Gospodarka rynkowa: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Zarządzania
(LinkTitles.) |
m (cleanup bibliografii i rotten links) |
||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''[[Gospodarka]] rynkowa''' stanowi specyficzną odmianę porządku gospodarczego, który pomimo iż jest przeciwieństwem [[Kolektywizm|porządku kolektywistycznego]], zawiera w sobie elementy planowania i nakazów. Jest to rodzaj gospodarki, gdzie działalność prowadzona przez [[Podmiot gospodarczy|podmioty gospodarcze]], odbywa się bez [[interwencjonizm]]u państwowego. Podmioty gospodarcze, wyznaczające [[cele]], sposoby ich realizacji, odgrywają zasadniczą rolę w jej kształtowaniu. Gospodarka rynkowa oznacza sytuację, w której mechanizm wolnych cen rynkowych zmienia się zależnie od istniejącego [[popyt]]u i [[podaż]]y <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''[[System]] rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 21</ref>. Jej ogólną zasadą jest '''wolność [[Konkurencja|konkurencji]]''' <ref name="Polsce' 2003">''Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce'' pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, [[Polskie Towarzystwo Ekonomiczne]], Warszawa 2003, s. 65</ref>. | |||
'''[[Gospodarka]] rynkowa''' stanowi specyficzną odmianę porządku gospodarczego, który pomimo iż jest przeciwieństwem [[Kolektywizm|porządku kolektywistycznego]], zawiera w sobie elementy planowania i nakazów. Jest to rodzaj gospodarki, gdzie działalność prowadzona przez [[Podmiot gospodarczy|podmioty gospodarcze]], odbywa się bez [[interwencjonizm]]u państwowego. Podmioty gospodarcze, wyznaczające [[cele]], sposoby ich realizacji, odgrywają zasadniczą rolę w jej kształtowaniu. Gospodarka rynkowa oznacza sytuację, w której mechanizm wolnych cen rynkowych zmienia się zależnie od istniejącego [[popyt]]u i [[podaż]]y <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''[[System]] rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 21</ref>. Jej ogólną zasadą jest '''wolność [[Konkurencja|konkurencji]]''' <ref name="Polsce' 2003">''Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce'' pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, [[Polskie Towarzystwo Ekonomiczne]], Warszawa 2003, s. 65</ref>. | |||
'''Gospodarka rynkowa''' to system gospodarczy, gdzie synchronizacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na [[Rynek|rynku]] <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 36</ref>. | '''Gospodarka rynkowa''' to system gospodarczy, gdzie synchronizacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na [[Rynek|rynku]] <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 36</ref>. | ||
Funkcjonowanie gospodarki rynkowej uzależnione jest od wielu czynników między innymi od: | Funkcjonowanie gospodarki rynkowej uzależnione jest od wielu czynników między innymi od: | ||
* przedmiotów wymiany, | * przedmiotów wymiany, | ||
* podziału pracy, | * podziału pracy, | ||
* ekonomicznego wyodrębnienia się producentów, | * ekonomicznego wyodrębnienia się producentów, | ||
* środków określenia wartości wytwarzanych produktów, | * środków określenia wartości wytwarzanych produktów, | ||
* miejsca jej przeprowadzenia, | * miejsca jej przeprowadzenia, | ||
* wpływu na ich przebieg instytucji i organizacji pozaekonomicznych. | * wpływu na ich przebieg instytucji i organizacji pozaekonomicznych. | ||
Podstawowymi elementami gospodarki rynkowej jest [[towar]], [[cena]], [[pieniądz]], [[rynek]]<ref>Z.Stachowiak; B.Stachowiak (2015). ''[[Ekonomia]] gospodarki rynkowej ujęcie instytucjonalne tom 1'', Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, s. 144 </ref> | Podstawowymi elementami gospodarki rynkowej jest [[towar]], [[cena]], [[pieniądz]], [[rynek]]<ref>Z.Stachowiak; B.Stachowiak (2015). ''[[Ekonomia]] gospodarki rynkowej ujęcie instytucjonalne tom 1'', Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, s. 144 </ref> | ||
