliwiają alokację kapitałów. Pierwszy wariant to przepływ kapitałów od depozytariuszy do kredytobiorców za pośrednictwem systemu bankowego. Drugi system polega na przepływie środków pieniężnych bezpośrednio od inwestorów do emitentów poprzez rynki papierów wartościowych. System bankowy w dalszym ciągu jest najważniejszym i podstawowym pośrednikiem finansowym, ale stopniowo ustępuje miejsca nieograniczonym możliwościom pozyskania kapitału, jakie dają rynki papierów wartościowych. Obszarem, na którym rysują się korzyści płynące z alokacji kapitałów przez giełdy finansowe są obroty papierami wartościowymi na rynku wtórnym (na giełdzie). Ze względu na wysoką płynność, jaką rozwinięte giełdy zapewniają większości notowanych papierów wartościowych, inwestorzy mogą sprawnie i szybko dokonywać rozmaitych transakcji finansowych uzależnionych od warunków ekonomicznych. Dzięki temu rozwinięte giełdy umożliwiają optymalną alokację kapitałów w makroekonomicznej skali.

Funkcja wartościująca

Codzienne notowania papierów wartościowych i odbywający się handel nimi prowadzą do ukształtowania się kursów równowagi, które zrównują popyt z podażą na dany instrument finansowy. Płynne i efektywne giełdy, poprzez stworzenie optymalnych warunków do swobodnego kształtowania się kursów równowagi, zapewniają bieżącą i adekwatną wycenę kapitałów w całej gospodarce. Ceny giełdowe instrumentów finansowych są zarazem wyceną kapitałów firm, emitujących papiery wartościowe na giełdzie. Na podstawie kursów giełdowych można obserwować jak zmienia się wartość kapitałów w poszczególnych branżach gospodarki. Giełdy oprócz wyceny kapitału poszczególnych firm i branż gospodarki, oceniają i wartościują efekty pracy kadry kierowniczej. Funkcja wartościująca giełdy finansowej wiąże się z jej funkcją alokacyjną. Bieżące i efektywne wypełnianie przez giełdę funkcji wartościującej stwarza warunki do racjonalnej alokacji kapitałów. W przypadku, gdy mechanizm giełdowy nie jest dostatecznie płynny i efektywny, a co za tym idzie giełda nie wypełnia w należyty sposób roli wartościującej i wyceniającej, przepływy środków pieniężnych poprzez publiczny giełdowy rynek papierów wartościowych nie mogą prowadzić do optymalnej alokacji kapitałów w całej gospodarce.

Funkcja kontrolna

Zadaniem giełdy jest zapewnienie akcjonariuszom skutecznej i efektywnej kontroli nad firmami, których są współwłaścicielami. Skutkiem takiego nadzoru właścicielskiego powinno być: w skali mikro - wymuszenie jak najbardziej efektywnego i skutecznego zarządzania firmą przez specjalnie do tego celu powołane kierownictwo (w długim okresie skutkuje to wzrostem wartości akcji); w skali makro - wzrost efektywności gospodarowania w skali całej gospodarki, zwiększenie tempa wzrostu PKB, ogólna poprawa warunków ekonomicznych i wzrost poziomu dochodów w danym państwie. Efektywne i skuteczne wypełnianie tego zadania zależy zarówno od sprawnego funkcjonowania giełdy papierów wartościowych i obowiązującego w danym momencie prawa, jak i od jakości i skuteczności egzekwowania w praktyce istniejących uregulowań prawnych w zakresie prawa spółek. Codzienny masowy handel akcjami, powoduje, że akcjonariat wielu przedsiębiorstw jest bardzo zmienny, płynny i rozdrobniony. Brak jest wyraźnego strategicznego inwestora, dysponującego większościowym pakietem akcji. W takich warunkach można wysnuć wniosek, że tak naprawdę nikt nie sprawuje skutecznej kontroli nad decyzjami kadry zarządzającej, często dążącej do maksymalizacji swoich zarobków kosztem akcjonariuszy. Sytuacje takie się zdarzają, ale efektywnie działające giełdy papierów wartościowych eliminują takie ewentualności. W sytuacji, gdy kierownictwo nie czyni dostatecznych wysiłków i nie prowadzi najlepszej z możliwych polityk w zarządzanej przez siebie firmie, zysk firm spada i w dłuższej perspektywie zmniejsza się wartość jej akcji. Kierownictwo każdej firmy notowanej na giełdzie jest zobowiązane do ujawniania wszystkich istotnych informacji na temat bieżącej sytuacji w firmie. Dzięki temu, inwestorzy zainteresowani swoimi udziałami mogą w krótkim okresie posiąść wszystkie istotne informacje o sytuacji w danej firmie i zrozumieć zmiany cen akcji. Inwestorzy mogą zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy i powołać nowy kadrę zarządzającą.