W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące produkcji oraz konsumpcji są podejmowane za pośrednictwem rynku. Całość gospodarki składa się z rynków współzależnych. | W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące produkcji oraz konsumpcji są podejmowane za pośrednictwem rynku. Całość gospodarki składa się z rynków współzależnych. | ||
<google>n</google> | |||
==TL;DR== | |||
Gospodarka rynkowa to rodzaj gospodarki, w której działalność odbywa się bez interwencji państwa. Decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane na rynku. Efektywność gospodarki zależy od praw własności i cen jako sygnałów rynkowych. Istnieją jednak sytuacje, w których państwo może interweniować, np. w przypadku klęsk żywiołowych. W gospodarce rynkowej występują różne podmioty, takie jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki i instytucje państwowe. Państwo ma ograniczoną rolę regulacyjną w celu ochrony interesów publicznych. Gospodarka rynkowa cechuje się dominacją własności prywatnej, brakiem ograniczeń w podejmowaniu decyzji i konkurencją między podmiotami. Model gospodarki rynkowej opiera się na współpracy między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami. | |||
==Efektywna gospodarka a rynek== | ==Efektywna gospodarka a rynek== | ||
Efektywny rynek w równowadze maksymalizuje całkowitą nadwyżkę. Dlatego też aby gospodarka jako całość była efektywna, wszystkie rynki razem jak i każdy z osobna muszą maksymalizować całkowitą nadwyżkę. | Efektywny rynek w równowadze maksymalizuje całkowitą nadwyżkę. Dlatego też aby gospodarka jako całość była efektywna, wszystkie rynki razem jak i każdy z osobna muszą maksymalizować całkowitą nadwyżkę. | ||
Dobrze funkcjonujące rynki zawdzięczają swoja [[efektywność]] dwóm najważniejszym cechom: [[prawo własności|prawom własności]] i [[cena|cenom]] odgrywającym rolę sygnałów rynkowych. | Dobrze funkcjonujące rynki zawdzięczają swoja [[efektywność]] dwóm najważniejszym cechom: [[prawo własności|prawom własności]] i [[cena|cenom]] odgrywającym rolę sygnałów rynkowych. | ||
'''Ceny''' są najważniejszymi sygnałami w gospodarce rynkowej, ponieważ pokazują [[informacje]] dotyczące kosztów innych ludzi oraz ich skłonności do płacenia za [[dane]] [[dobro]]. Jednak zdarza się że cena nie jest prawidłowym sygnałem rynkowym. | '''Ceny''' są najważniejszymi sygnałami w gospodarce rynkowej, ponieważ pokazują [[informacje]] dotyczące kosztów innych ludzi oraz ich skłonności do płacenia za [[dane]] [[dobro]]. Jednak zdarza się że cena nie jest prawidłowym sygnałem rynkowym. | ||
'''Istnieją dwa główne powody dlaczego rynek jest nieefektywny:''' | '''Istnieją dwa główne powody dlaczego rynek jest nieefektywny:''' | ||
* brak praw własności | * brak praw własności | ||
* nieadekwatność cen jako sygnałów rynkowych | * nieadekwatność cen jako sygnałów rynkowych | ||
Jeśli rynek nie jest efektywny to mamy do czynienia z tak zwaną zawodnością rynkową. | Jeśli rynek nie jest efektywny to mamy do czynienia z tak zwaną zawodnością rynkową. | ||
| Linia 48: | Linia 33: | ||
* zapobieganie wzajemnie korzystnym transakcjom (spowodowane próbą uzyskania większej nadwyżki przez jedną ze stron) | * zapobieganie wzajemnie korzystnym transakcjom (spowodowane próbą uzyskania większej nadwyżki przez jedną ze stron) | ||
* efekty uboczne (niewłaściwie skalkulowane) | * efekty uboczne (niewłaściwie skalkulowane) | ||
* problemy wynikające z natury dóbr | * problemy wynikające z natury dóbr<ref>Krugman Paul, Wells Robin, ‘’Mikroekonomia’’, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 195-199</ref>. | ||
===Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej=== | ===Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej=== | ||
W wyjątkowych sytuacjach gospodarka rynkowa uwzględnia ingerencję państwa w jej [[działanie]]. Przykładem mogą być: klęski w rolnictwie, depresje gospodarcze. Skorzystanie z owej pomocy wymaga bacznej uwagi i stosowania następujących reguł <ref>''Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce'' pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 66-69</ref>: | |||
W wyjątkowych sytuacjach gospodarka rynkowa uwzględnia ingerencję państwa w jej [[działanie]]. Przykładem mogą być: klęski w rolnictwie, depresje gospodarcze. Skorzystanie z owej pomocy wymaga bacznej uwagi i stosowania następujących reguł <ref>''Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce'' pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 66- 69</ref>: | |||
* ingerencja państwa nie może obejmować działań ściśle związanych z mechanizmami cenowymi, | * ingerencja państwa nie może obejmować działań ściśle związanych z mechanizmami cenowymi, | ||
* skorzystanie z oferowanej pomocy musi przynieść jakiekolwiek rezultaty, zmiany na lepsze, | * skorzystanie z oferowanej pomocy musi przynieść jakiekolwiek rezultaty, zmiany na lepsze, | ||
* interwencje kolektywistyczne nie mogą dotyczyć kwestii handlu zagranicznego, rynku dewizowego, ani rynku kapitałowego, | * interwencje kolektywistyczne nie mogą dotyczyć kwestii handlu zagranicznego, rynku dewizowego, ani rynku kapitałowego, | ||
* należy obserwować [[zakres]] i charakter oferowanej pomocy, by nie doszło do zaburzenia całokształtu funkcjonowania gospodarki rynkowej. | * należy obserwować [[zakres]] i charakter oferowanej pomocy, by nie doszło do zaburzenia całokształtu funkcjonowania gospodarki rynkowej. | ||
==Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej== | ==Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej== | ||
'''Gospodarka rynkowa''' ma charakter wyjątkowo złożony, w związku z czym istnieje wiele podmiotów wchodzących w jej skład. Do zasadniczych podmiotów gospodarki rynkowej zalicza się <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 34-53</ref>: | |||
'''Gospodarka rynkowa''' ma charakter wyjątkowo złożony, w związku z czym istnieje wiele podmiotów wchodzących w jej skład. Do zasadniczych podmiotów gospodarki rynkowej zalicza się <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 34- 53</ref>: | |||
* [[Gospodarstwo domowe|gospodarstwa domowe]], | * [[Gospodarstwo domowe|gospodarstwa domowe]], | ||
* gospodarstwa rolne, | * gospodarstwa rolne, | ||
| Linia 67: | Linia 50: | ||
* [[Giełda|giełdy]], | * [[Giełda|giełdy]], | ||
* [[bank centralny]], | * [[bank centralny]], | ||
* instytucje państwowe. | * instytucje państwowe. | ||
Aby podmioty te mogły spełniać funkcje w gospodarce, muszą być uczestnikami: | Aby podmioty te mogły spełniać funkcje w gospodarce, muszą być uczestnikami: | ||
* rynków produktów (dóbr i usług), | * rynków produktów (dóbr i usług), | ||
* rynków czynników produkcji np. ziemi, pracy, | * rynków czynników produkcji np. ziemi, pracy, | ||
* rynków finansowych np. rynki papierów wartościowych, rynki walutowe, [[rynek pieniężny]]. | * rynków finansowych np. rynki papierów wartościowych, rynki walutowe, [[rynek pieniężny]]. | ||
W zależności od rodzaju do którego rynku należą uczestnicy życia gospodarczego występują w roli nabywców, tworząc [[popyt|popytową]]stronę rynku lub w roli sprzedawców, tworzą [[podaż| podażową]] stronę rynku | W zależności od rodzaju do którego rynku należą uczestnicy życia gospodarczego występują w roli nabywców, tworząc [[popyt|popytową]]stronę rynku lub w roli sprzedawców, tworzą [[podaż| podażową]] stronę rynku<ref>Malinowski Dariusz, ''Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania'', Difin, Warszawa 2016, s. 7</ref>. | ||