Sytuacja współczesna

Obecnie na giełdach obserwowane jest zjawisko "głosowania nogami". Polega ono na wyzbywaniu się przez dotychczasowych właścicieli akcji nieefektywnych i nierentownych przedsiębiorstw. Konsekwencją tego jest znaczny spadek wartości akcji nieefektywnych firm, które zazwyczaj stają się dość łatwymi celami wrogich przejęć. Zjawisko "głosowania nogami" jest uznawane jako zdecydowanie niekorzystne. W takich sytuacjach dotychczasowi akcjonariusze nie podejmują trudu zmiany kadry zarządzającej i przez to aktywnego wpływania na prowadzoną w firmie politykę, zamiast tego sprzedają akcje takiego przedsiębiorstwa i ponoszą straty finansowe, sprzedając taniejące wówczas akcje. Nowy zarząd, powołany już przez przejmującego, rozpoczyna proces restrukturyzacji firmy, gdy jest ona w bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej. W takiej sytuacji wiele cennego czasu i zasobów firmy zostaje zmarnowanych. W skrajnych przypadkach zdarza się nawet, że celem przejmującego jest likwidacji firmy i osobna sprzedaż aktywów rzeczowych i finansowych. Takie przejęcia to "sępie wykupy", w wyniku których przedsiębiorstwo znika z "panoramy gospodarczej danego kraju" .

Przedmiot obrotu na rynku giełdowym

Bezpośredni dostęp inwestorów do różnorodnych instrumentów finansowych, będących przedmiotem obrotu na rynku giełdowym, powoduje wzrost skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych w skali całej gospodarki. Skutkiem takiego procesu może być wzrost możliwych do sfinansowania inwestycji i co za tym idzie szybszy rozwój całej gospodarki. Wzrost skłonności do oszczędzania, zwiększa możliwość finansowania deficytów budżetowych państwa i gmin i jednocześnie zmniejsza koszty obsługi długu publicznego. Rozwój rynku giełdowego z szerokim wachlarzem oferowanych instrumentów finansowych poszerza i rozwija istniejące możliwości inwestycyjne. To właśnie możliwość swobodnego wyboru skutkuje wzrostem skłonności do oszczędzania. Inwestorzy z awersją do ryzyka będą lokować środki na lokatach bankowych, pozyskiwać obligację itp., a podmioty o większej skłonności ryzyka będą dostosować portfele do swoich preferencji, inwestując w akcję lub nawet instrumenty pochodne. Giełda papierów wartościowych sprzyja inwestowaniu i pomnażaniu nadwyżek finansowych. Pomnożony kapitał może być przeznaczony zarówno na sfinansowanie większej konsumpcji, zapewnienie "lepszej" dostatniej przyszłości, jak i na dalsze inwestycje.

Rynki wtórne

Giełdy finansowe, jako rynki wtórne nadają i zwiększają notowanym papierom wartościowym płynność. Dla inwestora płynność instrumentu finansowego oznacza możliwość łatwego i szybkiego wycofania się z inwestycji bez ponoszenia wysokich kosztów transakcyjnych. W skali makro, im większa płynność, tym przy założeniu ceteris paribus niższa wymagana przez inwestorów stopa zwrotu. Giełda umożliwia wielu firmom tańsze finansowanie za pomocą kapitałów własnych i obcych. Przyczyniają się one do ograniczenia kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa, redukując koszty finansowe (dzięki większej płynności i niższym wymaganym stopom zwrotu), a co za tym idzie do wzrostu konkurencyjności firm i całych gospodarek narodowych. Rynki giełdowe stwarzają inwestorom możliwość taniego efektywnego dywersyfikowania ryzyka poprzez lokowanie aktywów pieniężnych w zróżnicowany portfel inwestycyjny. Różnorodność ta jest zapewniona poprzez możliwość swobodnego wyboru spośród bogatego wachlarza notowanych papierów wartościowych. Teoria portfelowa mówi, że dywersyfikacja jest korzystna, ponieważ prowadzi do zmniejszenia ogólnego poziomu ryzyka przy niezmienionej stopie zwrotu lub zwiększania się przewidywanej stopy zwrotu przy danym poziomie ryzyka. Dywersyfikacja aktywów umożliwia finansowanie bardzo ryzykownych projektów inwestycyjnych. Tego typu instrumenty znajdują nabywców, dlatego że są jednym z wielu składników w portfelu danego inwestora. W sytuacji, gdy finansowane nimi przedsięwzięcia gospodarcze powiodą się, to stopa zwrotu znacznie wzrośnie, a w sytuacji odwrotnej - nie spowodują one kolosalnych strat w dobrze zdywersyfikowanym portfelu.