===Gospodarstwo rolne=== | ===Gospodarstwo rolne=== | ||
'''[[Gospodarstwo rolne]]''' to podmiot charakteryzujący się w następujący sposób <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 36-37</ref>: | |||
'''[[Gospodarstwo rolne]]''' to podmiot charakteryzujący się w następujący sposób <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 36- 37</ref>: | |||
* scala w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego, | * scala w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego, | ||
* większość produkcji służy zaspokajaniu jego własnych potrzeb, | * większość produkcji służy zaspokajaniu jego własnych potrzeb, | ||
| Linia 87: | Linia 69: | ||
===Instytucje państwowe=== | ===Instytucje państwowe=== | ||
Rola '''państwa''' w modelu gospodarki rynkowej jest bardzo ograniczona - sprowadza się jedynie do regulacji prawnych i ekonomicznych, czego zamiarem jest ochrona interesów publicznych. | |||
Rola '''państwa''' w modelu gospodarki rynkowej jest bardzo ograniczona- sprowadza się jedynie do regulacji prawnych i ekonomicznych, czego zamiarem jest ochrona interesów publicznych. | :'''[[Mechanizm rynkowy]] niesie ze sobą pewne [[zagrożenia]] <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 52-53</ref>:''' | ||
:'''[[Mechanizm rynkowy]] niesie ze sobą pewne [[zagrożenia]] <ref>Nasiłowski Mieczysław, ''System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 52- 53</ref>:''' | |||
* spory pomiędzy właścicielem [[kapitał]]u a [[pracownik]]ami najemnymi, | * spory pomiędzy właścicielem [[kapitał]]u a [[pracownik]]ami najemnymi, | ||
* masowe [[bezrobocie]], | * masowe [[bezrobocie]], | ||
| Linia 97: | Linia 78: | ||
* obojętność wobec losu ludzi chorych, samotnych, bezdomnych, uzależnionych. | * obojętność wobec losu ludzi chorych, samotnych, bezdomnych, uzależnionych. | ||
W związku z tym państwo musi ingerować, tworząc różnego rodzaju zapory prawno- instytucjonalne, które mają na celu zapewnienie osłony socjalnej. | W związku z tym państwo musi ingerować, tworząc różnego rodzaju zapory prawno - instytucjonalne, które mają na celu zapewnienie osłony socjalnej. | ||
:'''Państwo powinno ingerować również w zakresie <ref>''Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy'' pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 13- 15</ref>:''' | :'''Państwo powinno ingerować również w zakresie <ref>''Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy'' pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 13-15</ref>:''' | ||
* rosnącej konkurencji, a zwłaszcza odnośnie zagrożeń ze strony [[monopol]]u, | * rosnącej konkurencji, a zwłaszcza odnośnie zagrożeń ze strony [[monopol]]u, | ||
* [[Dobro publiczne|dóbr publicznych]]- problem niepodzielności, | * [[Dobro publiczne|dóbr publicznych]] - problem niepodzielności, | ||
* [[Dobro społecznie pożądane|dóbr społecznie pożądanych]]- szkoły, szpitale, [[komunikacja]] miejska, | * [[Dobro społecznie pożądane|dóbr społecznie pożądanych]] - szkoły, szpitale, [[komunikacja]] miejska, | ||
* [[Koniunktura gospodarcza|wahań gospodarczych]], [[bezrobocie|bezrobocia]], | * [[Koniunktura gospodarcza|wahań gospodarczych]], [[bezrobocie|bezrobocia]], | ||
* bardzo dużych, zadziwiających różnic dochodowych, majątkowych. | * bardzo dużych, zadziwiających różnic dochodowych, majątkowych. | ||
==Cechy gospodarki rynkowej== | ==Cechy gospodarki rynkowej== | ||
Zasadniczymi cechami gospodarki rynkowej są <ref>''Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy'' pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 28-30</ref>: | Zasadniczymi cechami gospodarki rynkowej są <ref>''Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy'' pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 28-30</ref>: | ||
* dominacja własności prywatnej, | * dominacja własności prywatnej, | ||
* brak ograniczeń w [[Podejmowanie decyzji|podejmowaniu decyzji]] odnośnie ilości, sposobu produkcji, | * brak ograniczeń w [[Podejmowanie decyzji|podejmowaniu decyzji]] odnośnie ilości, sposobu produkcji, | ||
* istnienie mechanizmu cenowego- cena jako [[wynik]] gry rynkowej, | * istnienie mechanizmu cenowego - cena jako [[wynik]] gry rynkowej, | ||
* niewielka ingerencja rządu, | * niewielka ingerencja rządu, | ||
* zacięta [[konkurencja]] między podmiotami, | * zacięta [[konkurencja]] między podmiotami, | ||
* funkcjonowanie instytucji, które mają na celu wspomagać rynek- ubezpieczyciele, banki. | * funkcjonowanie instytucji, które mają na celu wspomagać rynek - ubezpieczyciele, banki. | ||
==Model gospodarki rynkowej== | ==Model gospodarki rynkowej== | ||
'''Główne założenia modelu gospodarki rynkowej <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 35</ref>:''' | '''Główne założenia modelu gospodarki rynkowej <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 35</ref>:''' | ||
* [[model]] odnosi się do gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu tzn. większa cześć zasobów stanowi [[własność]] prywatną, | * [[model]] odnosi się do gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu tzn. większa cześć zasobów stanowi [[własność]] prywatną, | ||
* istnieje podział rynku na rynek dóbr i rynek zasobów, | * istnieje podział rynku na rynek dóbr i rynek zasobów, | ||
* decydującą rolę odgrywają dwa podmioty gospodarcze- gospodarstwa domowe a także przedsiębiorstwa. | * decydującą rolę odgrywają dwa podmioty gospodarcze - gospodarstwa domowe a także przedsiębiorstwa. | ||
'''Najważniejsze etapy modelu''' <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 36- 37</ref>: | '''Najważniejsze etapy modelu''' <ref>Rekowski Marek, ''Mikroekonomia'', WROKOPA, Poznań 2009, s. 36-37</ref>: | ||
'''I-''' Gospodarstwa domowe dysponują zasobami, które są przeznaczone do sprzedaży na rynku przedsiębiorstw, | '''I-''' Gospodarstwa domowe dysponują zasobami, które są przeznaczone do sprzedaży na rynku przedsiębiorstw, | ||
| Linia 131: | Linia 110: | ||
'''III-''' Wyprodukowane [[wyroby]] są sprzedawane gospodarstwom domowym. | '''III-''' Wyprodukowane [[wyroby]] są sprzedawane gospodarstwom domowym. | ||
===Przypisy | {{infobox5|list1={{i5link|a=[[Polityka turystyczna]]}} — {{i5link|a=[[Cechy gospodarki rynkowej]]}} — {{i5link|a=[[Gospodarka nieruchomościami]]}} — {{i5link|a=[[Mikroekonomia]]}} — {{i5link|a=[[Gospodarka centralnie planowana]]}} — {{i5link|a=[[System gospodarczy]]}} — {{i5link|a=[[Towarzystwo ubezpieczeniowe]]}} — {{i5link|a=[[System finansowy gospodarki]]}} — {{i5link|a=[[Proces gospodarowania]]}} — {{i5link|a=[[Office banking]]}} }} | ||
==Przypisy== | |||
<references /> | <references /> | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
* | <noautolinks> | ||
* Malinowski D.(2016) ''Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania'', Difin, Warszawa | * Dach Z. (red.) (2008), ''Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy'', Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków | ||
* Malinowski D. (2016), ''Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania'', Difin, Warszawa | |||
* Mączyńska E. | * Mączyńska E., Pysz P. (red.) (2003), ''Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce'', Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa | ||