Giełda finansowa jako element edukacji

Publiczny charakter giełdy powoduje, że jest ona ważnym i bardzo wartościowym elementem ekonomicznej edukacji. Możliwość zarobienia dużych pieniędzy przyciąga na parkiet duże grono indywidualnych inwestorów, którzy poprzez inwestycje poznają mechanizmy gry giełdowej od strony praktycznej. Proces edukacyjny jest potęgowany poprzez promocyjno-edukacyjną działalność prowadzoną przez giełdę. Efektem tych procesów jest większe rozumienie skomplikowanych procesów zachodzących w gospodarce i zwiększanie się racjonalności zachowań ekonomicznych. W krajach rozwijających się oraz w państwach znajdujących się w okresie transformacji swoich gospodarek, istnienie giełdy może umożliwić i przyspieszyć prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Taka metoda prywatyzacji przynosi korzyści zarówno skarbowi państwa, jak i całemu społeczeństwu. Funkcja kontrolna giełdy służy również szybszej, lepszej i pełniejszej restrukturyzacji przedsiębiorstw. Następstwem tych procesów jest wzrost konkurencyjności i efektywności całej gospodarki. Należy zaznaczyć, że te funkcje odgrywają dużą rolę w Polsce.

Fundusz emerytalny

Ponadto, giełdy powołując do życia prywatne towarzystwa funduszy emerytalnych umożliwiają reformę systemu emerytalnego. Według reformy, wszyscy pracujący obywatele danego kraju obligatoryjnie muszą gromadzić w funduszach pewne środki pieniężne. Kapitał ten jest inwestowany i pomnażany przez menadżerów funduszu emerytalnego do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego danego obywatela. W Polsce z taką sytuacją mamy do czynienia od 1999 r. Dla sprawnego funkcjonowania tego systemu niezbędne jest istnienie rozwiniętej giełdy, zapewniającej dostateczną ilość płynnych aktywów finansowych spełniających surowe normy bezpieczeństwa, w które mogłyby inwestować fundusze emerytalne. Dodatkowo system publicznego obrotu papierami wartościowymi zapewnia skuteczne mechanizmy kontroli, które zapobiegają różnorodnym nadużyciom defraudacjom.

Podmioty pełniące funkcje giełd finansowych

"Wśród podmiotów ułatwiających transfer praw własności w Polsce wymienić należy w szczególności: Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) oraz firmy inwestycyjne (domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską), natomiast Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR) ułatwia sprawne przeprowadzanie rozliczeń dla transakcji międzybankowych".

Wyżej wymieniona Giełda Papierów Wartościowych zajmuje się zorganizowaniem interakcji pomiędzy osobami zainteresowanymi kupnem i sprzedażą papierów wartościowych. Odpowiadają za obrót tymi papierami. "Giełdy papierów wartościowych pełnią w gospodarce następujące funkcje:

• mobilizacji kapitału,
• transformacji kapitału,
• alokacji kapitału,
• wyceny kapitału".

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. odpowiada przede wszystkim za przechowywanie zdematerializowanych papierów wartościowych na koncie bankowym i prowadzi ich ewidencję. Natomiast instytucje finansowe są tworzone przez stronę popytu i podaży papierów wartościowych. Dodatkowo obejmują pośredników finansowych.

Funkcje giełd finansowych — artykuły polecane

Efektywność rynku giełdowego — Rynek pierwotny — Motywy utrzymywania gotówki — Inwestor — LBO — Fundusz hedgingowy — Free float (finanse) — Oszczędzanie — Rynek kapitałowy

Bibliografia

• Banaszczak-Soroka U. (red.) (2014), Rynki finansowe. Organizacja, instytucje, uczestnicy, C.H. Beck, Warszawa
• Dziawgo D. (2012), Rynek finansowy: istota - instrumenty - funkcjonowanie, Stowarzyszenie księgowych w Polsce, Warszawa
• Kozarzewski P. (2004), Nadzór korporacyjny i wtórna prywatyzacja w Polsce, Nadzór korporacyjny i wtórna prywatyzacja w Polsce
• Kulbaka P. (2007), Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Mielarczyk Z. (2010), Finanse, WSiP, Warszawa
• Piasecki M. (2015), Kształtowanie wyników finansowych a wielkość zaciąganego kapitału obcego spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 73
• Śliwa J. (2011), Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP, Warszawa
• Zielonka P. (2003), Czym są finanse behawioralne, czyli krótkie wprowadzenie do psychologii rynków finansowych, [w:] Materiały i studia. Zeszyt nr 158, Narodowy Bank Polski, Warszawa

Autor: Ilona Tymoszuk, Manuela Kułak