* Nasiłowski M. ( | * Nasiłowski M. (2006), ''System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii'', Wydawnictwo Key Text, Warszawa | ||
* Rekowski M.(2009) ''Mikroekonomia'', | * Rekowski M. (2009), ''Mikroekonomia'', Wydawnictwo Akademia, Poznań | ||
* Surdej A. (2011) | * Stachowiak Z., Stachowiak B. (2015), ''Ekonomia gospodarki rynkowej. Ujęcie instytucjonalne'', Akademia Obrony Narodowej, Warszawa | ||
* Zagóra-Jonszta U.(red.) (2015) [https://sbc.org.pl/Content/81863/SE_130.pdf | * Surdej A. (2011), ''Nowoczesne państwo a gospodarka rynkowa'', Instytut Obywatelski, Warszawa | ||
* Zagóra-Jonszta U. (red.) (2015), ''[https://sbc.org.pl/Content/81863/SE_130.pdf Problemy gospodarki rynkowej. Polska i świat]'', ZN UE, Katowice | |||
</noautolinks> | |||
{{a|Mateusz Chowaniec, Angelika Pryszlak}} | {{a|Mateusz Chowaniec, Angelika Pryszlak}} | ||
[[Kategoria: | [[Kategoria:Systemy gospodarcze]] | ||
{{#metamaster:description|Gospodarka rynkowa - system bez interwencji państwa, oparty na konkurencji i zmianach cen. Dowiedz się więcej na stronie encyklopedii.}} | |||
Aktualna wersja na dzień 00:57, 17 gru 2023
Gospodarka rynkowa stanowi specyficzną odmianę porządku gospodarczego, który pomimo iż jest przeciwieństwem porządku kolektywistycznego, zawiera w sobie elementy planowania i nakazów. Jest to rodzaj gospodarki, gdzie działalność prowadzona przez podmioty gospodarcze, odbywa się bez interwencjonizmu państwowego. Podmioty gospodarcze, wyznaczające cele, sposoby ich realizacji, odgrywają zasadniczą rolę w jej kształtowaniu. Gospodarka rynkowa oznacza sytuację, w której mechanizm wolnych cen rynkowych zmienia się zależnie od istniejącego popytu i podaży [1]. Jej ogólną zasadą jest wolność konkurencji [2].
Gospodarka rynkowa to system gospodarczy, gdzie synchronizacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku [3].
Funkcjonowanie gospodarki rynkowej uzależnione jest od wielu czynników między innymi od:
- przedmiotów wymiany,
- podziału pracy,
- ekonomicznego wyodrębnienia się producentów,
- środków określenia wartości wytwarzanych produktów,
- miejsca jej przeprowadzenia,
- wpływu na ich przebieg instytucji i organizacji pozaekonomicznych.
Podstawowymi elementami gospodarki rynkowej jest towar, cena, pieniądz, rynek[4]
W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące produkcji oraz konsumpcji są podejmowane za pośrednictwem rynku. Całość gospodarki składa się z rynków współzależnych.
TL;DR
Gospodarka rynkowa to rodzaj gospodarki, w której działalność odbywa się bez interwencji państwa. Decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane na rynku. Efektywność gospodarki zależy od praw własności i cen jako sygnałów rynkowych. Istnieją jednak sytuacje, w których państwo może interweniować, np. w przypadku klęsk żywiołowych. W gospodarce rynkowej występują różne podmioty, takie jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki i instytucje państwowe. Państwo ma ograniczoną rolę regulacyjną w celu ochrony interesów publicznych. Gospodarka rynkowa cechuje się dominacją własności prywatnej, brakiem ograniczeń w podejmowaniu decyzji i konkurencją między podmiotami. Model gospodarki rynkowej opiera się na współpracy między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami.
Efektywna gospodarka a rynek
Efektywny rynek w równowadze maksymalizuje całkowitą nadwyżkę. Dlatego też aby gospodarka jako całość była efektywna, wszystkie rynki razem jak i każdy z osobna muszą maksymalizować całkowitą nadwyżkę. Dobrze funkcjonujące rynki zawdzięczają swoja efektywność dwóm najważniejszym cechom: prawom własności i cenom odgrywającym rolę sygnałów rynkowych.
Ceny są najważniejszymi sygnałami w gospodarce rynkowej, ponieważ pokazują informacje dotyczące kosztów innych ludzi oraz ich skłonności do płacenia za dane dobro. Jednak zdarza się że cena nie jest prawidłowym sygnałem rynkowym.
Istnieją dwa główne powody dlaczego rynek jest nieefektywny:
- brak praw własności
- nieadekwatność cen jako sygnałów rynkowych
Jeśli rynek nie jest efektywny to mamy do czynienia z tak zwaną zawodnością rynkową.
Podstawowe powody zawodności rynku:
- zapobieganie wzajemnie korzystnym transakcjom (spowodowane próbą uzyskania większej nadwyżki przez jedną ze stron)
- efekty uboczne (niewłaściwie skalkulowane)
- problemy wynikające z natury dóbr[5].
Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej
W wyjątkowych sytuacjach gospodarka rynkowa uwzględnia ingerencję państwa w jej działanie. Przykładem mogą być: klęski w rolnictwie, depresje gospodarcze. Skorzystanie z owej pomocy wymaga bacznej uwagi i stosowania następujących reguł [6]:
- ingerencja państwa nie może obejmować działań ściśle związanych z mechanizmami cenowymi,
- skorzystanie z oferowanej pomocy musi przynieść jakiekolwiek rezultaty, zmiany na lepsze,
- interwencje kolektywistyczne nie mogą dotyczyć kwestii handlu zagranicznego, rynku dewizowego, ani rynku kapitałowego,
- należy obserwować zakres i charakter oferowanej pomocy, by nie doszło do zaburzenia całokształtu funkcjonowania gospodarki rynkowej.
Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej
Gospodarka rynkowa ma charakter wyjątkowo złożony, w związku z czym istnieje wiele podmiotów wchodzących w jej skład. Do zasadniczych podmiotów gospodarki rynkowej zalicza się [7]:
- gospodarstwa domowe,
- gospodarstwa rolne,
- przedsiębiorstwa,
- banki komercyjne,
- giełdy,
- bank centralny,
- instytucje państwowe.
Aby podmioty te mogły spełniać funkcje w gospodarce, muszą być uczestnikami:
- rynków produktów (dóbr i usług),
- rynków czynników produkcji np. ziemi, pracy,
- rynków finansowych np. rynki papierów wartościowych, rynki walutowe, rynek pieniężny.
W zależności od rodzaju do którego rynku należą uczestnicy życia gospodarczego występują w roli nabywców, tworząc popytowąstronę rynku lub w roli sprzedawców, tworzą podażową stronę rynku[8].
Gospodarstwo rolne
Gospodarstwo rolne to podmiot charakteryzujący się w następujący sposób [9]:
- scala w sobie cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego,
- większość produkcji służy zaspokajaniu jego własnych potrzeb,
- nadwyżka produkcji podlega sprzedaży na rynku, a osiągnięte z tego tytułu przychody są przeznaczane na uregulowanie rozrachunków fiskalnych z władzą lokalną i centralną,
- większość podmiotów ma wyspecjalizowany profil działania,
- ma zasadniczy wpływ na podaż produktów rolnych, artykułów żywnościowych,
- wpływa na popyt na dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania i dobra inwestycyjne.
Instytucje państwowe
Rola państwa w modelu gospodarki rynkowej jest bardzo ograniczona - sprowadza się jedynie do regulacji prawnych i ekonomicznych, czego zamiarem jest ochrona interesów publicznych.
- Mechanizm rynkowy niesie ze sobą pewne zagrożenia [10]:
- spory pomiędzy właścicielem kapitału a pracownikami najemnymi,
- masowe bezrobocie,
- możliwość wystąpienia wysokiej inflacji,
- zagrożenie dla środowiska,
- zróżnicowany rozwój poszczególnych regionów w kraju,
- obojętność wobec losu ludzi chorych, samotnych, bezdomnych, uzależnionych.
W związku z tym państwo musi ingerować, tworząc różnego rodzaju zapory prawno - instytucjonalne, które mają na celu zapewnienie osłony socjalnej.
- Państwo powinno ingerować również w zakresie [11]:
- rosnącej konkurencji, a zwłaszcza odnośnie zagrożeń ze strony monopolu,
- dóbr publicznych - problem niepodzielności,
- dóbr społecznie pożądanych - szkoły, szpitale, komunikacja miejska,
- wahań gospodarczych, bezrobocia,
- bardzo dużych, zadziwiających różnic dochodowych, majątkowych.
Cechy gospodarki rynkowej
Zasadniczymi cechami gospodarki rynkowej są [12]:
- dominacja własności prywatnej,
- brak ograniczeń w podejmowaniu decyzji odnośnie ilości, sposobu produkcji,
- istnienie mechanizmu cenowego - cena jako wynik gry rynkowej,
- niewielka ingerencja rządu,
- zacięta konkurencja między podmiotami,
- funkcjonowanie instytucji, które mają na celu wspomagać rynek - ubezpieczyciele, banki.
Model gospodarki rynkowej
Główne założenia modelu gospodarki rynkowej [13]:
- model odnosi się do gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu tzn. większa cześć zasobów stanowi własność prywatną,
- istnieje podział rynku na rynek dóbr i rynek zasobów,
- decydującą rolę odgrywają dwa podmioty gospodarcze - gospodarstwa domowe a także przedsiębiorstwa.
Najważniejsze etapy modelu [14]:
I- Gospodarstwa domowe dysponują zasobami, które są przeznaczone do sprzedaży na rynku przedsiębiorstw,
II- Przedsiębiorstwa wykorzystują zróżnicowane zasoby do produkcji dóbr,
III- Wyprodukowane wyroby są sprzedawane gospodarstwom domowym.
| Gospodarka rynkowa — artykuły polecane |
| Polityka turystyczna — Cechy gospodarki rynkowej — Gospodarka nieruchomościami — Mikroekonomia — Gospodarka centralnie planowana — System gospodarczy — Towarzystwo ubezpieczeniowe — System finansowy gospodarki — Proces gospodarowania — Office banking |
Przypisy
- ↑ Nasiłowski Mieczysław, System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 21
- ↑ Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 65
- ↑ Rekowski Marek, Mikroekonomia, WROKOPA, Poznań 2009, s. 36
- ↑ Z.Stachowiak; B.Stachowiak (2015). Ekonomia gospodarki rynkowej ujęcie instytucjonalne tom 1, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, s. 144
- ↑ Krugman Paul, Wells Robin, ‘’Mikroekonomia’’, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 195-199
- ↑ Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce pod red. Elżbiety Mączyńskiej i Piotra Pysza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 66-69
- ↑ Nasiłowski Mieczysław, System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 34-53
- ↑ Malinowski Dariusz, Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania, Difin, Warszawa 2016, s. 7
- ↑ Nasiłowski Mieczysław, System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 36-37
- ↑ Nasiłowski Mieczysław, System rynkowy. Podstawy mikro - i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 52-53
- ↑ Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 13-15
- ↑ Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 28-30
- ↑ Rekowski Marek, Mikroekonomia, WROKOPA, Poznań 2009, s. 35
- ↑ Rekowski Marek, Mikroekonomia, WROKOPA, Poznań 2009, s. 36-37
Bibliografia
- Dach Z. (red.) (2008), Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
- Malinowski D. (2016), Gospodarka rynkowa. Podstawowe kategorie analizy i mechanizmy funkcjonowania, Difin, Warszawa
- Mączyńska E., Pysz P. (red.) (2003), Społeczna gospodarka rynkowa. Idee i możliwości praktycznego wykorzystania w Polsce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
- Nasiłowski M. (2006), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
- Rekowski M. (2009), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademia, Poznań
- Stachowiak Z., Stachowiak B. (2015), Ekonomia gospodarki rynkowej. Ujęcie instytucjonalne, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa
- Surdej A. (2011), Nowoczesne państwo a gospodarka rynkowa, Instytut Obywatelski, Warszawa
- Zagóra-Jonszta U. (red.) (2015), Problemy gospodarki rynkowej. Polska i świat, ZN UE, Katowice
Autor: Mateusz Chowaniec, Angelika Pryszlak
